خوشال خان او علم
ال٠– خوشال خان زده Ú©Ú“Û:
دلته تر ټولو د مخه باید وویل شي Ú†Û Ø¯Ø§Ù†Ø³Ø§Ù† پوهه مطلقه نه ده، Ø¨Ù„Ú©Û Ù†Ø³Ø¨ÙŠ یا تاریخي ده. مانا Ø¯Ø§Ú†Û Ø§Ù†Ø³Ø§Ù† دمور له نسه په Ø¨Û Ù¾ÛŒÙ„Ù‡ØŒ Ø¨Û Ù¾Ø§ÛŒÙ‡ اود تل له پاره ثابته، ÛŒØ§Ù†Û Ù…Ø·Ù„Ù‚Ù‡ پوهه سنبال Ø¯Û Ù†Ú“Û ØªÙ‡ نه راÚÙŠØŒ Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯ ÚÙ…Ú©Û Ù¾Ù‡ سر زده Ú©Ú“Ù‡ پیل کوي، دخپلو هلوÚلواود چاپیریال دشرايطوسره سم ÙŠÛ ÛŒÙˆÙ‡ ØØ¯ ته رسوي. وايي Ú†Û Ú‰ÛŒØ±Ùˆ پخوانیو زمانو Ú©Û Ø¯Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Ùˆ له پاره ÚØ§Ù†Ú«Ú“ومدرسو یانورو مؤسیسو وجود نه درلود او په لیک هم Ú…ÙˆÚ© نه پو هیدل. کوچنیانو ژبه او نورکړه ÙˆÚ“Ù‡ د لویانو څخه دتقلید له Ù„Ø§Ø±Û Ø²Ø¯Ù‡ کول. دوخت په ØªÛŒØ±ÛŒØ¯ÙˆØ¯ØºÚ«ÛŒØ²Û Ú˜Ø¨Û ØªØ±Ú…Ù†Ú« دلیک ژبه را پیدا شوه او دزده Ú©Ú“Û Ù„Ù‡ پاره هم ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û Ù…Ø¤Ø³ÛŒØ³Û Ø§ÙˆÙ…Ø¯Ø±Ø³Û Ø¬ÙˆÚ“Û Ø´ÙˆÛØŒ Ú†Û Ø§Ø³Ø§Ø³ÙŠ یا ÛŒÙˆØ§Ø²Ù†Û Ø¯Ù†Ø¯Ù‡ ÙŠÛ Ø¯Úوان نسل ښوونه او روزنه وه. په Ø¯Û ØªÙˆÚ«Ù‡ د مؤ Ø³ÛŒØ³Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Ù‡ په Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ø§Ùˆ ټولنه Ú©Û Ø¯Ø¹Ø§Ø¯ÙŠ عملي ژوند دتقلید نه Ø±Ø§Ú«ÙˆÚšÛ Ø§ÙˆÚ©ØªØ§Ø¨ÙŠ شوه. دتعلیمي مؤسیسو ښوونکي اوزده کوونکي د جسمي – تولیدي چارونه لاس په سراو ÛŒÙˆØ§Ø²Û Ù¾Ù‡ زده Ú©Ú“Ùˆ اوښوونو