په افغانستان کې د کتلوي معافيت واکسينونه

تعريف: واکسين د ژونديو ضعيفه شويو ميکروبونو، وژل شويو ميکروبونو او يا هم د ميکروبونو د بى ضرره توکسينونو څخه جوړ شوي دي چې د ناروغۍ منځ ته راوړلو قدرت نه لري ولې د بدن دفاعي سيستم تنبه کوي .
 
1- د نري رنځ واکسين يا BCG:
1-1 BCG څه شى دى؟
د بى سي جي واکسين د نري رنځ په مقابل کې مخنيوى کوي دا واکسين د پوډرو په بڼه د خپل محلل سره يوځاى موجود وي.
 1-2 ساتنه يې په Ú…Ù‡ ډول کيږي؟
د بى –سي-جي واکسين او محلل يې بايد د سانتى ګراد د ٢+ څخه تر ٨+ درجو کې وساتل شي.
 1-3 د تطبيق ÙˆÚ“ عمر:
د بى سى جي واکسين د زيږون په وخت او يا د زيږون څخه وروسته هرڅومره ژر چې شونى وي تطبيق شي.
 1-4 دوز يا اندازه:
د يوه کال څخه کم عمر کوچني ته يو دوز ٠،٠٥ ملي ليتره.
د يوه کال څخه د زيات عمر کوچني ته يو دوز ٠،١ ميلي ليتره.
1-5 د تطبيق ځاى:
د کيڼ مټ پورتنۍ برخه د پوستکي په داخل کې (د ١٠ درجو په زاويه چې وروسته زاويه صفر کيږي) تطبيقيږي.
 1-6 د بى سى جى واکسين په Ú…Ù‡ ډول بايد تطبيق شي؟
الف: واکسين بايد حل شي (لاندى تشريح شوى دى).
ب: ماشوم ته وضعيت ورکړئ.
د بى سى جى واکسين معمولاً د پوستکي په داخل کې Intradarmal د کيڼ مټ په پورتنې باندينۍ برخه کې کوچني ته تطبيقيږي د بى سى جى واکسين په يوه ځانګړي ځاى کى تطبيق کړئ ترڅو د واکسين ندبه په اسانى معلومه شي د والدينو څخه وغواړۍ چې د ماشوم مټ لوڅ کړي ماشوم ته په خپل ورانه وضعيت ورکړي او کلک يې ونيسئ.
 Ø¬: د بى سى جى واکسين تطبقول: د بى سى جى واکسين دوز ډير Ú©Ù… دى ددى لپاره چې تاسى دا اندازه په صحيح ډول اندازه کړئ د بى سى جى ځانګړى سرنج (٠،١ ميلي ليتره) او مخصوصى ستنى ١٠ ميلي متره او ٢٦ ګيج) څخه ګټه واخلئ.
 1- د بى سى جى واکسين څخه سرنج Ú‰Ú© کړئ د بى سى جى واکسين امپول ته پايد ټکان ورنکړل شي ځکه چې د واکسين د تخريب سبب ګرځي.
 2- د ماشوم مټ په خپل Ú©ÙŠÚ¼ لاس ونيسئ ترڅو:
• ستاسو کيڼ لاس د ماشوم د مټ لاندى راشي.
• د خپلى شهادت او غټى ګوتى په مرسته د ماشوم د مټ پوستکى په ټينګ ډول کش ونيسي
3- په خپل ښي لاس سرنج په داسى ډول کلک ونيسۍ چې د ستنى پرى شوى برخه پورته او تاسى ته مخامخ وي .
 4- د ماشوم د مټ د پاسه سرنج او ستن تقريبًا همواره (په ١٠ درجى زاويه داخل کړئ چې وروسته بيا زاويه صفرکيږي) کيږد‌ۍ.
 5- د ستنى Ú…ÙˆÚ©Ù‡ يوازى د پوستکي په منځ کې په داسى ډول چې دستنى پرى شوى برخه (د ستنى Ú…ÙˆÚ©Ù‡) او يا د هغى څخه Ú…Ù‡ زياته اندازه داخله شي او ستنه د پوستکي د پاسه همواره ونيسى ترڅو ستن د پوستکي د پورتنۍ او منځۍ برخى په منځ Ú©Ù‰ داخله شي د ستنى Ú…ÙˆÚ©Ù‡ مخ پورته ونيسۍ ستنى ته ډير ژور او لاندى لوري ته فشار ورنکړئ ځکه چې ستن د پوستکي لاندى داخليږي Ú©Ù‡ چيرى بى سى جى د پوستکي لاندى تطبييق شي دا بسى او لمفاوي عقداتو د غټوالي سبب Ú©ÙŠÚ–ÙŠ د ستنى د وضعيت د سم ساتلو په خاطر د Ú©ÙŠÚ¼ لاس غټه ګوته د سرنج د پاسه ونيسۍ ترڅو ونه خوريږي بايد پام مو وي چې لاس مو د ستنى سره تماس Ùˆ نه Ú©Ú“ÙŠ.
 6- د خپل ÚšÙŠ لاس د شهادت او منځنې ګوتې په منځ کې د سرنج د بيرل برخه ونيسۍ او پستون ته د خپل ÚšÙŠ لاس په غټه ګوته فشار ورکړئ.
 7- واکسين زرق کړئ او ستن بيرته خارجه کړئ
8- هيڅکله د بى سى جې د زرق په ځاى مالوچ مه ايږدئ.

