موټر چلول د زړه دناروغۍ لامل ګرځی

       کله Ú†ÛŒ Ù…ÛŒ دلیکنو مینه وال د زړه دناروغۍ په باره Ú©ÛŒ زما کومه نوی لیکنه ولولی ØŒ نوځینی یی تلیفون راته Ú©ÙˆÛŒ Ú†ÛŒ سړیه دزړه دعملیاتو له وخته دی دادی Ú…Ùˆ کاله تیر شوه خو ته لا ددی ناروغۍ نه لاس نه اخلی . زه بیاخپله ژمنه پرځای کوم او Ú†ÛŒ کله Ù…ÛŒ پدی هکله کوم نوی Ø´ÛŒ ترسترګو Ø´ÛŒ ØŒ هغه دخپلو هیوادوالو سره شیریکوم . دادی د ( ۲۴ساعته ) پنامه ډنمارکی ژبی ورځپاڼی په خپله  Û²Û´/Û²/Û²Û°Û±Û± Ú«Ú¼Ù‡ Ú©ÛŒ د زړه د دریدو دیوه سترلامل په توګه دترافیکی اغیزو په هکله دیوی څیړنی پایلی نشر کړیدی . غواړم د ژمنی سره سم دنوموړو څیړنو دپایلو پښتو ته ژباړل بڼه دلوستونکو مخته کښیږدم :
     ( . . . نوی څیړنی ښئی Ú†ÛŒ  په ترافیکی چارو Ú©ÛŒ دریوری پر چلونکی باندی د سترس اوخفګان Ú©Ú†Ù‡ جګوی او داکار زیاتره وختونه پر زړه باندی دحملی لامل ګرځی . کله Ú†ÛŒ Ú…ÙˆÚ© دترافیکی Ù¾Ú© په ساعتونو Ú©ÛŒ ( هغه وخت Ú†ÛŒ Ú«Ú¼Ù‡ ګونه یی زیاته ÙˆÛŒ ) د ډریوری یا بایسکل چلولو پرمهال په ځان Ú©ÛŒ دتشویش ØŒ تشنج اویا سترس حالت حسوی ØŒ نو پدی وخت Ú©ÛŒ باید دخپل  زړه حالت هم له یاده مه باسه .
 Ø¯ هاسلت ( * ) پنامه دبلجیم په یوه پوهنتون Ú©ÛŒ څوتنو څیړونکو یوه پروژه تر لاس لاندی نیولی وه Ú†ÛŒ له مخی یی هغه فکتورونه په ګوته Ú©Ú“ÛŒ Ú†ÛŒ په ټولنه Ú©ÛŒ پر خلګو باندی تر ټولو زیات د زړه د دریدو او حملی لامل ګرځی . څیړنو وښوده Ú†ÛŒ په ترافیکی Ú«Ú¼Ù‡ ګونه Ú©ÛŒ ډریوری کول یا بایسکل چلول د نوموړو لاملونو په سر Ú©ÛŒ راځی . لدی نه وروسته دهوا n ککړتوب ØŒ سخت فزیکی حرکتونه ØŒ الکول او کافی پدی لست Ú©ÛŒ ټاکلی رول لری .
ددغو څیړنو راپور چی د لانسیټ ( ** ) پنامه دبرتانیی په یوی علمی مهالنۍ کی خپور شویدی ، څرګندوی چی دزړه د دریدو د ټولو پیښو له ډلی نه ۷،۴ په سلو کی دترافیکی ګڼی ګونی څخه درامنځته تشویش او سترس لامله ترسره کیږی .

پروفیسور سټین سټینډر ( *** )  Ú†ÛŒ د زړه متخصص او د ګنتوفت ( **** ) په روغتون مشر سرطبیب دی داخبره تائیدوی Ú†ÛŒ ډریوری کول او په تیره بیا په ترافیکی Ú«Ú¼ÛŒ ګونی Ú©ÛŒ داکار زموږ پر روغتیایی حالت باندی بد اغیز ښندی او زیاتوی : «  د ترافیکی Ú«Ú¼ÛŒ ګونی پر وخت انسانان تر فشار او تشنج لاندی راځی ځکه Ú†ÛŒ دلته دروغتیا او ژوند خبره مطرح ده ØŒ Ú©Ù‡ چیری په فکری لحاظ په پوره توګه متمرکز نه اوسو ØŒ نو کیدلای Ø´ÛŒ دژوند په بیه مو تمام Ø´ÛŒ . دا لامل دسترس حالت جګوی او مبارزوی هارمونونه فعالوی . دغه ډول حساس حالت دانسان زړه دناوړو پرابلمونو سره مخامخ Ú©ÙˆÛŒ  » .