مشغول شول. Ø¯Û Ù¼ÙˆÙ„Ù†ÛŒØ² بدلون د Ù¾ÙˆÙ‡Û Ø¯ پرمختګ، خپریدو او دلویو لویو پو هانو دجوړولو سره ډیره مرسته ÙˆÚ©Ú“Ù‡. دوخت په تیریدو سره دزده Ú©Ú“Û Ø¯Û Ù„ÙˆÙ…Ú“Ù†ÛŒÙˆ مؤسیسو، تعلیمي نظامونو ÛŒØ§ØªØ¹Ù„ÛŒÙ…Û Ø³ÛŒØ³Ù¼Ù…ÙˆÙ†Ùˆ ته وده ÙˆÚ©Ú“Ù‡. دزده Ú©Ú“Ùˆ وخت او بهیر دلومړنیو زده Ú©Ú“Ùˆ څخه بیا د پوهنÚیو ترزده Ú©Ú“Ùˆ Ù¾ÙˆØ±Û Ù¾Ù‡ بیلا بیلو، یو په بل Ù¾ÙˆØ±Û ØªÚ“Ù„Ùˆ پړاونو، وویشل شو. په تعلیمي نصاب او دمتن او میتود په ټاکنه Ú©Û Ø§Ù†Ù‚Ù„Ø§Ø¨ÙŠ بدلونونه Ø±Ø§Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ شول او دعلم Ø¨ÛŒÙ„Ø§Ø¨ÛŒÙ„Û Ú…Ø§Ù†Ú«Û ÛŒÙˆÙ‡ په بله Ù¾Ø³Û Ø¯ÙلسÙÛ Ù„Ù‡ چتره Ø±Ø§ÙˆÙˆØªÙ„Û Ø§ÙˆÙ¾Ù‡ پوهنÚÛŒÙˆØ§ÙˆÙ¾ÙˆÙ‡Ù†ØªÙˆÙ†ÙˆÙ†ÙˆÚ©Û Ø¯Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û Ø§ÙˆÚšÙˆÙˆÙ†Û Ø¯ پاره دمستقلو پوهنیزو څانګو په توګه وپیژندل شوÛ. دبشري Ù¼ÙˆÙ„Ù†Û Ù¾Ù‡ معنوي برخه Ú©Û Ø¯Ú©Ø§Ø±Ø¯Û ÙˆÛŒØ´ دعلومو وده او پر مختګ Ú†Ù¼Ú© کړاو Ø¯Ø§ØªÙ„Ø³Ù…Û Ù¾ÛŒÚ“Û Ù¾Ù‡ دوهمه نیمايي برخه Ú©Û Ø¹Ù„Ù… د ØªÚ©Ù†Ù„ÙˆÚ˜Û ÛŒØ§Ù†Û Ø¯ صنعتي Ù…ØØµÙˆÙ„اتودپلان اوتولید Ù¾ÙˆÙ‡Û Ø§Ùˆ ÚšÙˆÙˆÙ†Û ØªÙ‡ وچت شو. Ø¯Û Ù¾ÛŒÚšÛ Ø¯Ù¼ÙˆÙ„Ù†ÛŒØ² ژوند په Ú†Ù¼Ú© پر مختګ Ú©Û Ø¯Ø¹Ù„Ù…ØŒ تعلیمي مؤسسو اوپه ټوله Ú©Û Ø¯ تعلیمي نظام ارزښت او اهمیت نورهم لوړ Ú©Ú“ØŒ کمي پراختیا او Ú©ÛŒÙÙŠ پر مختګ ته ÙŠÛ Ù¾Ø§Ù…Ù„Ø±Ù†Ù‡ زیاته شوه اوپوهنتونونه د Ù†Ú“Û Ù¾Ù‡ Úینو هیوادونو Ú©Û Ù¾Ù‡ زده Ú©Ú“Ùˆ او