لومړى شکل د بى سى جى واکسين تطبيق
که چيرى تاسى د بى سى جې واکسين په سم ډول زرق کړئ نو يوه تڼاکه چې پورتنۍ سطحه يې همواره وي ليدل کيږي. او د پوستکې خاسف پړسوب چې د کوچنيو کندو لرونکې وي معلوميداى شي په هغه صورت کې چې زرق د پوستکي په داخل کې وي پستون په سختۍ سره داخليږي ولې که چيرى پستون په اسانۍ سره داخل شو کيداى شي ستاسو ستن ډيره ژوره داخل کړى وي په داسى حالت کې په لاندى ډول عمل وکړئ:
 â€¢ په سملاسي ډول زرق بند کړئ او د ستنى وضعيت سم کړئ او دواکسينو پاته برخه زرق کړئ مګر اضافي اندازه مه زرقوئ.
 â€¢ Ú©Ù‡ چيرى د واکسين ټوله اندازه د پوستکي لاندى زرق شوى وه داسى فرض کړئ چې کوچنى واکسين شوى دى تکراري دوز مه ورکوئ او د دويم ملاقات پورى انتظار وباسۍ چې نتيجه يې معلومه شي بيا هغه وخت تصميم ونيسۍ د ماشوم والدينو ته بايد وويل شي Ú©Ù‡ چېرى اړخيزى اغيزى Ù„Ú©Ù‡ ابسى او د لمفاوى عقداتو پړسوب وليدل شي ماشوم دوباره روغتيايې مرکز ته راولئ.
 Ù‡Ù…يشه په بله جلسه کې د واکسين د زرق ناحيه وګورئ Ú©Ù‡ چيرى شپږ اونۍ د بى سى جې د زرق څخه وروسته د زرق په ناحيه کې ندبه ونه ليدل شي ماشوم دوباره واکسين کړئ
 
شکل: د بى سى جى واکسين د زرق په وخت د ستنى وضعيت
1-6 اړخيزى اغيزى:
طبيعي (نورمال) غبرګون:
کله چې د بى سى جى واکسين تطبيق شي د زرق په ناحيه کې يو کوچنى پړسوب (تڼاکه) منځ ته راځي چې د ٣٠ دقيقو په موده کې له منځه ځي تقريباً دوه اونۍ وروسته يو سور رنګه ټپ چې د ١٠ ميلي متره قطر (د يوه پنسل د نوکي په اندازه چى تراشل شوى نه وي) لرونکې وي منځ ته راځي دغه ټپ د دوه نورو اونيو لپاره پاته کيږي او وروسته بيرته له منځه ځي او يوه کوچنۍ ندبه (داغ) د ٥ ميلي مترو په اندازه پرځاى پريږدي.
 ØºÙŠØ± طبيعي (غير نورمال ) غبرګون:
غير نورمال غبرګونونه يې د ابسى او لمفاوي عقداتو پړسوب دى چې دلاندى عواملو له کبله منځ ته راتلاى شي:
 â€¢ غير معقم سرنج او ستنى څخه ګټه اخستنه.
• د واکسين د زياتى اندازى د تطبيق څخه.
• د پوستکى لاندى د واکسين تطبيق (ژور زرق).
2- د پوليو د خولې د لار ى واکسين (OPV):
2-1: د پوليو خوراکې واکسين څه شى دى؟
د پوليو فمي واکسين د دريو ډولونو ويروسونو چې د فلج سبب ګرځي په مقابل کې معافيت توليدوي.
 2-2. ددى واکسين ساتل په Ú…Ù‡ ډول سره کيږي؟
د پوليو فمي واکسين بايد د سانتي ګراد د +٢ او +٨ درجو ترمنځ و ساتل شي.
2-3: د تطبيق کولو عمر:
د پوليو فمي واکسين د لاندى مهال ويش مطابق تطبيقيږي:
• د زيږون څخه سمدلاسه وروسته او يا هر څومره ژر چې شونى وي (د ژوند په لومړيو دوه اونيو کې) OPV0.
 â€¢ د شپږو اونيو په عمر کې (OPV1)
• د لسو اونيو په عمر کې (OPV2)
• د څوارلسو اونيو په عمر کې (OPV3)
• په ٩ مياشتني عمر کې د شري د واکسينو سره په يوه وخت (OPV4).
د دوه دوزونو ترمنځ واټن لږ تر لږه څلور اونۍ وي که چيرى مور خپل ماشوم ناوخته راوړي بيا هم د ضرورت وړ دوز ورته تطبيق کړئ اما هيڅکله مخکينى دوز مه تکراروئ.
 2-4: د واکسين دوز يا اندازه:
د پوليو فمي واکسين پنځه دورى تطبيقيږي او دوز يې په هره دوره کې دوه څاڅکي دى که چيرى يو ماشوم نس ناسته ولري په نورمال ډول ورته واکسين تطبيق کړئ اما يو اضافي دوز هغه وخت چې د پورتني مهال ويش مطابق يې اخرنې دوز پوره کړ د هغى څخه لږ تر لږه څلور اونۍ وروسته ورکړئ.
 Ø¯ ماشومانو د فلج د ناروغې د محوه کولو لپاره ضروري ده چې د واکسيناسيون ملي ورځې جوړى Ú©Ú“Ùˆ د پنځه کلونو څخه Ú©Ù… ماشومان پرته له دى چې پخواني دوزونه يې په نظر کې ونيسو د واکسيناسيون په ملي ورځو کې بايد يو دوز د پوليو واکسين واخلي.
 
2-5: د پوليو د فمي واکسينو تطبيقول:
الف: د واکسين ويال خلاص کړئ.
ب: ماشوم ته وضعيت ورکړئ.
د والدينو څخه وغواړي چې کوچنې ټينګ ونيسي.
ج: واکسين تطبيق کړئ.
د ماشوم غومبرو ته په خپلو دوه ګوتو سره په کراره فشار ورکړئ په دى طريقې سره د ماشوم شونډى او خوله په اسانۍ سره خلاصيږي. قطره چکان د ٤٥ درجو په زاويه د ماشوم د خولى د پاسه ونيسئ او دوه څاڅکي د ماشوم په خوله کې و څڅوئ.
 Ù£ Ø´Ú©Ù„ د پوليو د فمي واکسينو تطبيق
خپل ځان باوري کړئ چې کوچني د پوليو د واکسينو څاڅکي تير کړي دي.

