د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø´Ø§Ù„ÛŒØ¯:
د کرÛمیا – کانګو ÙˆÛŒÙ†Ù‡â€ŒØ¨Ù‡ÙˆÙˆÙ†Ú©Û ØªØ¨ÙŠ ته په Ø§Ù†Ú«Ø±ÛØ²ÙŠ Ú˜Ø¨Ù‡ Ú©ÙŠ Crimean Congo Hemorrhagic Fever (CCHF) ویل Ú©ÛÚ–ÙŠ. کرÛمیا – کانګو یوه برÛÚšÛŒÙˆÙ†Û (ØØ§Ø¯Ù‡) تبجنه او ÙˆÛŒÙ†Ù‡â€ŒØ¨Ù‡ÙˆÙˆÙ†Ú©Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÙŠ ده Ú†ÙŠ د منګوړو (خسکو، کنو او وراسکو) له خوړلو یا هم د Ú©Ú©Ú“Ùˆ څارویو له ویني، ØªØ±Ø´ØØ§ØªÙˆ او جسد سره د Ø§Ú“ÛŒÚ©Û Ù„Ù‡ کبله Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
دا ناروغي لومړی ÚÙ„ Û±Û² Ù¾ÛÚ“Û ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯ÙŠ په تاجکستان Ú©ÙŠ تر سترګو Ø´ÙˆÛ ÙˆÙ‡. وروسته د اوکرايین کرÛمیا ته د Ø¯ÙˆÛŒÙ…Û Ù†Ú“ÛÙˆØ§Ù„Û Ø¬Ú«Ú“Û Ù¾Ù‡ پای Ú©ÙŠ د روسي پوÚیانو له ورتګ سره وپÛژندل شوه او د کرÛمیا وینه‌بهوونکي ØªØ¨Û Ù†ÙˆÙ… ÛŒÛ Ù¾Ø± Ú©Ûښود. په Û±Û¹ÛµÛ¶ Ú©Û Ù¾Ù‡ کانګو Ú©ÙŠ Ø¯Û ØªÙ‡ ورته یوه ناروغي ولیدل شوه او په Û±Û¹Û¶Û¹ کال Ú©ÙŠ مالومه شوه Ú†ÙŠ د کرÛمیا او کانګو Ù‡ØºÛ ÛŒÙˆÙ‡ ناروغي ده؛ نو ÚÚ©Ù‡ ÛŒÛ Crimean Congo Hemorrhagic Fever ونوموله. د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ÙˆÚ˜Ù†Ú©Ú†Ù‡ په دویمه Ø§ÙˆÙˆÙ†Û Ú©ÙŠ له Û±Û° تر ÛµÛ°Ùª ده.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ø§Ù…Ù„ (ایټولوژي):
دا یوه وایروسي ناروغي ده Ú†Û Ø¯ آبربو ویراسو له ډلي سره تړاو لري. Ú©ÙˆØ±Ù†Û ÛŒÛ Ø¨ÙˆÙ†ÛŒØ§ÙˆØ±ÛØ¯Û (Bunyaviridae) او جنس ÛŒÛ Ù†Ø§ÛŒØ±Ùˆ وایرس (Nairovirus) دی Ú†ÙŠ د هیالوما (Hyalomma) منګوړو په مټه Ù„ÛږدÛÚ–ÙŠ.
خپورپÛژندنه (اپیډمیولوژي):
د CCHF وایروس د هیالوما منګوړ په مټه Ù„ÛږدÛÚ–ÙŠ. غوايي، پسونه، سویان او ÙˆØ²Û Ù¾Ù‡ خپل وار سره د هیالوما Ø¢Ø±Ø²ÛØ±Ù…ÙŠ )اصلي مخزنونه( دي. د ناروغ څاروي له ویني، ØªØ±Ø´ØØ§ØªÙˆ او جسد سره اړیکه د وایرس Ù„Ûږد او د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ú†Ù¼Ú©ÙŠ او پراخي Ø®Ù¾Ø±ÛØ¯Ø§ ته لار پرانیزي. قصابان تر بل هر چا Ú‰ÛØ± له ګواښ سره مخ خلک دي.
