کولیسترول څه شی دی؟

تعریف: کولیسترول د وینی د غوړو څخه عبارت دی چه د ینی په واسط تولیدیږی، او د بدن د نورمالو وظایفو د پرمخ بیولو لپاره ضروری دی
کولیسترول په وینه کی د پروټینو سره په ترکیبی ډول موجود وی چه د دواړو ترکیب د لیپوپروتینو په نوم یادیږی.
د کولیسترول وظیفی:
- Ø¯ بدن د حجراتو د باندنی طبقی جوړښت.
- Ø­Ø¬Ø±Ø§ØªÙˆ ته د قابل جذب موادو مشخص کول Ú†Ù‡ کومو ته اجازه ورکړی او کومو ته یی ورنه Ú©Ú“ÛŒ Ú†Ù‡ حجری ته داخل Ø´ÛŒ.
- Ø¯ جنسی هورمونونو په تولید Ú©ÛŒ هم دخیل دی.
- Ù‡Ù…دارنګه د ادرنال غدی د هومونو(کورټیزول،کورټیکوسټیرون، الدوستیرون او نورو) په تولید Ú©ÛŒ هم مهم رول لری.
- Ø¯ صفرا په تولید Ú©ÛŒ هم مرسته Ú©ÙˆÛŒ.
- Ø¯ لمر د وړانګو په واسطه د ویټامن Ú‰ÛŒ په اخیستلو Ú©ÛŒ هم مرسته Ú©ÙˆÛŒ.
- Ø¯ هغه ویټامنونو په جذب او میتابولیزم Ú©ÛŒ هم مرسته Ú©ÙˆÛŒ کوم Ú†Ù‡ په غوړو Ú©ÛŒ د حل کیدو قابلیت لری Ù„Ú©Ù‡:
( (Vitamin A, D, E & K.
- Ø§Ùˆ همدارنګه د عصبی ریښو پوښل.
د کولیسترول یا لیپوپروټینو ډولونه:
Û± -  ټیټ غلظت درلودونکی لیپوپروټین یا Low density lipoprotein (LDL)
دا ډول لیپوپروتین یا کولیسترول د بدو لیپوپروتینو په نامه هم یادیږی، دا ډول لیپوپروتین، کولیسترول د ینی څخه حجراتو ته انتقالوی Ú†Ù‡ په نتیجه Ú©ÛŒ په حجراتو او د هغه په شاوخوا Ú©ÛŒ د هغوی ډیروالی د وینی د رګونو د تنګوالی او د هغه د دیوالونو د سختوالی  سبب ګرځی Ú†Ù‡ په نتیجه Ú©ÛŒ لوړ فشار ØŒ د رګونو شکیدل او داسی نورو مشکلاتو سبب کیدای Ø´ÛŒ.
۲ – لوړ غلظت درلودونکی لیپوپروتین یا High density Lipoprotein (HDL)
                      دا ډول لیپوپروتین د ÚšÙ‡ لیپوپروتینو په نوم هم یادیږی، دا ډول لیپوپروتین ØŒ کولیسترول د بدن د حجراتو څخه ینی ته انتقالوی                            او په ینه Ú©ÛŒ ټوټی کیږی او د بدن څخه خارجیږی. Ú†Ù‡ په نتیجه Ú©ÛŒ د رنګو د تنګوالی څخه مخنیوی کیږی.
Û³ – ترایګلایسرایډ  Triglycerides 
ترایګلایسرایډ یو کیمیاوی ترکیب دی په کوم کی چه په ډیر مقدار غوړ موجود دی، دا ترکیب د وینی په پلازما کی موجود وی، نوموړی غوړ زموږ د غوړوغذایی موادو څخه کوم چه موږ یی په ورځنیو خوړ کی اخلو منشه اخلی او همدارنګه په بدن کی د نورو غذایی مواد لکه قندی مواد او داسی نورو څخه هم جوړیږی کوم چه زموږ د بدن د مصرف څخه زیات شی، نوموړی مواد د بدن په شحمی حجرو کی ذخیره کیږی او د ضرورت په وخت کی په مصرف رسیږی.
د کولیسترولو اندازه:
- Ù…طلوبه اندازه 200mg/dL .
- Ø¯ اخرین سرحد اندازه 200- 239mg/dL
- Ù„ÙˆÚ“ حد 240mg/dL   او تر د پورته.
د لوړ کولیسترول خطرونه:
- Ø¯ وینی د رنګونو د دیوال سختوالی او تنګوالی.
- Ø¯ زړه د رنګونو ناروغی او تنګوالی Ú†Ù‡ په نتیجه Ú©ÛŒ د زړه عضلی ته په کافی اندازه وینه او اکسجن نه ریسیږی.
- Ú©Ù„Ù‡ Ú†Ù‡ د زړه عضلی ته په کافی اندازه وینه او اکسجن ونه رسیږی د زړه حملی او حتی د زړه د ودریدو او مرګ سبب کیږی.
- Ø¯Ø§ Ú†Ù‡ د زړه عضلی ته په کافی اندازه وینه او اکسجن ونه رسیږی د سینی درد او نارحتی یا خناق صدری را مینځ ته کیږی.
