دقانون په 21 مادي په دوهم بند کې راغلي : هيڅوک حق نلري تر يوي انتخاباتي حوزي زيات ځان کانديد کړي.ولي دهمدغه قانون د ديرشمي مادي په شپږمه فقره کې بيا داسي لولو:دولسي جرگي لپاره کانديدان په عين وخت کې کولاي شي د ولايتي او ولسوالي شوري لپاره هم ځان کاندي کړي ، ولي نشي کولاي په يو وخت کې دواړي څوکيۍ خپلي کړي .گرانو لوستونکو زما خو سر پري نه خلاصيږي ،لمړۍ دا چې دا دواړي يوه انتخاباتي حوزه ده او که دابله ؟. دوهم دا ايا اوسنۍ حاکميت په دسړو کمۍ دۍ او يا دا ښاغلي خوشحالوي که دملي شوري وکيل نشوي نو دولايتي يا ولسوالي شوري غړۍ خوبه حتمي کيږي ،ځکه کله چې يو کس په درو ځايو کې د کانديد کيدو امکان ولري طبعي ده چې دري نه لس ځايه ځان کانديده وي . زما په اند داپه دولتي واک کې دډيرو افغانانو د گډون مخنيوۍ دۍ . او دا دواړي مادي يو دبل سره کوم منطقي تړاو نلري .
که د انتخاباتو قانون دقيق ولوستل شي هغوي چې په دحقوقو پوهيږي دابه ورته څرگنده شي چې دا قانون څومره بيمورده پړسول شوۍ دۍ او د څومرو خاليگاوو سره بياهم فيصله شوۍ دۍ خو اوس زما دليکني موخه د قانون دقيقه څيړنه نه بلکه دملي شوري دانتخاباتو دپايلي په هکله دافغان ولس انديښني دي .
ک دوجدان له مخي قضاوت وکړو دولسمشرۍ دټولټاکنو لپاره هم هغه کميسون دچارواکو او بهرنيانو چې په انتخاباتو کې يې پيسي مصرفولي او يا يې سياسي علاقه لرل چې ډير ژر او پر هغه وخت چې دوي غوښتل انتخابات وشي په عجله او زياتو خپل سريو ټولټاکني تر سرهکړي که کوم چا دکوم کانديد دخوشحالۍ لپاره هم کومه غلطي کړوي وه زه به چې نور خفه نشي ښاغلي کرزۍ مثال راوړم ځکه تر ټولټاکنو وروسته هغو چې ټاکني يې بايلي وي ويل چې هر څه کميسون د ښاغلي کرزي په گټه سرته رسول ،ولي نه پوهيږم چې ولي داټولو هيره کړي وه او افغان ولس ته يې په ټيټه ستر گه کتل ؟ او فکر يې کاوه چې افغانان به په دغه برخه ليک ټاکونکو شرايطو کې بيله کرزي نه بل چاته رايه ورکړي ،ځکه بل چاته چې خلکو رايه ورکولاي بيانو ضرورت څه ؤ چې لمړۍ دطالبانو توره او دووحشت دوره وزغمي او بيا تر هغه وروسته د امريکا د بي ”52” الوتکو بمباري د درنو وسلو استعمال او افغان وژنه ؟، ددغو له جملي نه چې ځانونه يې کانديد کړي وه د ښاغلي مرحوم ډاکتر نجيب اله پر ضد د امريکا پاکستان ،روسي ، ايران او عربي نړۍ په مرسته کودتا وکړه په افغانستان کې يو ځل دحکميت آس ځغلولۍ ؤ خو دهغوي دکارو پايله وه چې دافغان ولس غميزه دومره اوږده شوه چې اوس يې ټول دخلاسون لاره لټوي .
دادی اوس بيا د ملي شوري او نورو شوراگانو لپاره ټاکني کيږي ،له بده مرغه دهمدغه نيمگړي دانتخاباتو د قانون په اساس هغه دولسمشرۍ لپاره کارتونه دلته هم بايد وکارول شي چې زما په گمان دا کار به يو لړ رښتنۍ ستونزي را منځته کړي .