دا ناروغي تر Ú‰ÛØ±Ù‡ د Ø§ÙØ±ÛŒÚ©Ø§ په دښتي سیمو، ختیزه اروپا، منÚني Ø®ØªÛŒÚØŒ عراق، هند، پاکستان، ایران، چین او Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù† Ú©ÙŠ تر سترګو Ø´ÙˆÛ Ø¯Ù‡. همدا ډول، د کال په تاوده موسم Ú©ÙŠ Ú†ÙŠ د منګوړو پيدایښت او وده Ú‰ÛØ±Ù‡ وي، دا ناروغي Ø±Ø§Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. قصابان، د روغتونونو کاروکونکي، بزګران، شپانه/غوبانه او په ټوله Ú©ÙŠ هغه کسان Ú†ÙŠ له څارویو سره Ù†ÛŒÚ˜Ø¯Û ÙˆÙŠØ› تر بل هر چا په Ø¯Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø²ÛŒØ§Øª اخته Ú©ÛÚ–ÙŠ. ناروغ څاروي کومه Ù†ÚšÙ‡ نلري. پرته له اوښمرغي (شترمرغه) نور ټول الوتونکي د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ وړاندي مقاوم دي.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø¯ لامل ÚØ§Ù†Ú«Ú“ني:
Ù„Ú©Ù‡ ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û (د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ ايټولوژي Ú©ÙŠ) Ú†Û ÛŒØ§Ø¯ÙˆÙ†Ù‡ وشوه، دا یوه وایروسي ناروغي ده Ú†Û Ø¯ آبربو ویراسو له ډلي سره تړاو لري؛ او Ú©ÙˆØ±Ù†Û ÛŒÛ Ø¨ÙˆÙ†ÛŒØ§ÙˆØ±ÛÚ‰Û (Bunyaviridae) او جنس ÛŒÛ Ù†Ø§ÛŒØ±Ùˆ وایرس (Nairovirus) دی. د وایرس Ù¾Ûړوالی nm100 – 85 او د RNA ÛŒÙˆØ³ØªÙˆÛ Ø±ÚšØªÙ‡ لري. وایرس پروټیني پوښ لري او د تودوښي په وړاندي Ú‰ÛØ± ټینګ نه دی؛ ÛµÛ¶ËšC تودوښه ÛŒÛ Ù¾Ù‡ Û³Û° دقیقو Ú©ÙŠ وژني، ÛŒØ§Ù†Û Ù¾Ù‡ پخه Ø´ÙˆÛ ØºÙˆÚšÙ‡ او پاسټوره شویو شیدو Ú©ÙŠ له منÚÙ‡ ÚÙŠ. په وینه Ú©ÙŠ په Û´Û°ËšC تودوښه Ú©ÙŠ Û±Û° ورÚÙŠ ژوندی Ù¾Ø§ØªÛØ¯Ø§ÛŒ شي. ټاک Ú†Ø§Ù¾ÛØ±ÛŒØ§Ù„ (اسیدي Ù…ØÛŒØ·)ØŒ Phenolic میکروب وژونکي او Û±Ùª Hypochlorite او همدارنګه Ù…ØÙ„ول Û²ÙªGlutaraldehyde ÛŒÛ Ú˜Ø± له منÚÙ‡ ÙˆÚ“ÙŠ. صابون ÛŒÛ Ù†Ù‡ وژني خو غیر ÙØ¹Ø§Ù„وي ÛŒÛ. Ú©Ù‡ غوښه په له منÙÙŠ Û± تر منÙÙŠ Û´ËšC تودوښه Ú©ÙŠ Ú©Ù†Ú«Ù„ (ÙØ±ÛŒØ²) شي؛ وایرسونه ÛŒÛ ÙˆÚ˜Ù„ Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
له ګواښ سره مخ خلک:
 د څارویو د روغتیا ډاکټران
 شپانه/غوبانه
 کوتونکي (قصابان)
 د ناروغانو د Ú©ÙˆØ±Ù†Û ØºÚ“ÙŠ او کاري ملګري
 بزګران
 هغه خلک چي له غوښو سره سر او کار لري
 روغتیايي کارکوونکي
 د لابراتور کارکوونکي
Ù„Ûږدلار:
Ù„Ú©Ù‡ وړاندي Ú†ÙŠ مو وویل؛ د CCHF وایرس په Ú†Ø§Ù¾ÛØ±ÛŒØ§Ù„ Ú©ÙŠ د هیالوما منګوړ په مټه Ù„ÛږدÛÚ–ÙŠ. مګر نوري لاري، د بÛÙ„Ú«ÙŠ په توګه، د Ù‡Ú«Û Ù„Ù‡ لاري Ù„Ûږد (Transovarion Transmission) او د بلوغ په بÛلابÛلو پړاوونو (Transstadial Survival) Ú©ÙŠ د Ù„Ûږد ÙˆÚ“ دی.