ښوونو سربیره د پوهنیزو څیړنو په لویو مرکزونوهم بدل شول، د Ù¾ÙˆÙ‡Û Ú…Ø®Ù‡ نه ماتیدونکی Úواک جوړشواو داقتصادي پر مختګ، Ù¼ÙˆÙ„Ù†ÛŒØ²Û Ø³ÙˆÚ©Ø§Ù„Û Ø§Ùˆ د ملتونو Ø¯Ø³Ø±Ù„ÙˆÚ“Û Ø¨Û Ù…Ø«Ù„Ù‡ او Ø¨Û Ù¾Ø§ÛŒÙ‡ سرچینه وګرÚیده. ØªÚ©Ù†Ø§Ù„ÙˆÚ˜Û ØªÙ‡ دساینس او Ù¾ÙˆÙ‡Û ÙˆÚ†ØªÛŒØ¯Ù„ اوبیا په ساینسي او پوهنیزو پلټنو Ú©Û Ø¯ Ù…Ø¹Ø§ØµØ±Û ØªÚ©Ù†Ø§Ù„ÙˆÚ˜Û Ù†Ù‡ کار اخیستل دبشري Ù¾ÙˆÙ‡Û Ù¾Ø±Ù…Ø®ØªÚ« ډیر Ú†Ù¼Ú© Ú©Ú“ØŒ Ú˜ÙˆØ±ØªÛŒØ§ÙŠÛ Ù…ÛŒÚ©Ø±ÙˆØ§Ù„ÛŒÚ©ØªØ±ÙˆÙ†ÛŒÚ©ØŒ Ù†Ù†ÙˆØªÚ©Ù†Ø§Ù„ÙˆÚ˜Û Ø§Ùˆ مالیکولار بیولوژي او Ù¾Ø±Ø§Ø®ØªÛŒØ§ÙŠÛ Ù„Ù‡ ÚÙ…Ú©Û Ø¨Ù‡Ø± Ø³Ù¾ÙˆÚ–Ù…Û Ø§ÙˆØ³ØªÙˆØ±ÙˆØªÙ‡ هم ورسیده او ور سره سم دانسان Ú‰ÛŒØ±Û Ø¯Ù†Ø¯Û ØªØ®Ù†ÛŒÚ© ته وروسپارل شوÛ. دا پر مختګونه په تعلیمي Ù†Ø¸Ø§Ù…ÙˆÙ†ÙˆØ¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¨Û Ø§ØºÛŒØ²Û Ù¾Ø§ØªÛ Ù†Ù‡ شول. په خپله Ø¯Ù¾ÙˆÙ‡Û Ù¾Ø± مختګ (ژورتیا او پر مختیا) او په ټولنیز ژوند Ú©Û Ø¯Ù†ÙˆÙŠ تخنیک او Ù†ÙˆÛ ØªÚ©Ù†Ø§Ù„ÙˆÚ˜Û Ù†Ù‡ کار اخیستل Ù†ÙˆÛ Ù¼ÙˆÙ„Ù†ÛŒØ²Û Ø§ÙˆØ§Ù‚ØªØµØ§Ø¯ÙŠ Ø§Ú“ÛŒÚ©ÛØŒ دکار نوي ÚØ§ÛŒÙˆÙ†Ù‡ او نوي کسبونه اومسلکونه او ور سره سم دنووکدرونو Ø¯Ø±ÙˆØ²Ù†Û Ø§Ú“ØªÛŒØ§ راپیدا کوي. Ø¯Û Ù†ÙˆÙˆ پوښتنو ته دسم Úواب ور کولو له پاره دتعلیمي سیسټمونو په Ø¨Ù‡Ø±Ù†Û Ø¬ÙˆÚ“ÚšØª ( بیلا بیلو پړاوونو) څانګو، مسلکونو، دهغوي په تعلیمي نصابونو او دیدکتیک ( دزده Ú©Ú“Û Ø§Ùˆ ښوونو متن او میتود) Ú©Û Ø§ØµÙ„Ø§ØØ§Øª وشول او هم کیږي.