2-6: اړخيزې اغيزى:
د ماشومانو د فلج فمي واکسين هيڅ ډول اړخيزى اغيزى نه لري.

3- د ديفتري، تورې ټوخلې او تيتانوس واکسين (DPT)

3-1: DPT څه شى دى؟
د DPT واکسين د لاندى اجزاوو څخه مرکب دي:
• د ديفتري د ناروغۍ واکسين.
• د تورې ټوخلې د ناروغۍ واکسين.
• د تيتانوس د ناروغۍ واکسين.

3-2: ددى واکسينو ساتنه په څه ډول سره کيږي؟
د DPT واکسين د سانتي ګراد د +٢ او +٨ درجو په منځ کې ساتل کيږي.
3-3: د تطبيق وړ عمر:
• د شپږو اونيو په عمر (DPT1)
• د لسو اونيو په عمر (DPT2)
• د څوارلسو اونيو په عمر (DPT3)
د لومړي او دويم دوز ترمنځ واټن لږ تر لږه بايد څلور اونۍ وي. د DPT واکسين د پنځه کلونو څخه پورته ماشومانو او هغه ماشومانو ته چې د مخکيني دوز په مقابل کې يې شديد غبرګون ښودلې وي بايد تطبيق نه شي او د هغې په بدل کې ورته DT (ديفتري او تيتانوس) بايد تطبيق شي.
 
3-4: اندازه:
په دريو دوزنو بايد تطبيق شي چې هر دوز يې ٠،٥ ميلي ليتره دى.

3-5: د تطبيق ځاى:
د ورانه د پورتنۍ او منځنۍ برخې څخه لږ څه بهر لوري ته د ٩٠ درجو په زاويه (عمودي) د عضلى په داخل کې تطبيقيږي.
 
3-5: د DPT واکسين څرنګه تطبيق کړو؟
الف: واکسين تيار کړئ:
1- د واکسين ويال ښه وښوروئ ترڅو د ويال د لاندينۍ برخې رسوبات د هغې په مايع کې حل شي که چيرى واکسين په ښه ډول حل نه شي په کافي دوز نه شي تطبيق کيداى.
 2- Ú©Ù‡ چيرى تاسى د واکسين په يخ وهلو شکمن ياستى ددى لپاره چې باوري شئ چې واکسين تخريب شوى او يا نه دى تخريب شوي د ښورولو ټست (Shake test) اجرا کړئ. فلزي سرپوښ چې د ويال د پاسه موجود دى د يوه فلزى سوهانک په واسطه ليرى کړئ.
 Ø¨: ماشوم ته وضعيت ورکړئ؟
• والدينو ته وواياست چې د ماشوم د ښى يا کيڼۍ پښى ورون لوڅ کړي ماشوم بايد مور په غيږ کې لکه څنګه چې لاندى شکل کې ښودل شوي ونيول شي.
 â€¢ مور د خپل Ú©ÙŠÚ¼ لاس په واسطه د ماشو سره او د مټ بهرنۍ برخه ټينګه نيسي.
• مور بايد ماشوم د خپل لاس په منځ کى ونيسي او د خپل بدن سره يې ولګوي.
• مور په خپل ښي لاس د ماشوم دواړه پښې بايد ټينګې ونيسي.
د DTP واکسين په ورانه کې تطبيق کړئ او هيڅکله يې د ماشوم په کوناټي کې مه زرقوئ.

٤ شکل يوه ماشوم ته د DPT د واکسين تطبيق.
د DPT واکسين تطبيق کړئ:
تاسو داسى يو سرنج ته چې معقم او يوځلى د استفادى وړ وي (Auto-Disposable) اړتيا لرئ.
 1- خپله غټه او د شهادت ګوته د ماشوم د ورانه د منځنۍ او بهرنۍ برخى د پاسه کيږدئ.
 2- د ماشوم د ورانه پوستکې د خپلو ګوتو په واسطه راکاږئ او په چټکۍ سره ستن د ماشوم په ورانه کې د خپلو ګوتو ترمنځ په مستقيم ډول په ٩٠ درجو زاويه داخل کړئ چې دوه برخى د ستنې په عضله کې داخلې شي.
 3- د خپل ÚšÙŠ لاس د غټې ګوتې په واسطه د سرنج پستون ته فشار ورکړئ ترڅو واکسين تطبيق شي ستنه بيرته وباسئ او د تطبيق ناحيې ته د مالوچو په واسطه فشار ورکړئ.
 Ù¥ Ø´Ú©Ù„ د DPT واکسين د تطبيقولو په وخت د ستنى وضعيت (د عضلى په داخل کې زرق)

د: اړخيزى اغيزي:
د DPT واکسين په مقابل کې خفيف غبرګون شتون لري چې عبارت دى له:
تبه: ماشوم د هماغې ورځې په ماښام چې واکسين ورته تطبيق شوى شايد تبه ولري دا تبه د يوې ورځې په موده کې له منځه ځي. هغه تبه چې ٢٤ ساعته وروسته د واکسين د تطبيق څخه پيل کيږي د واکسين په مقابل کې د غبرګون له امله نه ده.
 Ù…وضعى درد: په ځينو ماشومانو کې درد، سوروالې او پړسوب د تطبيق په ځاى کې پيداکيږي .
 Ø§Ø¨Ø³Ù‰: د DPT دواکسين د تطبيق څخه يوه اونۍ يا وروسته شايد ابسى منځ ته راشي دغه حالت د لاندى عواملو له کبله منځ ته راتلاى شي :
 â€¢ کيداى شي د زرق طريقه غير معقمه وي.
• يا واکسين د عضلى په داخل کې تطبيق شوى نه وي.

٦ شکل ابسى چې د غير معقم زرق يا د واکسين د غلط تطبيق په واسطه منځ ته راغلي وي.