Ú©Ù‡ نابالغه منګوړ ÙˆÚ“ÙˆÚ©ÙŠ شمزي لرونکي څاروي وخوري؛ منګوړ د عمر تر پایه Ú©Ú©Ú“ (مصاب) پاته Ú©ÛÚ–ÙŠ او د ÚÙˆØ§Ù†Û Ù¾Ù‡ پړاو Ú©ÙŠ همدا Ú©Ú©Ú“ منګوړ لوی شمزي لرونکي څاروي Ù„Ú©Ù‡ غوا، پسه، ګوره خر او نور په Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø§Ø®ØªÙ‡ کوي. Ú©Ù‡ Ú©Ú©Ú“ منګوړ انسان وخوري؛ ناروغي Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. سوی، غوا او پسه د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ Ø®Ù¾Ø±ÛØ¯Ù†Ú« Ú©ÙŠ ستر رول لوبوي. د Ø§ÙØ±ÛŒÚ©Ø§ په سویل Ú©ÙŠ د CCHF وایرس انټي باډي د زراÙÛØŒ کرګدن، ګوره خر او سپیو د ویني له Ø³ÛØ±ÙˆÙ… څخه تر لاسه شوي.
په کورنیو څارویو Ú©ÙŠ د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù‡ÛŒÚ… Ù†ÚšÙ‡ نه وي. د کوتلو (ØÙ„الولو) پرمهال یا تر کوتلو (ØÙ„Ø§Ù„ÛØ¯Ø§) Ù„Ú– وروسته ÛŒÛ Ø¯ Ø®Ù¾Ø±ÛØ¯Ùˆ خطر Ú‰ÛØ± زیات وي. Ú©Ù‡ انسان د Ú©Ú©Ú“ څاروي له ویني، خوشایوو، متیازو، ناړو او خوړلیو سره په تماس Ú©ÙŠ شي، په Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø§Ø®ØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
په روغتون Ú©ÙŠ بستر ناروغان شدیداً د نورو کسانو د Ú©Ú©Ú“ÛØ¯Ø§ لامل ګرÚÙŠ.
Ù†ÚšÙŠ نښانÛ:
Û±. پټ پړاو: دا پړاو بدن ته د وایرس د ننوتلو له لاري سره تړاو لري. د منګوړ تر خوړلو وروسته معمولا پټ پړاو له Û± تر Û³ ورÚÙˆ او ØØ¯ اکثر Û¹ ورÚÙˆ ته رسÛÚ–ÙŠ. Ú©Ù‡ وایرس بدن ته د منګوړ د خوړلو له لاري نه Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯ Ú©Ú©Ú“ څاروي له پوستکي یا هم ویني سره د Ø§Ú“ÛŒÚ©Û Ù„Ù‡ کبله بدن ته ننوتلی وي؛ بیا پټ پړاو Û¶ ورÚÙŠ وخت اخلي خو کله نا کله دا پړاو تر Û±Û³ ورÚÙˆ هم اوږدÛÚ–ÙŠ.