لومړی ــ زموږ دهيواد لوي اکثريت نالوستي او غريب خلک دي که څه هم دامريکا غږ او ازادۍ راډيو گانو زيات تبليغ کاوه چې گورۍ دا کارتونه ورک نکړۍ اوښه يې وساتۍ چې بيامو دملي شوري دا انتخاباتو لپاره پکاريږي خو زموږ ولس چې د خپل هيواد پر سياسي استقرار کوم ايمان نلري او يا ډيرو زياتو به يا اصلا هغه وخت په ټولټاکنو کې گډنو نه وي کړي او يوشمير به يې تر ټاکنو وروسته کارت ياورک کړۍ او يا چيري ايښي وي چې اوس يې پيدا کولانشي ، په پر مخ تللو هيوادو کې دا ستونزه شته ځکه يوه هفته تر ټاکنو مخکښي درايو کارتونه ليږل کيږي ، او ډير يې په ټاکنو کې دټولو تبليغاتو سره سره برخه نه اخلي . ماد سويډن دهيواد دپارلمان او اروپاد پارلمان په ټاکنو کې رسمي دنده درلوده ماته معلومه ده چې حتي دلته هم چې هر څه شته ارامې او واقعي ډيموکراسي بيا هم زيات شمير دمخ پر انکشافه هيوادو را غلي مها جر په انتخاباتو کې برخه نه اخلي په افغانستان کې خو دا مشکله ده چې يو نالوستي سړي دي چې تر اوسه پدي نه پوهيږي چې درايو ورکولو ارزښت په څه کې دۍ کارتونه دي ساتلي وي .
وړانديز مې دادۍ چې لمړۍ د انتخاباتي حوزو شمير زيات شي او دوهم يو معين داسي کارت جوړسي چې دهغه جعلي جوړه ونه ستونزمنه وي او يوازي د انتخاباتو دکميسون دغړو له لاري په هغه ورځ رايه ورکونکو ته ورکړه شي چې صندق ته يې درايي ورکوني لپاره اچوي ، دکميسون غړي دي درايه ورکوونکي نوم دي درايي ورکولو په وخت کې ثبت کړي .
دوهم ــ درايو ورکولو وخت بايد له يوي ورځي نه دوو يا دريو ورځو ته اوږدشي تر څو خلک وکولاي شي دليري ځايو نه راسي او په رايه ورکولو کې برخه واخلي .
دريم ـــ دکانديدانو دنومونو دلست تر تيتب دا دپرمخ تللو ټولنو په شرايطو کې عملي ده پداسي ټولنو کې لکه افغانستان ښه خبره داده چې په هر انتخاباتي حوزه کې دهر کانديد لپاره ځانگړي صندوق کښيښودل شي او پر هغه يوازي دهغه لوي عکس و مښلول شي . پدي بايد خوابده نکړو چې متاسفانه زموږ په هيواد کې تر اوسه لا استحقاق او وړتياته رايه نه ورکول کيږي ، بلکه يوازي او يوازي ځانگړي کس ته چې رايه ورکوونکۍ يې پيژني رايه ورکول کيږي .
پدي صورت کې به دا غلط فهمي هم ورکه شي چې گويا نالوستو او هغو ته چې دکوم کانديد نښان او علامه يې نه پيژندل دکارت دخانپوري کولو په وخت کې دانتخاباتو دکميسون کارمند دهغه پر ځاي کارت خانه پوري کړۍ او يا يې دگوتي په اشاره وروښودل چې کوم کس ته رايه ورکړي .
د اساسي قانون د ” 85 ”مادي په اساس دملي شوري غړيتوب لپاره کانديد پر نورو شرطونو سربيره دالاندي صفتونه هم بايد ولري :
دافغانستان تبعه وي يا لږ تر لږه دکانديديدو يا تعين تر نيټي لس کاله پخوا يې دافغانستان ددولت تابعيت تر لاسه کړيۍ وي .
د محکمي لخوا دبشري ضد جرمونو ، د جنايت په ارتکاب محکوم نه وي او يا له مدني حقوقو څخه محروم شوۍ نه وي . او داسي نور ....
