دشکری ناروغانو ته یو په زړه پوری زیرۍ

دیابت یا د شکری ناروغی یوه دهغو شاهانه ناروغیو له Ú‰Ù„ÛŒ نه ده Ú†ÛŒ دا مهال یی د یوی ایپیدیمی ( ډله ایزی ناروغۍ ) بڼه خپله کړیده . دا ډول ناروغۍ Ù„Ú©Ù‡ دیابت ØŒ نقرس او نوری پدی خاطر د شاهانه ناروغیو پنامه یادی شوی دی Ú†ÛŒ تر لویه بریده په هغو کسانو Ú©ÛŒ ډیری لیدلی کیږی Ú†ÛŒ نسبتا مرفع ژوند لری او فزیکی خوځندتیا یی Ù„Ú– ده . البته پخوا به شاهانو او نورو شتمنو کسانو د ژوند دا ډول وړتیاوی درلودی ØŒ خو اوس دعلم او تخنیک د پرمختګ او د ژوندنی اساتتیاوو د منځته راتلو سره سم ډیرو کسانو ته دا ښیګڼی ترلاسه شویدی . د دیابت ناروغی دوه ډولونه یا ( تیپونه ) لری . لومړی تیپ یی د  ځوانۍ له وخته پیداکیږی Ú†ÛŒ خطر یی د دویم تیپ په پرتله زیات دی او Ú©Ù‡ یی ټینګه درملنه Ùˆ نشی ¸مرګونی پایله لری . دویم تیپ یی د عمر په تیریدو سره په ډیریو کسانو په بیلابیلو Ú©Ú†Ùˆ لیدل کیږی . دغه دویم تیپ  دداسی تابلیتونو په کارولو سره Ù„Ú©Ù‡ میتفورمین ( Metformin ) تر کنترول لاندی راتلای Ø´ÛŒ ØŒ مګر د پرمختللی لومړی تیپ ددرملنی په موخه په کار ده Ú†ÛŒ په وینو Ú©ÛŒ د شکری د Ú©Ú†ÛŒ په پام Ú©ÛŒ نیولو سره د ورځی Ú…Ùˆ ځلی د انسولین ( Insulin) پیچکاری ولګول Ø´ÛŒ . انسولین هغه هارمونی مواد دی Ú†ÛŒ په وینو Ú©ÛŒ د ګلوکوز د تراکم Ú©Ú†Ù‡ ټیټوی او د روغ انسان په بدن Ú©ÛŒ دا مواد پخپله تولیدیږی . Ú©Ù‡ د انسان په بدن Ú©ÛŒ ددغو موادو تولید کمزوری ÙˆÛŒ ØŒ نو د اړینو درملو Ù„Ú©Ù‡ Amaryl په مرسته یی د تولید Ú©Ú†Ù‡ لوړه بیایی او Ú©Ù‡ چیری یی د تولید وړتیا په بدن Ú©ÛŒ بیخی له منځه ولاړه Ø´ÛŒ ØŒ نو پکارده Ú†ÛŒ انسولین د پیچکاریو په مټ بدن ته ورسول Ø´ÛŒ . په وینو Ú©ÛŒ د شکری مجاز لوړ نورم ۶،۱ اړوند واحده  او ټیت نورم یی Û´ دی . Ú©Ù‡ یی Ú©Ú†Ù‡ تر لوړ نورم جګه ولاړه Ø´ÛŒ ØŒ تدریجی خطر راپیښوی او باید دتابلیتو یا انسولین په مټ یی مخنیوی وشی . پرمختللی دیابت کیدلای Ø´ÛŒ د ړندیدو او ان دبدن دځینو غړو دغوڅولو لامل وګرځی . Ú©Ù‡ چیری په وینو Ú©ÛŒ دګلوکوز Ú©Ú†Ù‡ تر کښتنی نورم یانی Û´ واحده را ټیټه شی، فوری مرګونی خطر لری Ú†ÛŒ کیدلای Ø´ÛŒ  انسان Ùˆ مرګونی کوما ته ورننباسی . پداسی حالت Ú©ÛŒ پکارده ناروغ ته ډیرژر ګلوکوز یا شکره لرونکی توکی Ù„Ú©Ù‡ شربت او نور ورکړل Ø´ÛŒ Ú…Ùˆ Ú†ÛŒ په وینو Ú©ÛŒ یی د شکری Ú©Ú†Ù‡ جګه بوزی .   له همدی کبله ده Ú†ÛŒ ډاکتران د شکری ناروغانو ته سپارښتنه Ú©ÙˆÛŒ Ú…Ùˆ تل د ګلوکوز تابلیت یا نرم چاکلیټ ورسره په جیب Ú©ÛŒ ولری .