د خوشال خان په زمانه( Û±Û¶Û±Û³- Û±Û¶Û¸Û¹Ù…) Ú©Û Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ ښونÚیو اوتعلیمي نظامونو نه ÛŒÙˆØ§Ø²Û Ø¯Ø®ÙˆØ´Ø§Ù„ په Ù¼Ø§Ù¼ÙˆØ¨Û Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯ Ù†Ú“Û Ù¾Ù‡ لویه برخه Ú©Û ÙˆØ¬ÙˆØ¯ نه درلود. دهغه وخت ÚšÙˆÙˆÙ†ÛŒØ²Û Ø§Ùˆ Ø±ÙˆØ²Ù†ÛŒØ²Û Ù…Ø¤Ø³ÛŒØ³Û Ø¯Ø²Ø¯Ù‡ کوونکو دسن Ø§ÙˆØ³ÙˆÙŠÛ Ù„Ù‡ Ù…Ø®Û Ù¾Ù‡ بیلا بیلو ټولګیو نه ÙˆÛ ÙˆÛŒØ´Ù„ Ø´ÙˆÛ Ø§Ùˆ په لوړو پړاوونو Ú©Û ÙŠÛ Ù‡Ù… ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û Ø§Ø®ØªØµØ§ØµÙŠ او مسلکي Ú…Ø§Ù†Ú«Û Ù†Ù‡ در لودÛ. د نوي تعلیمي نظام نظري طرØÙ‡ په ارو پا Ú©Û Ø¯Ù„ÙˆÙ…Ú“ÙŠ ÚÙ„ له پاره Ú†Ú©ÙŠ عالم جان اموس کامینیوس (Û±ÛµÛ¹Û²-Û±Û¶Û·Û°Ù… ) ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ú©Ú“Ù‡ Ú†Û Ù„Ù‡ Ù…Ø®Û ÙŠÛ Ø¯Ù†ÙˆØ±Ùˆ اصلا ØØ§ØªÙˆ تر Ú…Ù†Ú« ښوونÚÙŠ او ØªØ¹Ù„ÛŒÙ…Û Ù…Ø¤Ø³ÛŒØ³Û Ø¯Ø²Ø¯Ù‡ کوونکو دسن او Ø³ÙˆÙŠÛ Ù„Ù‡ Ù…Ø®Û Ù¾Ù‡ تولګیو وویشل Ø´ÙˆÛØŒ د لومړنیو، منÚنیو او لوړو زده کړوتر Ù…Ù†Ú Ø§Ú“ÛŒÚ©Û ØªÙ†Ø¸ÛŒÙ… او په Ø¯Û ØªÙˆÚ«Ù‡ دزده Ú©Ú“Ùˆ دبیلا بیلواویوله بله مستقلو مؤسیسو په ÚØ§ÛŒ تعلیمي نظامونه یا سیسټمونه جوړ شول. ور Ù¾Ø³Û Ø¯Ù‡Ù…Ø¯Û Ø·Ø±ØÛ په بنسټ Ø¯Ù†Ú“Û Ù¾Ù‡ بیلا لو سیمو او هیوادونو Ú©Û Ù†ÙˆÛ ÚšÙˆÙˆÙ†ÛŒØ² او روزنیز سیسټمونه را Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ شول. زموږ په هیواد Ú©Û Ø¯Ù„ÙˆÙ…Ú“ÙŠ ÚÙ„ له پاره امیر شیر علي خان دخپل ØÚ©ÙˆÙ…ت په دوره(Û±Û¸Û¶Û¸- Û±Û¸Û·Û¸Ù…) Ú©Û Ø¯ÙˆÙ‡ دا ډول Ù†ÙˆÛ ÚšÙˆÙˆÙ†ÚÙŠ جوړکړل Ú†Û ÛŒÙˆ ÙŠÛ Ù…Ù„Ú©ÙŠ او بل ÙŠÛ Ù†Ø¸Ø§Ù…ÙŠ Ùˆ. ددي ښوونÚیو جوړول دامیر شیرعلي خان دهغه ÙØ±Ù‡Ù†Ú«ÙŠ Ø§ØµÙ„Ø§ØØ§ØªÙˆ یوه برخه وه Ú†Û Ø¯Ø³ÛŒØ¯ جمالالدین Ø§ÙØºØ§Ù†ÙŠ Ù¾Ù‡ هڅونه او مشوره ÙŠÛ ØªØ± سره کولÛ.