لومړی ــ دملي شوری دکانديد کيدو لپاره ولي ددوه گوني تابعت مسلي ته اشاره نده شوي ،يو څوک به چې د بل بهرني دولت تابعيت هملري له بهرنيو هيوادو څخه راځي او په افغانستان کې به دملي شوري لپاره ځان ټاکي کله چې يې دوکالت دوره پاي ته ورسيدل ارام به دوباره بهرني هيوادد ته درومي دا چې په ملک او يا دده پر پخوانيو مؤکلينو څه تيريږي هغه په ده پوري اړه نلري . پر ځاي به وي چې دملي شوري ولايتي او ولسوالي شوراگانو لپاره دعدالت او انصاف پر اساس هغه څوک کانديد شي چې په هيواد کې دننه دایمي استوگن وي نه دلويديز نه راغلي ميلمانه .
ددرو واړو شوراگانو دکانديد کيدو يو له عمده شرطونونه بايد په محل کې حد اقل پنځه کاله دایمی اوسيدل وي ،نه دا چې له بهر نه راغلي کس او يا لکه دپخوانيو رژيمونو په دود ښاغلۍ يا اغلي په کابل ،ننگرهار ،مزار شريف يا هرات کې اوسيږي ولي کله چې دمقام خبره شي بيانو پدي نامه چې يا هلته زيږيدلي او يا هلته کومه خپلوي لري دهغه ځاي د اصلي اوسيدونکي په عوض کانديد شي.
دوهم ـــ څرنگه چې ملي شوري يو تقنيني ارگان دي او هميشنۍ مشغولتيا يې دقوانينو ، فرامينو ،لوايحو او ددولت له داخلي او بهرني سياست سره ده لازم او اړينه يې بولم چې دولسي جرگي غړۍ بايد سواد ولري ،غير له هغه به نوموړۍ وکيل صاحب ديو بل چا دنظرياتو او عقايدو ښکار وي .مشرانو جرگي ته کيداي شي سپيڅلي قومي مشران ،بي پري ديني عالمان او وطنپرسته روڼ اندي راشي .
دريم ــ د اساسي قانون په يو اتيايمه ماده کې لولو : دافغانستان داسلامي جمهوريت ملي شوري ،دستر تقنيني اورگان په توگه دخلکو د ارادي ښکارندويه او دټول ملت نمايندگي کوي . دشوري هر غړۍ درايي دڅرگندوني په وخت کې د افغانستان دخلکو عمومي مصلحتونه او ستر ي گټي دخپل قضاوت محور ټاکي .
هغه اشخاص چې دتنظيمي ،سياسي او نظامي گټو دساتلو پخاطر يې انسانان وژلي،کورونه او ښارونه له خاورو او کنډوالو سره يو شان کړي کيداي شي ملي شوري ته ځان کانديد کړي ؟
دولسمشر نطاق ښاغلی جاويد لودين د بي بي سي سره په مرکه کې چې په افغانستان کې دبشر دحقو قو مستقل کميسو ن رپوټ چې ښاغلي کرزي صاحب ته يې وړاندي کړي ؤ د خبر لوڅ دپوښتني په ځواب کې وويل : موږ د بشر دحقو قو د دمستقل کميسون راپور تایدوو ولي تر څو چې ديو شخص په هکله محکمه فيصله ونکړي هغه کس مجرم نه شميرل کيږي ،دا قانوني او معقوله خبره ده ،ولي دافغانستان دکړيدلي او ربړيدلي ولس غوښتنه دداشان پيژندل شووکسانو فوري محکمه نده ځکه پدي ښه پوهيږي چې څوک به څوک او څرنگه محکمه کړي ؟ ټولو پدي ملک کې گلان ندي کرلي . ولي دانسان او يو افغان په صفت يې دا غوښتنه پر ځاي او اانساني ده هغه چا چې تر نورو يې زيات وژلي او يا يې زياتي خرابۍ کړي او همدا اوس هم پر هيڅ صرفه نه کوي که کومي محکمي ته نه معرفي کيږي نو دواک اود داشان صلاحيتونو لرونکي مقامو لکه شوراگاني بايد ددوي له شر او مداخلي نه په امان کې وساتل شي. دفغانستان خلک دا فکر هيڅکله نه کوي او نه هم پردي عقيده لري چې داسي يوه محکمه دي دايره شي چې هلته بيله کوم امتياز او تعصب نه دبشر پر حقو قو ټول تيري کوونکي محاکمه شي . همدا اوس هم ډير څيړونکي پدي عقيده دي چې دا تبلغات دهغو کسانو پر ضد کيږي چې زموږ دهيواد د چارواکو خوښ ندي او دهغوي بهرني پلويان لکه څنگه چې ليدل کيږي هم علاقه نلري دداشان خلکو سره گډه ژبه پيداکړي . او که حقيقت ته راشو زموږ په هيواد کې هره لحظه دبشر حقوقو او دانسان مقام ته په ټيټه سترگه کتل کيږي . داچي يو په کور کې په ساړه ژمي دگرمۍ نه شکايت کوي او بل همدا شان انسان او افغان بيا دخپلو وړو ماشومانو سره دکابل دښار په هغو واټونو کې چې چارواکي يې خپلو گرمو کورو اودفترو ته دتگ اوراتگ په وخت کې ويني د يخنۍ او لوږي نه يې چغي تر اسمانو رسيږي او غربي راډيو گاني يې هر ورځ راپور تاژونه ، ددوي ژړاوي او فريادونه نشروي ، ولي افسوس چې دچارواکو دموټرو سيښي له يوي خوا توري او له بلي خوا دومره پنډي دي چې دخوار او غريب اواز او چيغي ددوي غوږو ته نه رسيږي !!! په سلهاوو داسي ناخوالي دننه ددي هيواد په پلازمينه کې هر ورځ تکرا ريږي چې قلم يې ليکلو ته عاجز دۍ .
پر دا ټولو ناخوالو سر بيره داوسنيو چارواکو او په ځانگړي توگه له ښاغلي کرزي صاحب نه د افغان ولس غوښتنه دا ده چې دخپلو هغو دوستانو په وسيله چې ده ته داعتماد وړ دي ځان دافغان ولس په حال خبر او پريکړنده گامونه اوچت کړي .
د راتلونکي پارلماني ټاکنو په هکله تر هر چا زيات ولسمشر زيات مسؤليت لري ، دملي شوري او نورو شوراگانو د ټاکونو دانتخاباتو د قانون بايداصلاح شي تر څو په نتيجه کې هغو کسانو ته دملي شوري لپاره د ځان دکانديد امکانات برابر نشي کوم چې يو ځل بيا دا هيواد د اولسمي پيړيود شرايطو په بد بختيو کې په مختلفو نومو نو او بهانو لاهو کوي . اوس چې افغانانو له اوږدو جگړو او تر خو تجربو وروسته يو ځل بيا د دموکراسۍ دپلي کولو او پارلمان د جوړه ولول هوډ کړۍ دافغان ولس اوپه هيواد کې د متمديني ټولني د جوړيدو دښمنان او هغوي چې دټوپک په زروتر لاسه کړۍ واک يې دلاسه ورکړۍ په رنگا رنگ دسيسو او بهانو سره دليونو په شان تلاښ کوي تر څو په پارلمان کې اکثريت ترلاسه کړي او دموکراسي له جدي خطر سره مخامخ کړي . پر ولسمشر ، ټول ولس او روڼ اندو ده پارلمان ته خپل رښتيني استازي چې د تجربي ،پاکۍ او علمي پوهي خاوندان او هغه کسان چې دتمدن او افغانستان داسي بيارغاوني سره کوم چې وکولاي شي دنړۍ دنورو هيوادو سره په هره برخه کې سيالي وکړي مخالفت ونلري ملي شوري او نورو شوراگانو ته وټاکي ،زموږ راتلونکي وکيلان بايد په هر لحاظ د افغان ولس استازي توب وکړي او دا خپله ايماني دنده وبولي چې دا هيواد په هر شکل چې کيږي له دغه شاته پاتي والي ،سياسي او اقتصادي غلامۍ نه خلاص شي .
حبيب الله غمخور _ مالمو ( سويډن )