      ددغه لوړ مالومات یادوونه Ù…ÛŒ د یوه مهم متن تر ژباړلو دمخه  ځکه اړینه وبلل Ú†ÛŒ د نوموړی اصلی متن د ÚšÙ‡ پوهیدلو دپاره مرستندویه ښکاری ØŒ لدی نه وروسته راځم هغه په زړه پوری خبر ته Ú†ÛŒ په یوی ډنمارکۍ ورځپاڼی Ú©ÛŒ Ù…ÛŒ تر سترګو شو او غواړم پښتو بڼه یی د لوستونکو سره شریکه Ú©Ú“Ù… .
        د ( Urban ) پنامه ډنمارکی ژبی ورځپاڼی په Û²Û² / Û±Û² / Û²Û°Û±Û± نیټه د « د دیابت ( شکری ناروغۍ ) په باره Ú©ÛŒ د ډنمارکی څیړونکو لاسته راوړنی » تر سرلیک لاندی یو خبر خپور Ú©Ú“ÛŒ Ú†ÛŒ نوموړو ناروغانو ته یی پایلی ډیری په زړه پوری Ú«Ú¼Ù„ شویدی . دا تاسی او دا هم د نوموړی ورځپاڼی څخه پښتو ته را ژباړل شوی متن :
         د Hvidovre  په روغتون Ú©ÛŒ څیړونکو په یوه بریالی څیړنه Ú©ÛŒ یو ډول مصنوعی پانکراس Pancreas (Û± ) یا ( لوزالمعده ) د شکری پرناروغانو باندی د خوب په وخت Ú©ÛŒ په بریالیتوب سره ټست کړیدی . تاسی سره لدی Ú†ÛŒ Ú©Ù‡ دشکری ناروغی سره لاس او ګریوان هم اوسی ØŒ سترګی مو پټی Ú©Ú“ÛŒ او بیله ډاره Ú†ÛŒ څومره مو زړه غواړی شکره لرونکی خواړه وخوری . دغه هیجانونکی پیغام په ډنمارک Ú©ÛŒ دشکری دناروغی څیړونکو ته دنوموړی روغتون لخوا چیری Ú†ÛŒ  څیړونکو یی د مصنوعی پانکراس غدی په اختراع کولو Ú©ÛŒ لومړی بریالی ګام اخیستی دی ØŒ واورول شو .      
         څیړونکو تازه هغه هیجانونکی څیړنیز  ټست پای ته ورساوه د کوم له مخی Ú†ÛŒ تر څیړنی لاندی دشکری ناروغۍ درلودونکو کسانو د یوه کمپیوټر د لاری وکولای شول د شپی پروخت په خپلو وینو Ú©ÛŒ د شکری Ú©Ú†Ù‡ د بیخی روغو کسانو په اندازه وساتی .