Û². تر ویني Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†ÙŠ ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯ÙŠ پړاو: د ناګهاني Ù†ÚšÙˆ پيل له Û± تر Û· ورÚÙˆ پوري (په منÚÙ†Û ØªÙˆÚ«Ù‡ Û³ ورÚÙŠ) وخت نیسي. ناروغ ته د سر شدید خوږ، تبه، لړزه، ګیجتوب، د غاړي درد او شخي، د غړو په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ د ملا او پښتیو خوږ، د سترګو خوږ، له روښنايي ÙˆÛØ±Ù‡ (د روښنايي په وړاندي ØØ³Ø§Ø³ÛŒØª) پیدا Ú©ÛÚ–ÙŠ. Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي Ú†Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØº د زړه بدوالی، خوا ګرÚÛØ¯Ù†Ú«ØŒ Ø¨Û Ù„ÙˆÙ‡ÛØªÙˆØ¨ (Ø¨Û Ø§Ø´ØªÙ‡Ø§ÙŠÙŠ) د ستوني خوږ، اسهال او د نس خوږ ولري. تبه له Û³ تر Û±Û¶ ورÚÙˆ دوام کوي. د بدن په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ د غاړي او ټټر پاړسوب او سوروالی، د ستوني سوروالی په نقطوي ډول د تالو د Úینو برخو د ژونګغونډو (انساجو) مرګ. د ویني ÙØ´Ø§Ø± Ú©Ù…ÛÚ–ÙŠØŒ د زړه دربا کمښت مومي، په وینه Ú©ÙŠ د سپینو ژونکو کمښت (لکوپنيا) او ټرمبوسیټوپین (په وینه Ú©ÙŠ د ټرمبوسایټونو کمښت) په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ د پلاکټو Ø´Ù…ÛØ± په هر ملي مټر مکعب Ú©ÙŠ تر ۱۵۰،۰۰۰ Ú©Ù…ÛÚ–ÙŠ.
Û³. د ویني Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†ÙŠ Ù¾Ú“Ø§Ùˆ: لنډ پړاو دی خو په چټکتیا سره Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ Ú†ÙŠ Ú‰ÛØ±ÛŒ وخت د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ù‡ ۳مي تر ۵مي ورÚÙŠ پیلÛÚ–ÙŠØ› او له Û± تر Û±Û° (په منÚني Ú©Ú†Ù‡ Û´ ورÚÙŠ) دوام کوي. په مخاطي غشاګانو وینه Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†Ù‡ او تر پوستکي لاندي نقطوي وینه Ù¼ÙˆÙ„ÛØ¯Ù†Ù‡ په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ د بدن په پورتنیو برخو Ù„Ú©Ù‡ تخرګونو، په ÚšÚÙˆ Ú©ÙŠ تر تیو لاندي او ورنو Ú©ÙŠ Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. تر نقطوي ویني Ù¼ÙˆÙ„ÛØ¯Ù†ÙŠ ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي په یادو او نورو ÚØ§ÛŒÙˆ Ú©ÙŠ هماټومونه (د ویني غټ کیسټونه) را پیدا شي. ملنا (په Ú‰Ú©Ùˆ متیازو Ú©ÙŠ وینه) او هماچوریا (په تشو متیازو Ú©ÙŠ وینه)ØŒ له پوزي وینه راتلل، د ویني ګرÚول، له ÚÛلانÚÙŠ د ویني Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†Ú« او له غوږونو د ویني راتګ هم په ناروغ Ú©ÙŠ لیدل Ú©ÛÚ–ÙŠ. کله نا کله خو یاده وینه Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†Ù‡ دومره شدیده وي Ú†ÙŠ ناروغ ویني اخیستني ته اړ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
په Úینو ناروغانو Ú©ÙŠ یواÚÙŠ نقطوي وینه Ù¼ÙˆÙ„ÛØ¯Ù†Ù‡ (هغه هم Û±ÛµÙª) لیدل Ú©ÛÚ–ÙŠ. په Û±Û°Ùª ناروغانو Ú©ÙŠ د وینه Ø¨Ù‡ÛØ¯ÙˆÙ†Ú©Û پنومونیا په وجه سایزي (ØªÙ†ÙØ³ÙŠ) ستونزي Ø±Ø§Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. په هرو دریو کسانو Ú©ÙŠ توری او ینه د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ù‡ ۶مي تر ۱۴مي ورÚÙŠ غټوالی مومي. په سیروم Ú©ÙŠ د بیلوروبین Ú©Ú†Ù‡ لوړÛÚ–ÙŠ. هغه کسان Ú†ÙŠ د مرګ کومي ته لوÛÚ–ÙŠØ› Ù¾Ú©ÙŠ د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù†ÚšÙŠ له لومړيو ورÚÙˆ بدلون مومي.