د هيپاتيتس بي واکسين :(Hep. B)
په دوه شکله شتون لري:
1- په ترکيبي شکل.
2- په غير ترکيبي شکل (په يوازى شکل)
ترکيبي واکسين د (ډى-پي-ټي هيپاتيتس بى) (DPT Hep B)
د DPT Hep B واکسين څه شى دى؟
د هيپاتيتس بى د ډي-پي-ټي واکسين سره يوځاى شوي چې د DPT Hep B په نوم ياديږي چې دايو مرکب واکسين دى چې ماشومان د څلورو ناروغيو(ديفتري، توره ټوخله، تيتانوس او هيپاتيتس بي) په مقابل کې خوندى والې او ساتنه کوي .
 Ø¯ واکسين ويالونه د مايع په Ø´Ú©Ù„ دي چې يو دوزه يا Ú…Ùˆ دوزه ويالونه يې شتون لري Ú©Ù‡ د هيپاتيتس بي واکسين ويال د ډير وخت لپاره ايښودل شوى وي بايد د استعمال څخه د مخه Ùˆ ښورول شي ترڅو ÚšÙ‡ مخلوط شي Ú©Ù‡ چيرى واکسين د ښورولو تست (Shake test) په واسطه رد شي واکسين د استفادى ÙˆÚ“ نه دي زر تر زره سوپروايزر ته خبر ورکړ شي ترڅو هغه يې له منځه يوسي څرنګه چې Ú‰ÙŠ پي ټي واکسين د شپږو اونيو څخه د مخه ماشوم ته نه ورکول Ú©ÙŠÚ–ÙŠ نو پر دى بنسټ د Ú‰ÙŠ-پي-ټي هيپاتيتس بي واکسين هيڅکله بايد ماشومانو ته دشپږو اونيو څخه د مخه او د دوه کلونو عمر څخه وروسته تطبيق نه شي.
 Ø¯ ويال د هر دوز مقدار: لس دوزه (١٠ دوزه).
د تطبيق وړ دوز: نيم سي سي (٠،٥ ميلي ليتره).
د تطبيق طريقه او ځاى:
د DPT په څير د ورانه په قدامي او منځنۍ برخى څخه لږ څخه بهر خواته په 90 درجه زاويه د عضلى په داخل کې تطبيقيږي.
 Ø¯ تطبيق ÙˆÚ“ عمر: د DPT په څير (د شپږو اونيو، د لسو اونيو او څوارلسو اونيو په عمر).
 Ø¯ÙˆØ±Ù‡: د DPT واکسين په څير په درى دورو تطبيقيږي.
ساتنه يې: د DPT په څير (+٢ سانتي ګراد څخه تر +٨ درجې د سانتى ګراد پورى په حرارت کې وساتل شي او بايد کنګل نه شي (يعنى يخ يې ونه وهي)
 Ø§Ú“خيزي اغيزى:
د هيپاتيتس بي واکسين خفيف حساسيت لرونکي دي د ځينو ماشومانو د تطبيق په ځاى کې درد منځ ته راځي ځنى وخت دا درد زياتيږي سوروالى او پړسوب هم ورسره منځ ته راځي دا حالت معمولاً ديو څخه تر دريو ورځو په موده کې ښه کيږي.
 ØªØ¨Ù‡: د DPT واکسين په څير تبه منځ ته راوړي په ځينو شيدو رودونکو ماشومانو کې خفيفه تبه منځ ته راوړي.
 Ø´Ø¯ÙŠØ¯ غبرګونونه يې: د Ú‰ÙŠ-پي-ټي هيپاتيتس بي واکسين د Ú‰ÙŠ-پي-ټي واکسين مشابه دى.

٤- د شري (Measles) واکسين:

4-1. د شري واکسين څه شى دى؟
د شري واکسين د پوډرو په بڼه د خپل محلل سره يوځاى موجود وي.
4-2. ساتنه يې په خه ډول کيږي؟
د شري واکسين او محلل يې بايد د +2 -+8 درجې سانتى ګراد حرارت ترمنځ وساتل شي.
4-3. د تطبيق وړ عمر:
د شري واکسين معمولاً بايد د ٩ مياشتني عمر څخه وروسته ډير ژر تطبيق شي د افغانستان د کتلوي معافيت د ملي پاليسۍ له مخى د شري د واکسين دويم دوز ټولو ماشومانو ته د ١٨ مياشنۍ په عمر تطبيق شي.
 4-4. دوز يا اندازه:
د شري واکسين يو دوز د ٠،٥ ميلي ليتره په اندازه کې ورکول کيږي
4-5. د تطبيق ځاى:
د ښي مټ په منځنۍ بهرنۍ برخه کې د ٤٥ درجو په زاويه د پوستکي لاندى تطبيقيږي.
4-5. د شري د واکسين تطبيق:
الف: واکسين حل کړئ.
ب: کوچني ته وضعيت ورکړئ.
د کوچني د ښي لاس لستوڼې بايد د مټ د پورتنۍ برخى پورى لوڅ شي ترڅو د شري واکسين ورته په اړوند ځاى کى زرق شي که چيرى اصول وي چې د شري واکسين د ماشوم د ښي لاس مټ کى وشي نو ماشوم ته بايد لاندى وضعيت ورکړل شي.
 â€¢ مور بايد د خپل ÚšÙŠ لاس په واسطه د ماشوم Ú©ÙŠÚ¼Ù‡ اوږه او سر ټينګ ونيسي.
• د ماشوم کيڼ لاس د مور د شا څخه تاو کړاى شي.
• مور د خپل کيڼ لاس د څنګلې په مرسته د ماشوم دواړه پښى ټينګې کړي او هم د خپل کيڼ لاس په واسطه د ماشوم ښي لاس ونيسي.
 