      د امپوټیشن (Û²) سره خدای په امانی  :
         په بریالیتوب سره نوموړی ترسره شوی ټست دا امکان برابروی Ú†ÛŒ د شکری ناروغان دیوه مصنوعی پانکراس په مرسته کولای Ø´ÛŒ د پنځو څخه تر لسو کالو پوری بیله دی ډاره Ú†ÛŒ ممکن دشکری اندازه به یی تر ټاکلی نورم ټیټه راولویږی یا د نورم څخه د ډیر لوړوالی له کبله دسترګو دید له لاسه ورکړی اویاهم لدی کبله یی دبدن د ځینو غړو Ùˆ پری کولو ته اړشی ØŒ دیوه نورمال انسان په توګه ژوند ته دوام ورکړی . اغلی دوکتور Kirsten Nørgaard   د روغتون سرطبیبه Ú†ÛŒ پخپله هم دشکری ناروغی لری ØŒ پدی هکله وایی : « ددغو نوو لاسته راوړنو په مټ باید په بدن Ú©ÛŒ هرڅه پخپله تنظیم Ø´ÛŒ. نوره به دا اړتیا نه ÙˆÛŒ Ú†ÛŒ په خواړو Ú©ÛŒ د کاربوهایډرایټ ( قندی مواد. ژباړ ) په هکله تشویش ولرو . داتشویش به هم لیری Ø´ÛŒ Ú†ÛŒ څومره انسولین باید واخیستل Ø´ÛŒ . نوی سیسټم دا ټول شیان پخپله تنظیموی » . نوموړی ډاکتری د خپل څیړونکی ګروپ سره د ریاضی یو پرمختللی موډل جوړ Ú©Ú“ÛŒ کوم Ú†ÛŒ په وینو Ú©ÛŒ دشکری د Ú©Ú†ÛŒ د نورمال ساتلو په موخه د انسولین اړینه اندازه په ګوته کولای Ø´ÛŒ .
        په اتومات ډول د انسولین اخیستل :
          د ګلوکوز ( شکری . ژباړ ) یوه اتومات کنترولونکی اله د ناروغ د ګیډی په پوست Ú©ÛŒ ایښودل کیږی کومه Ú†ÛŒ دبدن په وینو Ú©ÛŒ د شکری د Ú©Ú†ÛŒ په هکله منظما یوه کمپیوټر ته مالومات لیږی . په دی توګه یوه پمپ ته سیګنال استول کیږی Ú†ÛŒ د اړتیا ÙˆÚ“ اندازه انسولین د انسان بدن ته ور ولیږی .دلته دخبری اصلی Ù¼Ú©ÙŠ دادی Ú†ÛŒ کمپیوټر د ګلوکوز د کنترولونکی الی د مالوماتو سره سم عمل Ú©ÙˆÛŒ او بدن ته په اتومات ډول بیله دی Ú†ÛŒ پخپله انسان په خبر Ø´ÛŒ ØŒ د ضرورت په اندازه انسولین رسوی چیری Ú†ÛŒ دناروغ اراده اومرسته پدی کار Ú©ÛŒ رول نلری . تر اوسه پوری داتجربی یوازی پر ناروغانو باندی دشپی اواستراحت پر مهال ترسره شوی Ú†ÛŒ نتیجه یی د پام ÙˆÚ“ ده . څیړونکی په نظر Ú©ÛŒ لری Ú†ÛŒ د نوی کال په پسرلی Ú©ÛŒ داکار د ورځی لخوا هم پر ناروِغانو باندی وڅیړی .
       نوموړی سرطبیبه وایی Ú†ÛŒ دلته د پام ÙˆÚ“ خبره داده Ú†ÛŒ موږ همدارنګه د ورځنی فعالیت پر مهال مثلا کله Ú†ÛŒ ناروغ ډوډۍ خوری اویا بایسکل چلوی ØŒ داکار ترسره کولای شو .
