څو سياسي خبري او دافغانستان رغونه ( ٤١مه برخه )

په ټوله نړۍ کې به یو، نیم هیواد پیدا شي یا ښایې هېڅ پیدا نه شي چې په هغه کې ډول ،ډول قومونه، توکمونه، ژبې، مذهبونه او فرهنګونه؛ نه وي . که داسې هیواد پیدا هم شي بیا به هم سیمه ییز توپیر پکې موجود وي لکه شمال او سهیل .ختیځ اولویدیځ. مرکز او سیمه، ښار او کلی .

په ټولنه کې دغه توپیرونه اوډولونه کله،کله د تاریخ په اوږدو کې د کشالو، بې اتفاقیواو ټکرونو سبب کیږي اوکله، کله  ددغو ټکرونو لمن د خونړیوجنګونو او غمیزوتر ټکه پلنه شوي ده. داځکه ټولنپوهانو اوټولنیزومنځګړوهمیشه د تاریخ په اوږدوکې ددغه ستونزود اوارولولپاره خپل اندونه اونظرونه وړاندې کړي دي چې دهغه پربنسټ په هیواد اونړیواله ټولنه کې ملي اوبشري پیوستون ټېنګ شي.

بالاخره نړیوالې بشري ټولنې دغه تاریخي لاس ته راوړنې دبشرې حقونوپه نړیواله اعلامیه،د نړیوال سازمان په منشور او په ملګرو ملتونو کې رالنډې کړي . همد ا رنګه یې دوه ګوني او څو ګوني نړیوال تړونونه رامنځ ته کړل چې د افغانستان په ګډون  د ملګرو ملتونو ټولو غړیو هیوادونو دغه باوري لاسوندونه لاسلیک کړي او د عملي کولو ژمنه یې ورکړي ده .تر څو ددغو لاسوندونود ارزښتونو په سیورې کې ټول بشر د یوه بل تر څنګ سوله ییز ژوند وکړي او د نړیوالو هیوادونو تر منځ نړیوالې اړیکې او سوله ټېنګه کړي .

له دغه لنډې یادونې مو مطلب داد چې موږ د ډیرو قومونو په درلودونکي افغانستان کې څرنګه ملي پیوستون ټېنګولای شو ؟

ښکاره ده چې دغه لوړ او ملي هدفونه هغه مهال تر لاسه کیږي چې موږ ټول د ملي ګټوپه ارزښتونو پوه شو او ملاتړ یې وکړو . له دغو لوړو ارزښتونو څخه یو هم زموږ ګران هیواد افغانستان او افغانان دي . له دې کبله د ټولو افغانانو ملي دنده ده چې ددغه هیواد د خپلواکۍ، دخاورې بشپړتیا او ملي ګټو په کلکه ساتنه او ملاتړ وکړو. که څه هم ځنې د سیاسي، اقتصادي، فرهنګي اوټولنیز عدالت په هکله سرټکونه کوي خوکه له هر یوه څخه پوښتنه وکړې چې د افغانستان لپاره څه غواړي ؟ وایې چې عدالت . اوس دا پوښتنه را ولاړیږي چې عدالت څرنګه رامنځ ته کیدای شي ؟

په یوه ټولنه کې د عدالت ټولیزمفهوم دعادلانه قوانینو جوړول اوتطبیقول او ددغه قوانینو پر بنسټ د سیاسي او اقتصادي نظام رامنځ ته کول او ټېنګول دي .

ښه نو عادلانه قوانین کوم دي ؟ عادلانه قوانین هغه قوانین دي چې د دموکراتیکو ارزښتونو درلودونکي وي . د بشري حقونو د نړیوالې اعلامیې او د افغانستان د خلکو د دیني او فرهنګي ارزښتونو ضمانت پکې شوی وي او ټول خلک له هېڅ ډول توپیر پرته د قانون په وړاندې یو ډول دندې او برابر حقونه ولري، خلک وتوانیږي چې په خپل هیواد کې د امنیت ټېنګولو،ملي ګټو د خوندي ساتلو او د قوانینو د تطبیقولو لپاره دولت وټاکي او دولت هم د خپلو کارونو په هکله خلکو ته ځواب ورکوونکی وي . یا په بله وینا په هیوادکې قانوني دولت رامنځ ته او د قانون حاکمیت ټینګ شي . د واکمنوپه ځای قانون حکومت وکړي او واکمن د قوانینو تطبیق کوونکي وي .

