دخپریدو نیټه : 2012-05-19 مخپرونکئ : 039 - دبÛنوا اداره - کابل
د Ø³ÛŒÙ†Û (تي) سرطان
ډاکټر جاوید ØØ¨ÛŒØ¨ÛŒ
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د سرطان هغه ډول ته ویل کیږي Ú†Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ انساجو Ú©Û Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ راÚÙŠ. د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† دوه عمده ډولونه لري:
• د شیدو د کانالونو سرطان: دا د Ø³ÛŒÙ†Û Ù‡ØºÙ‡ ډول سرطان دی Ú†Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ هغه کانالونو Ú©Û Ù…Ù†Ú Ø±Ø§ ته راÚÙŠ Ú†Û Ø´ÛŒØ¯Û Ù¾Ú©Û Ø¨ÛŒØ±ÙˆÙ† ته انتقالیږي. د Ø³ÛŒÙ†Û Ú‰ÛŒØ±ÛŒ سرطانونه په Ù‡Ù…Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ Ù¾ÙˆØ±Û Ø§Ú“Ù‡ لري.
• د شیدو د تولیدونکو برخو سرطان: دا د Ø³ÛŒÙ†Û Ù‡ØºÙ‡ ډول سرطان دی Ú†Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ هغه برخ Ùˆ Ú©Û Ù…Ù†ÚØªÙ‡ راÚÙŠ Ú†Û Ø¯ شیدو د تولید مسؤلیت پغاړه لري.
په ډیرو کمو ØØ§Ù„تونو Ú©Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ نورو برخو Ú©Û Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ راÚÙŠ.
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† کیدای شي متهاجم او یا غیر متهاجم خاصیت ولري. متهاجم خاصیت په Ø¯Û Ù…Ø¹Ù†Û Ú†Û Ú©ÙˆÙ„Ø§ÛŒ شي له خپل اصلي ÚØ§ÛŒ (د شیدو کانالونه او د شیدو د تولید برخÛ) څخه د Ø³ÛŒÙ†Û Ù†ÙˆØ±Ùˆ برخو ته خپور شي. غیرمتهاجم هغه ډول سرطانونو ته ویل کیږي Ú†Û Ù„Ù‡ خپلو اصلي برخو څخه ÛÛ Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ù†ÙˆØ±Ùˆ برخو ته نه خپور شوی. Ú©Ú†ÛŒØ±Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان دا ډول پروخت تشخیص او تداوي نشي، متهاجم خاصیب غوره کوي او کیدای شي د Ø³ÛŒÙ†Û Ù†ÙˆØ±Ùˆ برخو ته هم ÚØ§Ù† خپور Ú©Ú“ÙŠ.
د خطر عوامل:
• سن او جنسیت – د سن په لوړیدو سره د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان Ù¾ÛŒÚšÛ Ù‡Ù… لوړیږي. په ÚšÚینه وو Ú©Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان Ù¾ÛŒÚšÛ Ù¾Ù‡ ÛµÛ° کالو څخه په لوړ سن Ú©Û Ú‰ÛŒØ±Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ کیږي. په ÚšÚینه وو Ú©Û Ù†Ø³Ø¨Øª نارینه وو ته د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان Ù¾ÛŒÚšÛ Ø³Ù„ چنده Ú‰ÛŒØ±Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ کیږي.
• ارثیت – Ú©Ú†ÛŒØ±Û Ø¯ یوه شخص د Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ù¾Ù‡ غړیو Ú©Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†ÛØŒ رØÙ…ØŒ تخمدان او کولمو د سرطان Ù¾ÛŒÚšÛ Ù„ÛŒØ¯Ù„ شوي وي، د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ سرطان د نوموړي شخص د اخته کیدو ډیر Ø§ØØªÙ…ال موجود دی. د Û²Û° – Û³Û° سلنه پیښو Ú©Û Ø¯ Ú©ÙˆØ±Ù†Û ØªØ§Ø±ÛŒØ®Ú†Û Ø±ÙˆÙ„ ثابت شوی دی.
• جین – ÚÛŒÙ†Û Ú©Ø³Ø§Ù† Ø¯Ø§Ø³Û Ú‰ÙˆÙ„ جینونه لري Ú†Û Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ سرطان د دوی د اخته کیدو چانس زیاتوي.
• میاشتنی عادت – هغه Ù…ÛŒØ±Ù…Ù†Û Ú†Û Ø¯ Û±Û² Ú©Ù„Ù†Û Ú…Ø®Ù‡ ÛÛ Ù…Ø®Ú©Û Ù„ÙˆÙ…Ú“Ù†ÛŒ Ù…ÛŒØ§Ø´ØªÙ†Û Ø¹Ø§Ø¯Øª تجربه Ú©Ú“ÛŒ وي او د ÛµÛµ Ú©Ù„Ù†Û Ú…Ø®Ù‡ وروسته Ø¯Ù…ÛŒÙ†ÙˆÙØ§Ø± Ø¯ÙˆØ±Û (د وچیدو دوره) ته Ø¯Ø§Ø®Ù„Û Ø´ÙŠØŒ تر نورو د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ سرطان د اخته کیدو ډیر Ø§ØØªÙ…ال Ù¾Ú©Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ کیږي.