         په ډنمارک دا مهال Û²Û·Û±Û°Û°Û° دوه سوه یو اویا زره کسان په دیابت اخته دی ( د ډنمارک ټول نفوس Ú…Ù‡ باندی پنځه میلیون تنه دی . ژباړ ) . د دیابت ناروغانو د اتحادیی د احصایی له مخی هره ورځ په منځنی توګه Û±Û² نفره ددغی ناروغی له کبله خپل ژوند دلاسه ورکوی او دغه ناروغی هره ورځ پر ټولنه باندی په ټولیز ډول Û¸Û¶ میلیون ډنمارکی کرونه لګښت راولی ( داګړی یو امریکایی ډالر Ú…Ù‡ Ú©Ù… شپږ ډنمارکی کرونه دی . ژباړ ) . برسیره پر دی یی عواقب لدی کبله هم خطرناک دی Ú†ÛŒ په دقیق ډول په منظمه توګه د ګلوکوز اندازه تنظیمول مشکل کار دی .
        د دیابت ناروغانو اتحادیی د څیړونکو لوړ یاد شوی بریالیتوب پدغه اړه یوه تاریخی.لاسته راوړنه Ú«Ú¼Ù„ÛŒ ده او دعامی روغتیا مسؤلین یی د ډنمارک دپاره لیرلید په زړه پوری او د پام ÙˆÚ“ بولی او زیاتوی : « دغه لاسته راوړنه به هم د دیابت ناروغانو د ژوند کیفیت لوړ بوزی او هم به دهیواد اقتصاد ته ډیره ګټه ورسوی . داځکه Ú†ÛŒ ددغی لاسته راوړنی په برکت به د ناروغی د پیچلتیاوو ØŒ د درملو د جانبی عوارضو ØŒ بستری کولو او نورو ناخوالو څخه Ú†ÛŒ همدا اوس ډیری د دیابت ناروغان ورسره لاس او ګریوان دی ØŒ مخنیوی Ø´ÛŒ » .  د ژباړی پای 
د ژباړونکی یاددونه :
( Û± ) – د پانکراس Pancreas  غده دا دهاظمی جهاز سره تړلی د بدن یو ارګان دی Ú†ÛŒ د ګیډی په پورتنۍ برخه Ú©ÛŒ د معدی شاته پرته ده . ددی ارګان منځنی وزن تر Û±Û°Û° ګرامو پوری رسیږی . د پانکراس غده هم داخلی او هم خارجی ترشحات لری . خارجی ترشحات یی Ù„Ú©Ù‡ انزایمونه Ú†ÛŒ کولمو ته ځی او هلته دداسی موادو Ù„Ú©Ù‡ پروتین ØŒ غوړین ( چربی ) او کاربوهایډرایتی موادو په هظمولو Ú©ÛŒ مرسته Ú©ÙˆÛŒ . داخلی ترشحات یی Ú†ÛŒ یو ډول هارمونونه دی ØŒ راسا د وینو جریان ته ورداخلیږی . ددغو داخلی ترشح کیدونکو هارمونونو د Ú‰Ù„ÛŒ څخه تر ټولو مهم یی انسولین دی Ú†ÛŒ په وینو Ú©ÛŒ دشکری د Ú©Ú†ÛŒ دلوړوالی مخه نیسی او پدی توګه د دیابت د ناروغۍ څخه مخنیوی Ú©ÙˆÛŒ . Ú©Ù‡ چیری تخنیک وکړای Ø´ÛŒ Ú†ÛŒ مصنوعی پانکراس جوړ او د انسان په بدن Ú©ÛŒ تری نه د غیرفعال شوی پانکراس پرځای داسی کار واخلی Ú†ÛŒ داړتیا ÙˆÚ“ انسولین وینو ته ورسوی ØŒ دا به په طب Ú©ÛŒ رښتیا هم یوه تاریخی لاسته راوړنه وشمیرل Ø´ÛŒ . دا به داسی لاسته راوړنه ÙˆÛŒ Ú†ÛŒ هم به د میلیونو کسانو ژوند وژغوری او هم به د سترو لګښتونو مخه ونیسی .
 (Û²) -  امپوټیشن – دعلاج او درملنی په موخه د انسان د بدن دیوه یا Ú…Ùˆ مصابو غړو غوڅولو ته په جراحی ترمینالوژۍ Ú©ÛŒ امپوټیشن وایی .