د ویني کمښت، مغزي وینه Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†Ù‡ØŒ د بدن د اوبلنتوکیو کمښت او د رګونو Ø§ÙØ²ÛŒÙ…ا د ناروغ مرګ ته لار پرانیزي.
په اتوپسي (تر مرګ روسته د کالبد پرانیستل، کتني، ازمویښتونه او ارزوني) د Ù…Ú“Ù‡ شوي کس په ټولو غړو او د Ú«ÛÚ‰ÙŠ (معدÛ) او کلمو په Ø¨Ø§ÙØªÙˆ Ú©ÙŠ په بÛلابÛلو شدتونو سره وینه Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†Ù‡ تر سترګو Ú©ÛÚ–ÙŠ.
Û´. د Ø±ØºÛØ¯Ù†ÙŠ Ù¾Ú“Ø§Ùˆ: ناروغان له ۱۰مي ورÚÙŠ وروسته Ú†ÙŠ د پوستکي ستونزي ÛŒÛ Ù…Ø® په Ù„Ú–ÛØ¯Ø§ شي؛ ÙˆØ±Ú ØªØ± بلي ÚšÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ù‡ ۳مي تر ۶مي Ø§ÙˆÙˆÙ†Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ Ú‰ÛØ±ÛŒ ناروغان د Ø±ØºÛØ¯Ø§ پر لور ÚÙŠ او له روغتونه رخصÛÚ–ÙŠ. البته Ú†ÙŠ د ویني او متیازو لابراتواري ازمویښت پایلي ÛŒÛ Ù†Ø§Ø±Ù…Ù„ اکر (ØØ§Ù„ت) ته را ګرÚÛØ¯Ù„ÙŠ وي. د Ø±ØºÛØ¯Ù†ÙŠ Ø¯ پړاو ÚØ§Ù†Ú«Ú“نه دا ده Ú†ÙŠ ناروغ د ÛŒÙˆÛ Ø§ÙˆÚ–Ø¯Û Ù…ÙˆØ¯Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ کمزوری لیدل Ú©ÛÚ–ÙŠ Ú†ÙŠ Úیني وخت یوه میاشت یا تر میاشتي Ú‰ÛØ± وخت اخلي. کله نا کله د بدن ټول ÙˆÛښتان توÛÚ–ÙŠ ( Û´ یا Ûµ میاشتي وروسته Ø¨ÛØ±ØªÙ‡ سمÛÚ–ÙŠ). داسي هم Ø´ÙˆÙ†Û Ø¯Ù‡ Ú†ÙŠ د یوه یا Ú‰ÛØ±Ùˆ عصبو پاړسوب تر Ú…Ùˆ میاشتو پاتي شي.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù¼ پړاو په منÚÙ†Û ØªÙˆÚ«Ù‡ Û´ ورÚÙŠ او ØØ¯ اکثر اوږدوالی ÛŒÛ Û±Û² ورÚÙˆ ته رسÛÚ–ÙŠ. تر ۴مي ورÚÙŠ له ویني Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†ÙŠ Ù¾Ø±ØªÙ‡ Úیني Ù†ÚšÙŠ Ù„Ú©Ù‡ تبه، د سړو Ø§ØØ³Ø§Ø³ØŒ د غړو ستړیا، د سر خوږ، د ویني د Ú‰ÛØ±ÚšØª Ù„Ù‡ کبله د بدن سوروالی، د سترګو سوروالی، Ø§Ø³ØªÙØ±Ø§Ù‚ او د Ú«ÛÚ‰ÙŠ دردونه لیدل Ú©ÛÚ–ÙŠ. د ویني Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†ÙŠ Ù†ÚšÙŠ له ۴مي ورÚÙŠ وروسته پیلÛÚ–ÙŠ Ú†ÙŠ د ویني راټول شوي Ù¼Ú©ÙŠ خولي په مخاط او پوستکي څرګندوي. د بدن د نورو غړو په پرتله له Ù¾ÙˆØ²ÛØŒ Ú«ÛÚ‰ÙŠØŒ ÚÛلانÚÙŠØŒ Ù„ÛÙ†Ú«Ùˆ او مړوندو وینه Ø¨Ù‡ÛØ¯Ù†Ù‡ Ú‰ÛØ±Ù‡ وي.