٧ شکل د شري د واکسين د تطبيق په وخت ماشوم ته وضعيت ورکول.
ج: واکسين زرق کړئ:
تاسو د شري واکسين د تطبيقولو لپاره ٠،٥ ميلي ليتره يو ځل د استعمال وړ سرنج (Auto- Disable) ته اړتيا لرئ.
 1- د کوچني مټ لوڅ کړئ د خپل Ú©ÙŠÚ¼ لاس د ګوتو په واسطه د ماشوم مټ ونيسئ او فشار ورکړئ ترڅو پوستکې يې پورته خواته ټيله شي.
 2- ستن د مټ په هغه برخه کې چې پورته ټيله شوى د ٤٥ درجو په زاويه د پوستکي لاندى (Sub cutaneous) داخل کړئ د ستنى دوه برخې بايد په مايل ډول داخل کړاى شي ستن ډيره ژوره مه داخلوئ ددى لپاره چې ستن ÚšÙ‡ اداره کړاى شي د خپلې غټې او شهادت ګوتو په واسطه دسرنج د بيرل برخه زرق په وخت ټينګه ونيسئ ولى پام مو وي چې لاس مو د ستنى سره تماس ونه Ú©Ú“ÙŠ.
 3- د سرنج پستون ته فشار ورکړئ ترڅو واکسين زرق شي ستن بيرته وباسئ او د زرق په ځاى يوه ټوټه مالوچ کيږدئ او فشار ورکړئ.
 
٨ شکل : د شري د واکسين دزرق په وخت د ستنى وضعيت (د پوستکي لاندى زرق)

4-6. اړخيزى اغيزى:
طبيعي يا نورمال غبرګون:
دشري د واکسين د تطبيق څخه يوه اونۍ وروسته تبه او د پوستکي خفيف اندفاعات منځ ته راتلاى شي چې د يوې څخه تر دريو ورځو پورى شايد دوام وکړي .
 ØºÙŠØ± طبيعي يا غير نورمال غبرګون:
په هغه صورت کې چې په حل شويو واکسينو شپږ ساعته (دحل کيدو د وخت څخه) تير شوى وي او استفاده ترى وشي او ياهم واکسينونه ملوث شوي وي د سپتيک شاک د منځ ته راتلو سبب کيداى شي.
 
5- د تيتانوس واکسين (TT):
5-1. د تيتانوس واکسين څه شى دى؟
د تيتانوس توکسايد (Tetnus toxide) واکسين ښځو ته د اميندوارۍ په عمر د مور او نوي زيږيدلي ماشوم د تيتانوس د مخنيوي په خاطر تطبيق کيږي.
 
٩ شکل : د ستنى وضعيت د ټي-ټي واکسين د زرق په وخت کې.
5-2. ددى واکسين ساتنه په څه ډول سره کيږي؟
د تيتانوس واکسين بايد د +2 - +8 درجو د سانتي ګراد حرارت ترمنځ وساتل شي.

5-3. د تطبيق وړ عمر:
په ميندو او نويو زيږيدليو ماشومانو کې د تيتانوس د کچې د ټيټولوپه خاطر بايد ټولو ښځو ته د اميندوارۍ په عمر (د ١٥ څخه تر ٤٥ کلنۍ پورى) تطبيق شي.
 5-4. دوز يا اندازه:
د تيتانوس واکسين بايد پنځه ځلى تطبيق شي چې هر دوز يې ٠،٥ ميلي ليتره دى.

5-5. د تطبيق ځاى:
د کيڼ مټ په پورتنۍ بهرنۍ برخه کې په ٩٠ درجو زاويه د دلتويد عضلى په داخل کې په ژور ډول زرق کيږي.
 
5-5. د ټى –ټى واکسين تطبيق:
الف: د ټى- ټى واکسين تيارول:
1. ويال ښه وښوروئ ترڅو د ويال د لاندينۍ برخى رسوبات په پوره ډول مخلوط شي ترڅو واکسين ښه مخلو ط نه کړاى شي مشخصه اندازه يې نه شي تطبيقيداى.
 2. Ú©Ù‡ چيرى د واکسين په يخ وهلو باندى شکمن ياستئ د ښورولو ټسټ څخه کار واخلئ ترڅو معلومه شي چې واکسين نه دى خراب شوي او يا خراب شوي دي.
 3. د ويال فلزي سرپوښ لرى کړئ. په سرنج کې د واکسين مناسبه اندازه ٠،٥ ميلي ليتره راواخلئ.
 Ø¨: واکسين تطبيق کړئ:
تاسو د واکسين د زرق په خاطر ٠،٥ ميلي ليتره د يو ځلى استفادى وړ A-D سرنج ته اړتيا لرئ :
 1- د Ú©ÙŠÚ¼ لاس غټه او د شهادت ګوتې د مور د مټ د پورتنۍ برخى (دلتويد عضلى) د پاسه کيږدئ.
 2- عضلى ته فشار ورکړئ ترڅو عضله پورته خواته ټيله شي.
3- ستن مستقيماً په عمودي ډول په ٩٠ درجې زاويه د عضلى په منځ (Intra muscular) کې ژوره داخل کړئ.
 4- د سرنج پستون ته فشار ورکړئ ترڅو واکسين زرق شي ستن بيرته وباسئ او د زرق ځاى ته د يو ټوټه مالوچو په واسطه فشار ورکړئ.
 5-6. اړخيزى اغيزى:
د واکسين د زرق څخه وروسته امکان لري درد، سوروالې، ګرم والى او پړسوب د زرق په ځاى کې منځ ته راشي چې د يوى څخه تر دريو ورځو پورى شايد دوام وکړي.
 
١٠ شکل د ټى- ټى واکسين تطبيق.
6- د واکسينو د تطبيق په باره کې اضافي معلومات:
6-1. په ماشومانو کې د واکسينونو د تطبيق مهال ويش.
عمر واکسينونه
د زيږيدنى په وخت کې BCG او OPV0
٦ اونۍ DPT1-HepB او OPV1
١٠ اونۍ DPT2- Hep B او OPV2
١٤ اونۍ DPT3- Hep B او OPV3
٩ مياشتى Measle1 او OPV4
١٨ مياشتى Measle2.