[ وګوری، میر غلام Ù…ØÙ…د غبار:Ø§ÙØºØ§Ù†Ø³ØªØ§Ù† در مسیر تاریخ، جلد اول ودوم، چاپ سوم، سال۱۳۶۶ ØµÙØØ§Øª ÛµÛ¹Û² ÙˆÛµÛ¹Ûµ]
دخوشال خان دژوند په وخت Ú©Û Ø¯Ù…ØºÙˆÙ„ÙŠ Ø§Ù…Ù¾Ø±Ø§ØªÙˆØ±Û Ù¾Ù‡ اسلامي برخه Ú©Û Ø¯Ø§ د نن ورÚÛ ÚšÙˆÙˆÙ†ÚÙŠ او پوهنÚÙŠ هم نه وو. Ø¯Ù†ÙˆØ±Û Ø§Ø³Ù„Ø§Ù…Û Ù†Ú“Û Ù¾Ù‡ شان دلته هم جوماتونه اودیني Ù…Ø¯Ø±Ø³Û Ø¯Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û Ø§Ùˆ ÚšÙˆÙ†Û Ø§ØµÙ„ÙŠ مرکزونه ول. وايي Ú†Û Ø´Ø§Ù‡Ø§Ù†Ùˆ په در بارونو Ú©Û Ø¯Ø®Ù¾Ù„Ùˆ اولادونو د ÚšÙˆÙˆÙ†Û Ø±ÙˆØ²Ù†Û Ù„Ù‡ پاره ښوونکي ګمارل او د در بارنه Ø¯Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù‡Ù… ÚØ§ÛŒ ÚØ§ÛŒ خصوصي زده Ú©Ú“Û Ø§Ùˆ ÚšÙˆÙˆÙ†Û ØªØ± سره کیدÛ.
Ø¯Û Ù„ÛŒÚ©Ù†Û ØªÙ‡ د ØªÛŒØ§Ø±Û Ù¾Ù‡ بهیر Ú©Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û Ù¾ÙˆÙ‡ شوم Ú†Û Ø®ÙˆØ´Ø§Ù„ خان زده Ú©Ú“Û Ø§Ùˆ تعلیم ته دخپل پلار شهبازخان له خواهڅول شوی دی. شهباز خان تل په په Ø¯Û Ø³ÙˆÚ† Ú©Û Ùˆ Ú†Û Ø²ÙˆÛŒ به ÙŠÛ Ú…Ù†Ú«Ù‡ د Ù¾ÙˆÙ‡Û Ø³Ø±Ù‡ اشنا او په علومو سنبال شي. خوشال خان لیکي Ú†Û:
د ما پلار په ګور ÙŠÛ Ù†ÙˆØ± شه له اولاده ÙŠÛ ØºÙ… دور شه
Ø¨Û Ø³Ø¨Ù€Ù€Ù€Ù€Ù‚Ù€Ù€Ù‡ خـــــوا ننـــده Ùˆ د هـــر ØÙ€Ù€Ø³Ø± یـابنــد Ù‡ Ùˆ
ښـــه ســـړی د ده قـــرین Ùˆ خـواننــده ÙŠÛ Ù‡Ù…Ù€Ù€Ù†Ø´Ù€ÛŒÙ† Ùˆ
د سبـــق پـــه قـــد ر پـوه و همـــیشـــه پــه د اانـد وه و
Ú†Û Ú©Ù‡ زویه Ù…Û Ø¯Ø§Ù†Ù€Ø§ شي د د انــش ســـره اشـــنا شي