موندنه یا تشخیص:
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø¯ Ù„ÙˆÙ…Ú“Û Ø§ÙˆÙˆÙ†Û Ù¾Ù‡ تبجن پړاو Ú©ÙŠ وایرس له ویني او همدارنګه د ناروغ له Úیګر، توري، پښتورګو او Ù„Ù†ÙØ§ÙˆÙŠ Ù…Ø±ØºÛÚ“Ùˆ (غدو) څخه تجرید کولای شو.
د بیزو له بډوګو چمتو Ø´ÙˆÛ Ú˜ÙˆÙ†Ú©ÛŒØ²Ù‡ کرنه د وایرس د کرلو لپاره Ú©Ø§Ø±ÛØ¯Ø§ÛŒ شي. د RCR (Polymerase Chain Reaction) ازمویښت په مټه وایرس په سرچپه نمونه اخیستنه (Reverse Transcriptase) Ú©ÙŠ لیدلی شو. همدا ډول، د سیرومونو له ازمویښتونو Ù„Ú©Ù‡ ELISAØŒ IFA (Immunofluerescense Antibody) او خنثی کولو څخه هم ګټه اخیستلای شو.
درملنه:
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ کابو کولو Ú©ÙŠ ملاتړي درمل او د ناروغ د بدن د اوبو او الیکټرولیټونو سمبالښت خورا ارزښتمن دی. څانګپوه (متخصص) ډاکټر دي ناروغ ته وایرس-بډي (anti-virus) درمل؛ Ø±ÛŒØ¨Ø§ÙˆÛØ±ÛŒÙ† ورکړي.
ÙˆØ§Ú©Ø³ÛŒÙ†ÛØ´Ù†:
له ۱۹۷۰مي لسیزي را په Ø¯Û Ø®ÙˆØ§ د Ù†Ú“Û Ù¾Ù‡ بÛلابÛلو سیمو Ú©ÙŠ د Ø¯Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ وړاندي ډول ډول واکسینونه وکارول شول خو د لوړ زهرجنتوب له کبله ÛŒÛ Ù¾Ø§ÛŒÙ„ÙŠ او Ø§ØºÛØ²Ù…نتیا په زړه پوري نه وه. ÛŒÙˆÛ ØªÙˆØ±Ú©Û Ú…Ûړنیزي ډلي په Û²Û°Û±Û± کال Ú©ÙŠ په بریالیتوب سره ÙˆØªÙˆØ§Ù†ÛØ¯Ù„ Ú†ÙŠ نازهرجن واکسین جوړ Ú©Ú“ÙŠ. یاده دي شي Ú†ÙŠ دا واکسین تر اوسه په ازمÛښتي پړاو Ú©ÙŠ دی.
مخنیوی:
1. په CCHF مشکوک کس باید له Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ø§Ùˆ روغتون له کارکوونکو بÛÙ„ شي. ټول هغه اوزار Ù„Ú©Ù‡ ماسک، لاسماغو، Ù¾ÛØ´ بند، مخ پوښ او بل هر هغه Ø´ÛŒ Ú†ÙŠ د ناروغ له ØªØ±Ø´ØØ§ØªÙˆ سره په تماس Ú©ÙŠ شوي وي؛ باید وسوÚول شي.
2. د منګوړ وژلو په موخه کورونه او غوجلي باید د څارویو له ډاکټر سره په مشوره زهرپاشي شي.
3. د څارویو منګوړ په لوڅ لاس و نه وژل شي.
4. Ú©Ù‡ مو لاسونه ټپونه لري؛ څاروي مه ØÙ„الوئ او له ټوک ټوک کولو ÛŒÛ Ú‰Ú‰Ù‡ وکړئ.
5. Ú©Ù‡ څاروی ØÙ„الوئ یا ټوک ټوک کوئ؛ چاړه په خوله Ú©ÙŠ مه نیسئ.
6. د نیم خامي غوښي، Úیګر او توري له خوړلو Ú‰Ú‰Ù‡ وکړئ.