په ګډ مورني هیواد او په قانوني ارزښتونو برسېره د ملي پیوستون لپاره یوه بله وسیله هم شته چې هغه دیني او فرهنګي منل شوي ملي ارزښتونه دي لکه اخترونه،د لمانځلو وړ ورځې او ملي جشنونه .

 ښکاره ده چې د ګډ مورني هیواد اود دیني او فرهنګي ارزښتونو په هکله مخالفت نه شته،په څه شي چې کشمکش وه اودی هغه دداسې سیاسي او اقتصادي  نظام ټېنګول دي چې د قانون پر بنسټ ولاړ وي  . دا هم ښکاره ده قانون داسې نه شي جوړیدای چې د ټولو خلکو او ډلو غوښتنې پکې نِغښتي وي خو قانون باید د ډیرو هیوادوالو د اصلي اوټولنیزو عادلانه غوښتنو ضمانت وکړي لکه د ټولو هیوادوالو د قانون په وړاندې برابر حقونه او دندې، د ټاکنې او کاندید کیدنې دموکراتیک حقونه . د نړۍ په هېڅ یوه هیوادکې په یوه وار بشپړاو له لږې نیمګړتیا پرته قوانین نه دي رامنځ ته شوي خو د تاریخي پرمختیا او تجربو په لړ کې یې ورو، ورو نیمګړتیاوې سمې شوي دي . دغه ډول هڅې هغه مهال ښې بریالۍ شوي دي چې په سوله ییز او قانوني ډول پیل  شوي وي . په افغانستان کې هم که دغه ډول کړه وړه په نظر کې و نیول شي د افغانستان خلک کولای شي د ټولنیز عدالت او ملي پیوستون پرخوا ګام اوچت کړي . دلته به دا خبره یاده کړو چې په هغه پېښو او مسالو باندې ټینګار او تبلیغ کول او خپرونې چې د ټولو او یا ډیرو لپاره د منلو وړ نه وي او د هغو راپورته کول د ملي ګډوډۍ، ملي بې اتفاقۍ او ملي کرکې سبب ګرځي، ملي امنیت او ملي پیوستون ته زیان رسوي او ګران هیواد افغانستان د نه جبران کیدونکي او نه سمبالیدونکي غمیزې په لور بیایې؛ په کلکه ډډه وشي ځکه چې دا ډول لمسونې کله،کله د چارواکو له کنټرول څخه ووځي او په ډیره ستره ملي غمیزه بدلیږي لکه څنګه چې موږ په تېرو څو لسیزو کې ددغه رنګه غملړلوپېښو او په خپل لاس د ګران هیواد افغانستان د ړنګولو شاهدان یو .

لنډه دا چې د ملي پیوستون غوره او اصولي لاره د یوه ملي تړون منل دي او ملي تړون هم هماغه اساسي قانون دی . اساسي قانون داسې ملي تړون دی چې د هیواد ټولې ملي چارې د هغه پر بنسټ او ارزښتونو برابریږي او د ټول هیواد خلک دنده لري چې د اساسي قانون حکمونو ته غاړه کیږدي او د زړه له کومې یې درناوی وکړي . ښایې اساسي قانون دومره بشپړ نه وي چې وار د واره ټولې غوښتنې، ستونزې او بې عدالتۍ اوارې کړي خو دا په دې مانا نه ده چې له حکمونو او ارزښتونو یې سر غړونه وشي . کیدای شي چې د نیمګړتیاوو لرې کولو لپاره یې په سوله ییز، مسالمت امیز او قانوني ډول د هماغه اساسي قانون له لارې چې په خپله سینه کې یې دغه لاره پرانیستي ده هڅې او هاند وشي .