• د الکولو څښاک – د الکولو استعمال د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان د اخته کیدو خطر زیاتوي.
• لنګون – هغه Ù…ÛŒØ±Ù…Ù†Û Ú†Û Ù‡ÛŒÚ… ماشومان نلري او یاÛÛ ØªØ± Û³Û° Ú©Ù„Ù†Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ ماشومان دنیا ته راوړي، تر نورو د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ سرطان د اخته کیدو ډیر Ø§ØØªÙ…ال Ù¾Ú©Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ کیږي.
• د استروجن اخیستل Ù€ د ډیرو کلونو لپاره د تداوی موخه د استروجن په نامه د یوه هورموم څخه Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ کول هم د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ سرطان د اخته کیدو چانس زیاتوي،
• چاغتوب Ù€ اګر Ú†Û Ù¾Ø± Ø¯Û Ù…ÙˆØ¶ÙˆØ¹ تر اوسه Ø¨ØØ«ÙˆÙ†Ù‡ او Ú…ÛŒÚ“Ù†Û Ø±ÙˆØ§Ù†Û Ø¯ÙŠ خو ویل کیږي Ú†Û Ú†Ø§ØºÛ Ù…ÛŒØ±Ù…Ù†Û Ø¯ نورو په پرتله د استروجن د تولید زیاته وړتیا لري او د استروجن همدا لوړه Ú©Ú†Ù‡ کیدای شي د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان په پرمختګ Ú©Û Ø±ÙˆÙ„ ولري.
• Ø´Ø¹Ø§Ú«Ø§Ù†Û Ù€ هغه Ù…ÛŒØ±Ù…Ù†Û Ú†Û Ø¯ ماشومتوب او یاهم د ÚÙˆØ§Ù†Û Ù¾Ù‡ لومړیو وختونو Ú©Û ÛÛ Ø¯ Ø³ÛŒÙ†Û Ù‚ÙØ³ د سرطان د ØªØ¯Ø§ÙˆÛ Ù¾Ù‡ موخه له طبي شعاوو څخه Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ Ú©Ú“ÙŠ وي تر نورو د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ سرطان د اخته کیدو ډیر Ø§ØØªÙ…ال Ù¾Ú©Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ کیږي.
Ù†ÚšÛ Ù†ÚšØ§Ù†Û:
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د پرمختګ په لومړیو پړاوونو Ú©Û Ù†ÚšØ§Ù†Û Ù†ÚšØ§Ù†Û Ù†Ù„Ø±ÙŠ تر Ú…Ùˆ ناروغ وهڅوي Ú†Û Ø¯ تشخیص او تداوی په لټه Ú©Û Ø´ÙŠØŒ په Ù‡Ù…Ø¯Û Ø§Ø³Ø§Ø³ د Ø³ÛŒÙ†Û Ù…Ù†Ø¸Ù… معاینات ډیر اړین بریښي تر Ú…Ùˆ د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د خپل پرمختګ په لومړیو پړاوونو Ú©Û ØªØ´Ø®ÛŒØµ او په تداوی ÛÛ Ù„Ø§Ø³ Ù¾ÙˆØ±Û Ø´ÙŠ.
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د پرمختګ په وخت Ú©Û Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ù†ÚšÛ Ù†ÚšØ§Ù†Û Ù„Ù‡ ÚØ§Ù†Ù‡ سره لري:
• په سینه او یا هم تخرګ Ú©Û Ú©Ù„Ú©Û Ù¼ÙˆÙ¼Û Ú†Û Ù…Ø¹Ù…ÙˆÙ„Ø§ ØºÛŒØ±Ù…Ù†Ø¸Ù…Û Ú…Ù†Ú‰Û Ù„Ø±ÙŠ پیدا کیږي. دا Ù¼ÙˆÙ¼Û Ù…Ø¹Ù…ÙˆÙ„Ø§ درد نلري.
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ Ø´Ú©Ù„ØŒ اندازه او Ø§ØØ³Ø§Ø³ Ú©Û ØªØºÛŒØ± را Ù…Ù†ÚØªÙ‡ کیږي.
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ù„Ù‡ Ú…ÙˆÚ©Û Ø¯ غیرنورمالو مایعاتو راوتل، Ú†Û Ú©ÛŒØ¯Ø§ÛŒ شي دا ډول مایعات سور رنګي، زیړ رنکي او یا هم شین رنګي وي.