7. تشنابونه او د ناروغ په وینه او ØªØ±Ø´ØØ§ØªÙˆ Ú©Ú©Ú“ Ú†Ø§Ù¾ÛØ±ÛŒØ§Ù„ باید ضد عÙوني شي.
8. دا Ú†ÙŠ له بده مرغه ناروغ څاروی کومي ښکاره Ù†ÚšÙŠ نه لري؛ نو د څاروي غوښه باید تر ØÙ„Ø§Ù„ÛØ¯Ùˆ وروسته د ÛŒÙˆÛ ÙˆØ±ÚÙŠ لپاره په له منÙÙŠ Û± تر منÙÙŠ Û´ËšC تودوخه Ú©ÙŠ Ú©Ù†Ú«Ù„ شي تر Ú…Ùˆ وایرس ووژل شي.
9. Ú©Ù‡ د روغتیايي کارکوونکیو کوم غړی د ناروغ له پوستکي، مخاطي غشاوو، ویني، اوبلنتوکیو او یا هم Ú‰Ú©Ùˆ متیازو سره په تماس Ú©ÙŠ Ú©ÛÚ–ÙŠØ› باید سمدستي هغه غړی په اوبو او صابون ومینÚÙ„ شي.
10. یواÚÙŠ باید د روغتیايي اورګانونو له لوري تصدیق (ټاپه) شوي غوښي ÙˆÙ¾ÛØ±Ù„ شي.
11. هغه روغتیايي کارکوونکي Ú†ÙŠ د بدن کوم غړی ÛŒÛ Ø¯ ناروغ له پوستکي، ویني او ØªØ±Ø´ØØ§ØªÙˆ سره په تماس Ú©ÙŠ شوی دی؛ باید د دوو اوونیو لپاره تر Ú©Ù„Ú©ÙŠ څارني لاندي ونیول شي او هره ÙˆØ±Ú ÛŒÛ Ø¯ بدن تودوښه وکتل شي. Ú©Ù‡ د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ú©ÙˆÙ…Ù‡ Ù†ÚšÙ‡ Ù¾Ú©ÙŠ ولیدل شي؛ باید ژر ÛŒÛ Ø¯Ø±Ù…Ù„Ù†Ù‡ پیل شي.
اخÚونه:
1. دستورالعمل چگونگی تهیه و ارسال نمونه بیماران مشکوک به CCHF .
2. Ergönül O. Crimean-Congo haemorrhagic fever. Lancet Infect Dis. 2006.
3. Naderi HR, Sarvghad MR, Bojdy A, Hadizadeh MR, Sadeghi R, Sheybani F. Nosocomial outbreak of Crimean-Congo haemorrhagic fever. Epidemiol Infect. 2010.
4. Sudeep AB, Jadi RS, Mishra AC. Ganjam virus. Indian J Med Res. 2009.
30. Whitehouse CA. Crimean-Congo hemorrhagic fever. Antiviral Res. 2004.
5. Lacy MD, Smego RA. Viral hemorrhagic fevers. Adv Pediatr Infect Dis. 1996.
6. Sannikova IV, Pacechnikov VD, Maleev VV. Respiratory lesions in Crimean-Congo hemorrhagic fever.Ter Arkh. 2007.
7. Doganci L, Ceyhan M, Tasdeler NF, Sarikayalar H, Tulek N. Crimean-Congo hemorrhagic fever and diffuse alveolar haemorrhage. Trop Doct. 2008.
8. Drosten C, Kummerer BM, Schmitz H, Gunther S. Molecular diagnostics of viral hemorrhagic fevers.Antiviral Res. 2003.
9. Charrel RN, Attoui H, Butenko AM, Clegg JC, Deubel V, Frolova TV, et al. Tick-borne virus diseases of human interest in Europe. Clin Microbiol Infect. 2004.
10. Flick R, Whitehouse CA. Crimean-Congo hemorrhagic fever virus. Curr Mol Med. 2005.
11. Papa A, Papadimitriou E, Christova I. The Bulgarian vaccine Crimean-Congo haemorrhagic fever virus strain. Scand J Infect Dis. 2011.