6-2. د تيتانوس د واکسين د تطبيق مهال ويش:
دورى څه وخت بايد تطبيق شي د معافيت ورکولو موده
TT1 د اميندوارۍ په عمر د ښځې سره د لومړي ملاقات په وخت او يا هرڅومره ژر چې د بلاربښت په دوره کې شونى وي. معافيت نه توليدوي
 TT2 Ù„Ú– ترلږه څلور اونۍ وروسته د TT1 څخه ترى درى کالو پورى معافيت توليدوي
TT3 لږ تر لږه ٦ مياشتى وروسته د TT2 څخه. ترپنځو کلونو پورى معافيت توليدوي
TT4 لږ تر لږه يو کال وروسته د TT3 څخه تر ١٠ کلونو پورى معافيت توليدوي
TT5 لږ تر لږه يو کال وروسته د TT4 څخه د ټول عمر لپاره معافيت توليدوي
6-3. د واکسينونو حل کول:
د واکسينو حل کول عبارت د هغه عمليې څخه دى چې دواکسينو پوډر د خپلى مايع چې د محلل په نوم ياديږي سره مخلوط شي ترڅو واکسين د تطبيق وړ وګرځي د BCG او شري واکسينونه مخکې د استفادى څخه بايد حل شي.
 1. د شري واکسين ١٠ دوزه ويال د Ù¥ ميلي ليتره محلل سره حل کړئ او د 5 ml disposable syringe څخه استفاده وکړئ.
 2. د بى سى جي واکسين ٢٠ دوزه ويال د يو ميلي ليتر محلل سره حل کړئ.
3. دا عمليه هغه وخت ترسره کړئ چې مراجعين حاضر شوى وي او تاسو هم د واکسين د تطبيقولو لپاره اماده ياستئ.
 4. د امپول ليبل ولولئ ترڅو:
الف: ايا واکسين او محلل يې د يوې کمپنۍ څخه دي؟
ب: ايا د Expire نيټه يې نه ده تيره شوى؟
5. امپول د درز د شتون او ماتيدو په خاطر وګورئ.
6. که چيرى ليبل يې شليدلى وي يا ورک شوى وي د واکسين څخه استفاده مه کوئ.

حل شوي واکسين يوازى د ٦ ساعتونو لپاره د استفادى وړ دي وروسته د ٦ ساعتونو څخه يې له منځه يوسئ
 
4.6. دواکسينو د څو دوزه ويالونو څخه د واکسيناسيون په بله ناسته کې ګټه اخستل:
دا اصول د DPT, OPV او TT واکسينونو لپاره د لاندى شرايطو په نظر کې نيول سره د تطبيق وړ دي:
 â€¢ د واکسين د Expire نيڼه تيره شوى نه وي.
• واکسين په سم او دوامداره ډول د سانتى ګراد د +٢ څخه تر +٨ درجو تودوخې په منځ کې ساتل شوى وي.
 â€¢ د تعقيم شرايط په پام کې نيول شوى وي (واکسين ملوث شوى نه وي).
• د واکسين په ظاهري رنګ کې کوم تغير منځ ته نه وي راغلى ( د واکسين ويال په منځ د لامبو وهونکو کتلاتو موجوديت)
 â€¢ د ويال د جدار شاهد ددى ښوونکې دى چې واکسين د لوړى تودوخې سره مخامخ شوي نه دي او د ټي ټي او Ú‰Ù‰ پي ټي واکسينونو د يخ وهلو شواهد هم موجود نه وي.
 â€¢ د ويال پورتنۍ برخه په اوبو کې غوټه شوى نه وي.
• د DPT, OPV او ټي ټي واکسينو هر سر خلاصى ويال چې د پورته معياراتو سره تطابق و نه کړي ډير ژر يې له منځ يوسئ.
 â€¢ حل شوي واکسينونه (د بى سى جې او شري) د هرى ناستى په پاى کې له منځه يوړل شي ځکه چې د Ù¦ ساعتونو څخه زيات نه ساتل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
 â€¢ د واکسين هر سرخلاصى ويال چې غواړئ چې په راتلونکې ناسته کې ورڅخه ګټه واخلئ په يخچال او يا بکس کې چې د پاسه پرى ليکل شوى وي (راوړل شوي واکسينونه) ځاى په ځاى کړئ او ددى ويال څخه د نورو ويالونو ترمخه بايد ګټه واخلئ.

5.6. څنګه کولاى شو چې دواکسينونو د ضايعاتو څخ مخنيوى وکړو؟
نوى مطالعاتو ښودلى ده چې په افغانستان کې د واکسينونو د ضايعاتو کچه ډيره زياته ده او د ضايعاتو د کچې کمول د واکسين د پروګرام غوره موضوع ده د ملي معافيت کاري ګروپ د معافيت د ټولو کار کوونکو، ناظمينو، PEMT, NGOs څخه غواړي
 