- Ø¯ وینی د رګونو ناروغی.
- Ø¯ زړه ÙˆÚ“ÛŒ او غټی حملی Ú†Ù‡ کیدای Ø´ÛŒ د زړه د ودریدو او مرګ سبب Ø´ÛŒ.
د وینی د لوړ کولیسترول نښی:
- Ø®Ù†Ø§Ù‚ صدری یا د سینی درد Ú†Ù‡ د غاړی Ú†Ù¾ لاس معدی او شا خواته انتشار مومی.
-  د تمرین یا ګرځیدو په وخت Ú©ÛŒ د لینګیو دردونه، Ú†Ù‡ د وینی د رګونو د تنګوالی له وجی مینځ ته راځی.
- Ù¾Ù‡ وینه Ú©ÛŒ د لختی یا غوټی مینځ ته راتلل Ú†Ù‡ کیدای Ø´ÛŒ د وینی د رګونو د بندیدو سبب وګرځی، او همدارنګه د وینی د رګونو پری کیدل یا سوری کیدل.
- Ø¯ بدن د پوستکی خصوصآ د سترګو په شاوخوا پنډی زیړ رنګه Ù„Ú©Ùˆ را مینځ ته کیدل.
د وینی د لوړ کولیسترول اسباب:
- ØºØ°Ø§ÛŒÛŒ رژیم : هغه غذایی مواد Ú†Ù‡ په لوړه اندازه کولیسترول لری Ù„Ú©Ù‡: هګی، پښتورګی، بحری غذایی مواد، لبنیات، حیوانی غوړی Ù„Ú©Ù‡ کوچ، د مال غوړی، وازګی سپینی غوښی .
- Ø¯ فزیکی کار او تمرین کموالی یا نه کول، ځای په ځای کښیناستل او پریوتل د کولیسترولو خصوصآ د بدو کولیسترولو د لوړیدو سبب ګرځی.
- Ø¯ وزن زیاتوالی.
- Ø¯ مخدره موادو خصوصآ سګریټو زیات استعمال د بدو کولیسترولو د زیاتیدو سبب کیږی.
- Ø¯ الکولی مشروباتو استعمال.
خطرناک فکتورنه کوم چه د تداوی او وقایی وړ هم ندی:
- Ú©ÙˆØ±Ù†ÛŒ تاریخچه ØŒ هغه کسان Ú†Ù‡ د زړه د ناروغانو او لوړ کولیسترول درلودونکی مخکنی واقعی ولری مثلآ Ú©Ù‡ د چا پلار ورور مور او داسی نور. د لوړ کولیسترول تاریخچه  درلودله نو تاسی هم په خطر Ú©ÛŒ یاست کیدای Ø´ÛŒ ورباندی اخته Ø´ÛŒ.
- Ø¯ کولیسترول لوړه اندازه په نارینه وو Ú©ÚšÛŒ نسبت ښځو ته زیاته ده یعنی نارینه نسبت ښځو ته زیات په د ناروغی اخته کیږی.
- Ù‡ØºÙ‡ ښځی Ú†Ù‡ تر وخت مخکی شنډیږی یعنی میاشنی عادت یی بندیږی نسبت هغه ښځو ته Ú†Ù‡ ناوخته شنډیږی د کولیسترول د لوړیدو په ناروغی ډیری اخته کیږی.
تشخیص:
- Ø¯ کولیسترول اندازه د لابراتواری معایناتو په وسیله کیدای شی، د کولیسترول د اندازی لپاره مریض باید د معایناتو څخه Û±Û² ساعته مخکی هیڅ Ø´ÛŒ باید ونه خوری ØŒ او ورسته بیا د وینی نمونه د مسول کس له خوا اخیستل کیږی ØŒ په وینه Ú©ÛŒ باید د LDL, HDL  او Triglycerides  دری واړو اندازه معلومه Ø´ÛŒ.
تداوی:
1. Ø¯ ژوند څرنګوالی : خصوصآ هغه کسان Ú†Ù‡ کورنی تاریچه ولری او یا هغه ښځی Ú†Ù‡ د وخت نه مخکی شنډی شویوی لاندی Ù¼Ú©ÛŒ په نظر Ú©ÛŒ ولری:
- Ø²ÛŒØ§Øª فزیکی فعالیت باید ÙˆÚ©Ú“ÛŒ ØŒ (کارد ÙˆÚ©Ú“ÛŒ Ùˆ د ګرځی حد اقل Û³Û°Û°Û° متره او یا تر د زیات باید روزانه په Ù¾ÚšÙˆ وګرځی)
- Ù¾Ù‡ خپل ورځنی خوراکی رژیم Ú©ÛŒ د له میوی، سبزی، حبوبات ( لوبیا، نخود، دال ماش او داسی نور) د وربشی Ú‰ÙˆÚ‰ÛŒ او ÚšÙ‡ غوړی خصوصآ هغه غوړی Ú†Ù‡ مایع ÙˆÛŒ او کولیسترول Ùˆ نه لری استفاده ÙˆÚ©Ú“ÛŒ.