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د خپل پرمختګ په وروستیو پړاوونو Ú©Û Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ù†ÚšÛ Ù†ÚšØ§Ù†Û Ù„Ù‡ ÚØ§Ù†Ù‡ سره لري:
• د هډوکو درد،
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯Ø±Ø¯ØŒ
• په سینه Ú©Û Ø¯ زخم پیدا کیدل،
• د مټ یا بازو پړسوب او دا معمولا په هغه مټ یا بازو Ú©Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ کیږي Ú†Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø³ÛŒÙ†Û ØªÙ‡ Ù†Ú˜Ø¯Û ÙˆÙŠØŒ
• د وزن بایلل.
معاینات:
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان د تشخیص او کنټرول لپاره معمولا د Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ø·Ø¨ÙŠ معایناتو څخه Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ کیږي:
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ø§Ù… آر Ø¢ÛŒ: په سینه Ú©Û Ø¯ ټوټو د پیدا کیدلو او یاهم په سینه Ú©Û Ø¯ غیرنورمال تغیر د Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ کیدلو د پیژندلو لپاره بهترینه وسیله ده،
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ø§Ù„ØªØ±Ø§Ø³ÙˆÙ†Ø¯: د Ø¯Û Ù…Ø¹Ø§ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ وسیله په سینه Ú©Û Ø¯ پیدا شویو ټوټو د ماهیت او جوړښت په باب پوهیدلی شو،
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ Ù†Ù…ÙˆÙ†Û Ø§Ø®ÛŒØ³ØªÙ†Ù‡: د Ø¯Û Ù…Ø¹Ø§ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ وسیله د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø³ÛŒÙ†Û ÛŒÙˆÙ‡ Ú©ÙˆÚ†Ù†Û Ù¼ÙˆÙ¼Ù‡ د معایناتو لپاره اخیستل کیږي،
• سي ټي سکن: د Ø¯Û Ù…Ø¹Ø§ÛŒÙ†Û Ù¾Ù‡ وسیله د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان د خپریدو Ú©Ú†Ù‡ معلومیدای شي،
• ماموګراÙÙŠ: په سینه Ú©Û Ø¯ غیرنورمال ØØ§Ù„ت د معلومولو لپاره ØªØ±Û Ú«Ù¼Ù‡ اخیستل کیږي. په عادي ØØ§Ù„تونو Ú©Û Ù‡Ù… معمولا له Ù‡Ù…Ø¯Û ÙˆØ³ÛŒÙ„Û Ú«Ù¼Ù‡ اخیستل کیږي.
د پرمختګ د Ú©Ú†Û Ø¯ معلومولو او د ØªØ¯Ø§ÙˆÛ Ø¯ پلان لپاره د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† معمولا مرØÙ„Ù‡ بندي (سټیج بندی) کیږي او ستیج د سرطان د خپریدو تر Ú©Ú†Û Ù¾ÙˆØ±Û Ø§Ú“Ù‡ لري یعني هر څومره Ú†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† ډیر خپور شوی وي په هماغه انډول ÛÛ Ø³ØªÛŒØ¬ لوړ وي. د Ø³ÛŒÙ†Û Ø³Ø±Ø·Ø§Ù† د ØµÙØ± څخه تر Ûµ Ù¾ÙˆØ±Û Ø³Ù¼ÛŒØ¬ÙˆÙ†Ù‡ لري.
تداوي:
د Ø³ÛŒÙ†Û Ø¯ سرطان تداوي په زیاتو عواملو Ù¾ÙˆØ±Û Ø§Ú“Ù‡ لري، مهم Ù¼Ú©ÙŠ ÛÛ Ù¾Ù‡ Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ دي:
• د سرطان په ډول او سټیج Ù¾ÙˆØ±ÛØŒ
• د Úینو خاصو هورمونو په مقابل Ú©Û Ø¯ سرطان پر ØØ³Ø§Ø³ÛŒØª Ù¾ÙˆØ±ÛØŒ
• د سرطان په واسطه د یوه خاص جین پر تولید پورÛ.
په عام ډول د سرطان تداوي Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ÙˆÙ†Ù‡ لري:
• د داروګانو په وسیله،
• د طبي شعاګانو په وسیله،
• د جراØÛŒ عملیات په وسیله.
څه وخت باید ډاکټر ته مراجعه وکړو:
د Ù„Ø§Ù†Ø¯Û ØØ§Ù„تونو د موجودیت په صورت Ú©Û Ø¨Ø§ÛŒØ¯ ØØªÙ…ا اړونده متخصص ډاکټر ته مراجعه او د معایناتو په لټه Ú©Û Ø´Ùˆ:
• په سینه یا تخرګ Ú©Û Ø¯ Ú©Ù„Ú©Ùˆ ټوټو پیدا کیدل،
• د Ø³ÛŒÙ†Û Ù„Ù‡ Ø³ÙˆØ±Û Ú…Ø®Ù‡ د غیرنورمال مایعاتو راوتل.