[دخوشال کلیات .....۷۷۰-۷۷۱ مخونه ]
د خوشال خان دا Ú…Ø±Ú«Ù†Ø¯ÙˆÙ†Û ÚšÙŠÙŠ Ú†Û Ù¾Ù„Ø§Ø± ÙŠÛ Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Ùˆ ته هڅولی او استاد ته دزده Ú©Ú“Ùˆ له پاره کښينولی دی، خو دا نه ده مالومه Ú†Û Ø¯Ù‡ له استاد نه کتابي زده Ú©Ú“Û Ù¾Ù‡ Ú…Ùˆ Ú©Ù„Ù†Û Ú©Û Ø§Ùˆ چیرته، په خصوصي ډول په خپل کور Ú©ÛØŒ په مدرسه اویاپه جومات Ú©Û Ù¾ÛŒÙ„ اوپه کوم ÚØ§ÛŒ Ú©Û ÙŠÛ Ù¾Ø§ÛŒ ته ÙˆØ±Ø³ÙˆÙ„ÛØŸ استاد اویا استادان ÙŠÛ Ú…ÙˆÚ© وو؟ ØªØ±Ú…ÙˆÚ©Ù„Ù†Û Ù¾ÙˆØ±Û ÙŠÛ Ø¯Ø§Ø³ØªØ§Ø¯ اویا استادانو نه زده Ú©Ú“Û Ú©ÙˆÙ„Û Ø§Ùˆ Ú…Ù‡ وخت ÙŠÛ Ù…Ø³ØªÙ‚Ù„Û Ú…ÛŒÚ“Ù†ÛØŒ Ù„ÙˆØ³ØªÙ†Û Ø§Ùˆ Ù„ÛŒÚ©Ù†Û Ù¾ÛŒÙ„ Ú©Ú“Û ØŸ ایا دزده Ú©Ú“Ùˆ له پاره ÙŠÛ Ù†ÙˆØ±Ùˆ ÚØ§ÛŒÙˆ ته هم Ø³ÙØ±ÙˆÙ†Ù‡ Ú©Ú“ÙŠ دي؟ Ø¯Û Ù¾Ùˆ ښتنو ته دÚواب ور کولو له پاره دلته او هلته یو Ú…Ù‡ Ú…Ø±Ú«Ù†Ø¯ÙˆÙ†Û Ø´ÙˆÛŒ دي، خو Ú…Ù‡ نا Ú…Ù‡ Ù¼ÙˆÙ„Û ÙŠÛ Ù¾Ù‡ ØØ¯ س او ګمان ولاړي دي. ما په دي هکله Ø¨Ø§ÙˆØ±Û Ø³Ø± Ú†ÛŒÙ†Û ÙˆÙ†Ù‡ میند Ù„Û Ø§Ùˆ Ú©Ù‡ دمسلک دخاوندانو په مرسته Ù…Û ØªØ± لاسه Ú©Ú“Û Ù†Ùˆ لومړی به دزړه له Ú©ÙˆÙ…Û Ù…Ù†Ù†Ù‡ ØªØ±Û ÙˆÚ©Ú“Ù… او ور Ù¾Ø³Û Ø¨Ù‡ دالیکنه له سره تر غور Ù„Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆÙ†ÛŒØ³Ù…. خوشال خان په « اخلاقنامه »د Â«ØØ³Ø¨ ØØ§Ù„ » تر سرلیک Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ù¾Ù‡ یوه شعر Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ دي Ú†Û:
Ú†Û Ù…Û Ú©Ø§Ù„ زیاتي تر لس شه را پیدا د Ú…Ù‡ هوس شه
یوه جن وه په مکتب Ú©Û Ø´Ø¨Ú†Ø±Ø§ØºÙ‡ وه په شب Ú©Û
Ù¾Ø±Û Ø²Ù…Ø§ دزړه وه مینه Ú«Ú‰Ù‡ مینه Ù…Û Ù¾Ù‡ وینه