I. عمومي معلومات:
1. د بى سى جي واکسينونو د ضايعاتو اندازه په اعظمي ډول ٥٠% قبول شوى ده د ډيرو ضايعاتو د کمولو په خاطر ټول مسئولين د منطقوي نوښتونو څخه استفاده وکړي.
 2. د سوړ ځنځير مسئولين بايد واکسينونه د جذب د قابليت، پوښښ او ذخيرى مطابق توزيع Ú©Ú“ÙŠ.
 3. ټولو واکسيناتورانو ته توصيه وشي چې د بى سى جي واکسين يوازى دوه کال څخه Ú©Ù… ماشومانو ته تطبيق Ú©Ú“ÙŠ.
 II. د اوټ ريج په ناستو کې د واکسينونو د ضايعاتو کمول:
1. ټولو ټيمونو ته لارښوونه وشي چې:
د خپلې ولسوالۍ او منطقې په کچه کلنې کاري پلانونه په داسى ډول ترتيب کړئ چې د ثابت اوټ ريچ ټولى کارى جلسى منعکسى کړي.
 2. ددى لپاره چې يو زيات شمير ماشومان د اوټ ريچ په جلسى کې ګډون ÙˆÚ©Ú“ÙŠ لاندى نقطى بايد په پام کې ونيسي.
 â€¢ جلسى بايد په لويو قريو (بانډو) کې ونيول شي.
• په جلسو کې مناسبه فاصله د نفوس په اساس په نظر کې ونيول شي.
• د اوټ ريچ جلسو لپاره بايد پلان مخکې جوړ او د اړوندو کليو خلکو ته ابلاغ شي.
• د اوټ ريچ جلسى بايد په منظم ډول تر سره شي.
• د اوټ ريچ جلسى د ټولنې ا و د ټولنې د روغتيايې کار کوونکو سره هم غږى شي او د امکان په صورت کې د اوټ ريچ جلسى د نورو روغتيايې جلسو سره په يوه وخت ترسره شي.
 â€¢ د واکسينو د پيشرفت ورځې بايد په پلان کې ذکر شوى وي په دى ورځو کې د خلکو سره صلاح مشورې ترسره Ú©ÙŠÚ–ÙŠ تر Ú…Ùˆ په پلان شويو جلسو کې د ګډون کوونکو شمير زيات شي.
 III. د ثابت مرکزونو په جلسو کې د واکسينو د ضايعاتو د کمولو په خاطر د ولسوالۍ د معافيت مسئولينو ته لارښوونه وشي چې:
 1. د واکسيناسيون خصوصاً د بى سى جي او شري واکسينو د تطبيق دکتلوی معافيت د ملی پاليسی په نظر نيولو سره اجرا او ورکړل شي.
 2. واکسيناتوران او د ټولنې د روغتيايې کارکوونکو سره سوپروايزر د ثابت مرکز پورى مربوطو کليو څخه ليدنه ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او دخلکو څخه وغواړئ چې:
 â€¢ ماشومان او ميندى تشويق کړئ چې د واکسينو تطبيق لپاره ثابت مرکز ته راشي.
• غير حاضران پيدا کړئ او د واکسين کولو په خاطر يې ثابت مرکز ته معرفي کړئ.
• د واکسينو د نامناسبه تاثيراتو او د واکسينو په ضد شايعاتو په باره کې معلومات راجمع کړئ او مسئولينو ته يې راپور ورکړئ.
 â€¢ د ملاقات ورځې په خپل پلان کې ثبت کړئ.

7.5. د واکسيناسيون مضاد استطبابات:
د کتلوي معافيت واکسينونه مضاد استطباب نه لري حتى ناروغو ماشومانو اوميندو ته هم واکسين تطبيقيداى شي.
 Ù¾Ù‡ لاندى حالاتو کې کولاى شئ چې ماشومان اوميندى واکسين کړئ:
• خفيفې ناروغۍ: د نس ناستى ، ذکام او تبى په شمول.
• حساسيت او استما (ساه لنډي).
• خوارځواکي.
• حامله ښځې: مخکې د وخت څخه تولد شوي ماشومان، او شيدى خوړونکي ماشومان کولاى شي چې واکسين کړي.
 DPT-Hep B واکسينونه هغه ماشومانو ته چې د مخکې دوز سره يې شديد عکس العمل ښودلى وي ورنکړي شديد عکس العمل عبارت دى له شاک او اختلاجاتو څخه چې د واکسينو د تطبيق څخه تر درى ورځو پورى منځ ته رتلاى شي دى ډول ماشومانو ته د Ú‰ÙŠ-پي-ټي په عوض Ú‰ÙŠ-ټي يا ټي-ټي واکسينونه تطبيق کړئ.
 Ú©Ù‡ چيرى تاسو پوه شوئ چې په يوه وخت د Ú…Ùˆ واکسينونو اخستلو ته د ماشومانو شرايط برابر دي تاسو ورته په يوه وخت Ú…Ùˆ واکسينونه تطبيقولاى شئ.
 â€¢ واکسينونه د وجود په مختلفو برخو کې زرق کړئ.
• د يوه دوز څخه زيات د عين واکسين يو شخص ته د واکسيناسيون يوه جلسه کې تطبيق نه کړئ.
 â€¢ د واکسين د دوه دوزنو تر منځ فاصله Ù„Ú– تر Ù„Ú–Ù‡ څلور اونۍ وي (د ستندرد مهال ويش له نظره).
 6.6 د واکسيناسيون په تعقيب غير متراقبه پيښى:
د واکسيناسيون هدف د شخص او ټولنې وقايه کول دي د هغو ناروغيو په مقابل کې چې د واکسينو په واسطه يې مخنيوي کيداى شي اګر چې د اوسني وخت واکسينونه ډير خوندي دي ولى هيڅ ډول واکسين په پوره ډول د خطراتو (خفيفو خطراتو څخه نيولى تر ژوند تهديدونکو خطرونو پورى) څخه مبرا نه دي.
 Ø¯ واکسينو په تعقيب غير متراقبه پيښى د طبي پيښو څخه عبارت دي چې د واکسينو د تطبيق څخه وروسته منځ ته راغلى وي د پاملرنې ÙˆÚ“ وي او هم فکر Ú©ÙŠÚ–ÙŠ چې د واکسينو له امله به منځ ته راغلى وي د واکسينو غير متراقبه پيښى د لاندى عواملو له کبله منځ ته راتلاى شي:
 â€¢ پخپله واکسين: دا حالت په مخصوصو خلکو کې د مخصوصو واکسينونو له امله منځ ته رتلاى شي چې د خفيفو اختلاجاتو، د پوستکي د اندفاعاتو، طبي او موضعي غبرګونونو څخه عبارت دي زياتره وخت دغه غبرګونونه خفيف او د Ù„Ú– وخت لپاره دوام کوي.
 â€¢ د واکسيناسيون د پروګرام له امله غير متراقبه پيښې: دا حالت د واکسينو د تطبيق او اداره کولو په وخت د اشتباهاتو له امله منځ ته راځي Ù„Ú©Ù‡ معين دوز څخه زيات د واکسينو تطبيقول، په غلط ځاى کې تطبيقول، غير معقم تخنيکونه، د محلل سره د واکسينونو ناسم حلول، د محلل غلط مقدار، د واکسيناسيون د مضاد استطبابات په نظر کې نه نيولو، ملوث شويو واکسينو او دحل شويو واکسينو (د بى-سى-جي او شري واکسينو) څخه په نورو جلسو کې استفاده کول.
 â€¢ تصادفي پيښې: ځينې وخت پيښه د واکسينونو د تطبيق سره هيڅ اړيکه نه لري ولى خلک او حتې روغتيايې کار کوونکي فکر کوي چې پيښه د واکسينو له امله رامنځ ته شوى ده د واکسيناسيون په تعقيب غير متراقبه پيښى کولاى شي چې د واکسيناسيون څخه د خلکو د توجه او مخ ګرزونې سبب شي نو له همدى کبله دا موضوع ډيره د اهميت ÙˆÚ“ ده نو ځکه بايد د پيښو سرويلانس د واکسيناسيون څخه وروسته جداً په نظر کې ونيول شي. او د دى ډول پيښو څخه مخنيوى وشي ترڅو واکسيناسيون باندى د خلکو اعتماد او باور زيات شي.
 ÚÙŠÙ†Û غير متراقبه پيښى چې د واکسينو په تعقيب منځ ته راغلي په لاندى ډول دي:
1. د زرق په ځاى د ابسى منځ ته راتلل: د يوى متموجې اندفاع موجوديت او يا د هغى څخه د مايع خارجيدل چې کيداى شي تبه ورسره وي او يا هم پرته له تبى څخه وي.
 2. د لمفاوي عقداتو التهاب: Ù„Ú– تر Ù„Ú–Ù‡ د يوى لمفاوى عقدى غټوالى (چې ديوه کاهل شخص د ګوتې د سر په اندازه وي) او ياهم د لمفاوى عقدى څخه ديو سوري د لارى د مايع راوتل.
 3. شديد موضعى عکس العملونه: د زرق په ځاى سوروالى، پړسوب چې يو يا Ú…Ùˆ د لاندينيو علامى ورسره وي:
 â€¢ د زرق ځاى ته د نژدى مفصل پړسوب.
• د درى ورځو څخه زيات د درد، سوروالي او پړسوب موجوديت.
• په روغتون کې د داخليدو وړ وي.