نوموړی پروفیسور د سیکولوژیکی اغیزو برسیره دهوا ککړوالی هم دیوه مهم لامل په توګه یادوی او وایی Ú†ÛŒ دانسانانو د زړه په دریدلو Ú©ÛŒ تر ۴،۷  سلنی پوری دغه لامل ونډه لری . دی زیاتوی : « په ترافیکی سیموکی دنورو سیمو په پرتله هوا ډیره Ú©Ú©Ú“Ù‡ ÙˆÛŒ او داحالت Ùˆ غیرفعال سګریټ څکولو( هغه حالت Ú†ÛŒ یو Ú…ÙˆÚ© پخپله سګریت نه Ú…Ú©ÙˆÛŒ مګر معمولا دبل چا دسګریت دودونه تنفس Ú©ÙˆÛŒ )  ته ورته والۍ لری . پدی وخت Ú©ÛŒ د موټرو دسون موادو دود خلګ تنفس Ú©ÙˆÛŒ او داکار د زړه دشیریانو په بندولو Ú©ÛŒ دیادونی ÙˆÚ“ ناوړه اغیز ښندی » .

ددغو څیړنو پایلی ښئی Ú†ÛŒ دهوا دککړتیا منفی اغیزی دمخدره موادو تر زیان زیاتی دی داځکه Ú†ÛŒ مخدره مواد دځانګړو کسانو پر روغتیا باندی مضر اثر لری ØŒ مګر ترافیک او دهوا ککړتیا په ډله ایز ډول دډیرو خلګو پر روغتیا باندی ناوړه اغیز Ú©ÙˆÛŒ . ډاکتر ټیم س. ناوروت ( ***** ) Ú†ÛŒ دڅیړونکی Ú‰Ù„ÛŒ یوغړی دی ØŒ وایی : « د دزړه دحملی په اړوند دهغو اوپراتیفی فکتورونو د Ú‰Ù„ÛŒ څخه Ú†ÛŒ دنوموړی ټیم لخوا تر څیړنی لاندی نیول شوی دی ØŒ کوکائین په پوره باورسره پر زړه باندی دحملی لامل ګرځیدلای Ø´ÛŒ ØŒ مګر دترافیک خطر پدی خاطر زیات دی Ú†ÛŒ ډیر خلګ سروکار ورسره لری او تر ناوړو اغیزو لاندی یی راځی . 

 Ø¯ زړه درګونو دناروغۍ په اړوند لاندی Ù¼Ú©ÛŒ په ډنمارک Ú©ÛŒ د یادونی ÙˆÚ“ دی :
 Ù€  په ډنمارک Ú©ÛŒ هرکال Û³ÛµÛ°Û° کسلن د روغتون نه بهر دزړه تر حملی لاندی راځی Ú†ÛŒ دا شمیر په هره ورځ Ú©ÛŒ د Û¹ تنو سره برابر دی .  لدغی Ú‰Ù„ÛŒ نه یی یوازی Û²Û³Û° تنه تریوی میاشتی پوری ترحملی وروسته هم ژوندی پاته ÙˆÛŒ . 
– په سلو Ú©ÛŒ تر Û²Ûµ زیات ډنمارکیان د زړه د رګونو دناروغی له کبله خپل ژوند د لاسه ورکوی . په Û²Û°Û°Û¹ کال Ú©ÛŒ Û±ÛµÛ²Û·Û¸ تنه  ددغی ناروغی لامله Ù…Ú“Ù‡ شوی Ú†ÛŒ پدی توګه د Ù…Ú“Ùˆ دډیروالی له مخی داناروغی د مړینی دلاملونو په لست Ú©ÛŒ نژدی دویم ځای نـیسی .
  Ù€ په ډنمارک Ú©ÛŒ د۱۹۹۵ کال څخه تر Û²Û°Û°Û¹ پوری د زړه دناروغی له کبله د Ù…Ú“Ù†ÛŒ Ú©Ú†Ù‡ په سلو Ú©ÛŒ تر Û´Û¶ پوری را ټیټه شویده ) .
د ژباړی پای 
 ( * ) -   Hasselt University                          
( ** ) – The Lancet   
( *** ) – Professor Steen Stender
( **** ) – Gentofte Hospital
(***** ) – Tim S. Nawrot