په اخلاس Ú©Ù‡ عاشقي کا تری به ورکه ÙØ§Ø³Ù‚ÙŠ کا
نه Ù…Û Ú©Ø´Ù Ú†Ø§ØªÙ‡ راز Ú©Ú“ نه ښکاره Ù…Û Ø³ÙˆØ² او ساز Ú©Ú“
داستاد مهر دعا وه که دعشق د درد عطا وه
Ú©Ù‡ دپلار هغه Ø¬ÙØ§ وه Ú†Û ÙŠÛ ØªÙ„ له ما غوغا وه
په Ú…Ùˆ ورÚÛ Ø³ÙˆØ§Ø¯ خوان شوم خوا ننده دهر داستان شوم
[ دخوشال خان کلیات......۷۷۱ – ۷۷۲ مخونه ]
مکتب او مدرسه دواړه عربي Ù¼Ú©ÙŠ دي Ú†Û Ø¯ÚšÙˆÙˆÙ†Û Ø§ÙˆØ²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û Ù…Ø¤Ø³ÛŒØ³Ù‡ په ګوته کوي. دخوشال خان د Ø¯Û Ø´Ø¹Ø± نه Ø¯Ø§Û ÚšÚ©Ø§Ø±ÙŠ Ú†Û Ú«ÙˆÙ†Ø¯ÙŠ ده په مکتب یا مدرسه Ú©Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Ù‡ Ú©Ú“Û Ø¯Ù‡ او Ø¬Ù„Û ÙŠÛ Ù‡Ù… هلته Ù„ÛŒØ¯Ù„Û Ø¯Ù‡ او دا هم راښيي Ú†Û Ù¾Ù‡ هغه وخت Ú©Û Ø¬ÙˆÙ†Ùˆ او هلکانو په Ú«Ú‰ ښوونÚÙŠ Ú©Û Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“ÙŠ Ú©ÙˆÙ„ÛØŒØ®Ùˆ دا نه ده مالومه Ú†Û Ù¼ÙˆÙ„Ú«ÙŠ ÙŠÛ Ù‡Ù… سره شریک ول او Ú©Ù‡ نه دجونو ټولګي بیل او دهلکانوبیل ول. اودا Ú†Û Ø®ÙˆØ´Ø§Ù„ خټک تر لس Ú©Ù„Ù†Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ په Ú…Ùˆ ورÚÙˆ Ú©Û Ø³ÙˆØ§Ø¯ زده Ú©Ú“ÛŒ دی ښيي Ú†Û Ù¾Ù‡ لس Ú©Ù„Ù†Û Ú©Û ÙŠÛ Ù¾Ù‡ زده Ú©Ú“Ùˆ پیل Ú©Ú“ÛŒ دی.
په جوماتونو او مدرسو Ú©Û Ø¯Ø²Ø¯Ù‡ Ú©Ú“Û Ø§Ùˆ ÚšÙˆÙˆÙ†Û ØªØ¹Ù„ÛŒÙ…ÙŠ نصاب Ù¼Ø§Ú©ÙˆÙ†Ú©Û Ø¨Ø±Ø®Ù‡ د دیني متنونولکه ØµØ±ÙØŒ Ù†ØÙˆØŒ Ùقه، ØØ¯ÛŒØ«ØŒ ØªÙØ³ÛŒØ±ØŒ عقاید او نورو څخه جوړه Ø´ÙˆÛ ÙˆÙ‡ ØŒ درسي کتابونه په عربي او پارسي ژبو ول اوپارسي ژبه د مغولودرباري ژبه هم وه، سره له Ø¯Û Ù‡Ù… خوشال خان په بښتو ژبه دومره مسلط شو Ú†Û ØªØ± اوسه د Ø¯Û Ú˜Ø¨Û Ø¯ نظم او نثر