4. د مرکزي عصبي سيستم غير متراقبه پيښى:
4.1. حاد فلج.
4.2. د ماغي ناروغۍ (Encephalopathy) د واکسينو د تطبيق څخه وروسته د ٧٢ ساعتونو په موده کې منځ ته راتلاى شي.
 â€¢ اختلاجات.
• د شعور اختلال چې يوه ورځ يا زيات دوام کوي.
• په سلوک کې تغيرات چې يوه ورځ يا زيات دوام کوي.
5. نور
5.1. حساسيتي عکس العملونه: د پوستکي حساسيت، اواز لرونکې تنفس (ويزينګ) او عمومي اذيما.
 5.2. شديد حساسيتي عکس العملونه (Anaphlactoid reaction) دا حالت د واکسينو د تطبيق څخه وروسته د دوه ساعتونو په موده کې منځ ته راتلاى شي چې يو يا Ú…Ùˆ د لاندينيو علامو په Ú©Ù‰ موجود وي:
 â€¢ اواز لرونکې تنفس او ساه لنډي.
• د حنجرى اذيما او د حنجرى سپزم.
• يو يا څو د پوستکي د حساسيت علامى.
5.3. حساسيتي شاک: د دوراني سيستم عدم کفايه چې د حنجرې د سپزم سره يوځاى يا په غير د حنجرى د سپزم څخه وي، د واکسينو د تطبيق څخه ډير ژر وروسته د تنفسي ستونزو پيدا کيدل.
 5.4. د مفصلونو التهاب عموماً د محيطي مفصلونو التهاب.
5.5. توکسيک شاک سندروم: د واکسينو د تطبيق څخه څو ساعته وروسته په ناڅاپي ډول د تبى، کانګو او نس ناستى پيل کيدل چې د ٢٤ ساعتونو څخه تر ٤٨ ساعتونو په موده کې د مړينى باعث کيږي . ټولى ذکر شوى پيښى او ډيرى بدى پيښى چې د واکسينو په تعقيب منځ ته راغلى وي راپور ورکړل شي چې پلټنه يې ترسره شي او مناسب تدبيرونه ونيول شي او د خلکو سره خبرى اترى وشي تاسو د يوه واکسيناتور يا د کتلوي معافيت د کار کوونکي په حيث مسئوليت لرئ چې:
 â€¢ د پيښى د تعريف څخه په استفادى واقعي پيښه تشيخص کړئ.
• کله چې بدى پيښى د واکسيناسيون په تعقيب منځ ته راغلى ډير ژر د هغى راپور ورکړئ.
• د ټولنې خلک او والدين پوه کړئ ترڅو پيښى وپيژني او مربوط شخص ته راپور ورکړئ .
• ډير ژر د AFP Sentinel site نماينده ته په نژدى روغتيايې مرکز ، د کتلوي معافيت سوپروايزر، د کتلوي معافيت ولايتي اداري ټيم، د کتلوي معافيت سيمه ايز ټيم، نړيوالې روغتيايې ادارې، او يونسف ته راپور ورکړئ.