- Ù‡ØºÙ‡ خواړه Ú†Ù‡  په  حیوانی غوړو Ú©ÛŒ تیار شوی وی، خپله حیوانی غوړی Ù„Ú©Ù‡ زیړ غوړی، وازده، کوچ، سپینه غوښه، همدارنګه ځینی نور خواړه Ù„Ú©Ù‡  ینه، هګی، پښتورګی، لبنیاتو څخه باید کمه استفاده ÙˆÚ©Ú“ÛŒ او یا یی هیڅ Ùˆ نه خوری.
- Ø¯ شپی له خوا حد اقل باید Û¸ ساعته خوب ÙˆÚ©Ú“ÛŒ.
- Ú©Ù‡ یی وزن لوړ ÙˆÛŒ Ú©ÙˆÚšÚš د ÙˆÚ©Ú“ÛŒ تر Ú…Ùˆ خپل وزن نورمال حد ته کښته Ú©Ú“ÛŒ.
-  د الکولی مشروباتو استعمال باید بند Ú©Ú“ÛŒ.
- Ø¯ مخدره موادو خصوصآ سګریټو له څکولو څخه جدآ Ú‰Ú‰Ù‡ Ú©Ú“ÛŒ
2. Ø¯ دوا په واسطه تداوی:
- Ø¯ دوا په واسطه تداوی باید د ډاکترصاحبانو له خوا وشی هیڅ مریض باید په خپل سر دوا استعمال نه Ú©Ú“ÛŒ.
زه  دځینی دوا ګانو Ú†Ù‡ د لوړ کولیسترول درلودونکو مریضانو لپاره توصیه کیږی، ځوانو ډاکترصاحبانو د معلوماتو په خاطر یاداوری کوم خو په توصیه Ú©ÛŒ یی باید د ډیر احتیاط څخه کار واخیستل Ø´ÛŒ.
a. Statins (HMG-CoA reductase inhibitors): دا دواګانی هغه انزایم Ú†Ù‡ په ینه Ú©ÛŒ د کولیسترول د تولید یا تنبه سبب کیږی نهی کوی، Ú†Ù‡ په نتیجه Ú©ÛŒ د کولیسترول تولید کمیږی او په وینه Ú©ÛŒ یی اندازه کمیږی، Ú†Ù‡ عبارت دی له: Atorvastatin, Fluvastatin, Lovastatin, Pravastatin, Rosuvastatin او Simvatatin د تابلیت په Ø´Ú©Ù„ Û±Û° او Û²Û° ملی ګرامه په بازار Ú©ÛŒ پیدا کیږی مقدار یی د Û±Û° څخه تر Û²Û° ملی ګرامه د ورځی یوه پلا توصیه کیږی.            جانبی  عوارض یی عبارت دی له:
قبضیت، سردرد، د نس درد او اسهال څخه.
b. Ù‡Ù…دارنګه Aspirin تابلیت د ورځی Û·Ûµ څخه تر Û±ÛµÛ° ملی ګرامه پوری توصیه کیږی، په یاد ولری Ú†Ù‡ اسپرین تر Û±Û¶ کاله کښته عمر Ú©Ù… ماشومانو Ú©ÛŒ نه توصیه کیږی.
c. ØªØ±Ø§ÛŒÚ«Ù„ایسراید کښته کوونکی درمل Ù„Ú©Ù‡ : Gemfibrozl, Fenofibrate,  او Clofibrate په هغه صورت Ú©ÛŒ Ú†Ù‡ ترایګلایسرایډ جګ ÙˆÛŒ توصیه کیږی.
d. Niacin یا د B ویتامین درلودونکی غذا ګانی او همدارنګه درمل هم  ÚšÙ‡ کولیسترول او هم بد کولیسترول کښته Ú©ÙˆÛŒ نو په هغه صورت Ú©ÛŒ Ú†Ù‡ ÚšÙ‡ کولیسترول یا HDL ډیر کښته نه ÙˆÛŒ توصیه کیږی.
e. Ù‡ØºÙ‡ مریضان Ú†Ù‡ د وینی لوړ کولیسترول ولری او ورسره د وینی لوړ فشار هم ولری هغوی ته ACE inhibitors,ARBs , Duiretics, Beta-blockers,   او Calcium Channel blockers ورکولای شو، په یاد ولری هغه مریضان Ú†Ù‡ د زړه ضربان یی Ú©Ù… ÙˆÛŒ بیتا بلاکر درمل ورته نه توصیه کیږی.
Angiotensin receptor blocker (ARBs) Ù„Ú©Ù‡: Candesatan, Losartan, Eprosartan   او داسی نور.
ACE inhibitors لکه: Captopril, enalopril, lisinopril او داسی نور.
Beta-blockers لکه: Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Timolol, Bisoprolol او داسی نور.
Calcium Channel blockers لکه: Verapamil, Diltiazem, Nifedipne, Isradifine, Nicardifine او داسی نور.
Duiretics لکه: Furosemide, thiazide, Aldactone, Microzide اوداسی نور.