Ø¨Û Ø³Ø§Ø±Û Ø³Ø±Ù„ÚšÚ©Ø±Ú«Ú¼Ù„ کیږي. له Ø¨Ù„Û Ø®ÙˆØ§ د ده پوهه هم دهغه وخت په تعلیمي نصاب اودیني علومو Ù…ØØ¯ÙˆØ¯Ù‡ Ù¾Ø§ØªÛ Ù†Ù‡ شوه، Ø¨Ù„Ú©Û Ù¾ÚšØªÙˆ ژبه ÙŠÛ Ù„Ù‡ ÛŒÙˆÛ Ø®ÙˆØ§ دوخت دټولومروجو علوموڅخه Ú‰Ú©Ù‡ اوله Ø¨Ù„Û Ø®ÙˆØ§ ÛŒÛ Ø¯Ø§ ژبه په نظم اونثر Ú©Û Ù†ÙˆØ±Ùˆ ژبو سره Ø³ÛŒØ§Ù„Û ØªÙ‡ وچته Ú©Ú“Ù‡. خوشال خان Ø¯Ù¾Ø±Ø§Ø®Û Ø§Ùˆ Ú˜ÙˆØ±Û Ù¾ÙˆÙ‡Û Ø®Ø§ÙˆÙ†Ø¯ واو په Ø¯Û Ù¾Ùˆ هیده Ú†Û Ø§Ù†Ø³Ø§Ù† د ډیروزیاتو زده Ú©Ú“Ùˆ وس اواستعداد Ù„Ø±ÛØŒ خودا وس اواستعداد باید په کار واچوي. Ú©Ù‡ ظرÙیت اواستعداد سره Ú©Ù„Ú© نیت، همت او پرله Ù¾Ø³Û Ù‡Ù„Û ÚÙ„Û Ø§ÙˆØ²ØÙ…ت ملګري شي، نومراد ØØ§ØµÙ„یږي او سړی Ù…ÙˆØ®Û ØªÙ‡ رسیږي. Ø¯Ø§Ø³Û ÚšÚ©Ø§Ø±ÙŠ Ú†Û Ø®ÙˆØ´Ø§Ù„ خټک دخپل ÙØ¹Ø§Ù„ او خلاق ژوند ØªØ¬Ø±Ø¨Û Ø±Ø§Ù¼ÙˆÙ„Û Ú©Ú“ÙŠØŒ هغه ÙŠÛ Ø§Ø±Ø²ÙˆÙ„ÙŠ او Ø¯Û Ù†ØªÛŒØ¬Û ØªÙ‡ رسیدلی دی Ú†Û:
پـه اول وصلت دعشـق په تـوره درومه دعــاشـق ســړي ØªÙ†Ù€Ù€Û Ù¾Ù€Ù€ÙˆØ±Û Ø³Ù€Ù€Ø± نشته
Ú†Û ØºÙˆÙ¾Ù‡ Ù¾Ø³Û ÙˆÙ‡Û Ù¾Ù‡ لاس به درشي چا ÙˆÛ Ø¯Ø§ Ú†Û Ù¾Ù‡ دریاب Ú©Û Ú«ÙˆÙ‡Ø± نشته
[ انتخابات خوشال خټک ...... ۲۶ مخ]
په Ø¯Û Ú©Û Ø´Ú© نشته Ú†Û Ø®ÙˆØ´Ø§Ù„ خټک دعلم او Ù…Ø¹Ø±ÙØª عاشق Ùˆ. ده په پوهه Ú©Û Ú‰ÛŒØ±Û Ø¯ÛŒÙ†ÙŠ او دنیاوي ÚšÛŒÚ«Ú¼Û Ù„ÛŒØ¯Ù„Û. پوهه دخوشال په نظر دانسان ظاهري جمال نه Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯Ù‡ØºÙ‡ باطني کمال Ø¬ÙˆÚ“ÙˆÛØŒ نوÚÚ©Ù‡ ÙŠÛ Ù¾Ù‡ Ø¯Û Ú«ÙˆÙ‡Ø± Ù¾Ø³Û Ù¾Ù‡ لویو لویو دربابونو Ú©Û Ù‡Ù… پرله Ù¾Ø³Û ØºÙˆÙ¾Û ÙˆÙ‡Ù„Û Ø§Ùˆ Ø¯Ù¾ÙˆÙ‡Û Ù¾Ù‡ تر لاسه کولو او خپرولو Ú©Û ÙŠÛ ÚÙ¾Ù„Û Ù‡Ù„Û ÚÙ„Û Ø¯Ú˜ÙˆÙ†Ø¯ تر پایه پور Û Ø¬Ø§Ø±ÙŠ ساتلÛ.