موده وړاندي یوه ملګري د خپل نوږیز ناسړښت (Ù…ÙØ±Ø·Ùˆ جنسي اړیکو) په اړه راته ګرÛوان Ú…ÛØ±ÙŠ Ú©Ú“Ø› ویل ÛŒÛ Ú†ÙŠ په ØªÛØ±Ùˆ پنÚÙˆ ورÚÙˆ Ú©ÙŠ ÛŒÛ Ú©Ø§Ø¨Ùˆ څلوÛښت Úلي جنسي اړیکي تر سره Ú©Ú“Û Ø§Ùˆ اوس یو Ù„Ú“ روغتیايي ستونزو او Ø¨Û Ø³ÛÚ©Û Ù„Ø§Ù†Ø¯ÙŠ Ú©Ú“ÛŒ دی. Ú©Ù‡ رښتیا ووایم؛ هغه Ú«Ø±Û Ù…ÙŠ Ù„Ú©Ù‡ څرنګه Ú†ÙŠ اړینه وه؛ هسي مالومات ور نه Ú©Ú“Ù„ او د هغه پوښتنو او خړي Ú…ÛØ±Û Ø¯Û ØªÙ‡ وهڅول Ú†ÙŠ ور باندي Ú…Ùˆ کرښي وکاږم.
په پوهنیزه ژبه Ú©ÙŠ د نرانو نوږیز ناسړښت Ù‡ØºÛ Ù†ÙˆÚ–ÛŒØ²ÙŠ Ù„Ûوالتیا او Ø§ØØ³Ø§Ø³ ته ویلای شو Ú†ÙŠ کس په ÙˆØ±Ú Ú©ÙŠ له Û±Ûµ تر Û²Û° Úلو نوږیزو اړیکو وروسته هم نوږیز سړښت او ډاډ Ùˆ نه مومي. ارواپوهان او د ارواپوهني ډاکټران نوږیز ناسړښت د چلند پر Ú«Ú‰ÙˆÚ‰Û ÙˆØ± تپي.
Ú©Ù‡ نر په Û²Û´ ساعتو Ú©ÙŠ تر Û³ Úلو کوروالی ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او نوږیزه تنده ÛŒÛ Ø®Ú“ÙˆØ¨Ù‡ شي؛ دا ناروغیز اکر نه دی. خو Ú©Ù‡ د کوروالي Úلونه Ú‰ÛØ± او تنده ماته نه شي؛ دا اکر بیا ناروغي ده باید لوړه نوږیزه Ù„Ûوالتیا Ùˆ نه Ú«Ú¼Ù„ شي. د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø¯ Ú©Ú†ÙŠ په اړه کره Ø´Ù…ÛØ±Û (Ø§ØØµØ§ÛŒÛ) نشته خو یوه Ú…Ûړنه ښيي Ú†ÙŠ Û³ سلنه نران دا ستونزه لري. تر Ú‰ÛØ±Ù‡ بریده د زړتونونو (هغه ÚØ§ÛŒ Ú†ÙŠ د لوړ منګ خلګ Ù¾Ú©ÙŠ اوسÛÚ–ÙŠ) Ø§ÙˆØ³ÛØ¯ÙˆÙ†Ú©ÙŠ Ú†ÙŠ سم نیمايي د الزایمر ښکار دي؛ په یاده ناروغي اخته وي.
د نرانو نوږیز ناسړښت پخپله د کس، Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ø§Ùˆ ټولني یوه ÚÙˆØ±ÙˆÙ†Ú©Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÙŠ Ú†ÙŠ Ú©Ù‡ ÛŒÛ Ù¾Ø± وخت او سمه درملنه Ùˆ نه شي؛ Ú«Ú¼ÙŠ ستونزي زÛږوي. د اروا-رنÚپوهان ورته د بالقوه Ú«ÙˆØ§ÚšÙˆÙ†Ú©Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ سترګه ګوري. ناروغ Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي طبعي یا هم غیرو طبعي نوږیزو اړیکو ته مخه Ú©Ú“Û ÙˆÙŠ.
د اخته کس ÚØ§Ù†Ú«Ú“ني:
ï‚§ ناروغ Ú†Ù¼Ú© نوږیز Ø§ØØ³Ø§Ø³ لري؛ د نوږیز Ø§ØØ³Ø§Ø³ په Ø±Ø§Ù¾Ø§Ø±ÛØ¯Ù„Ùˆ سره ژر تر ژره غواړي Ú†ÙŠ کوروالی ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او نوږیزه تنده ماته Ú©Ú“ÙŠ.
ï‚§ ناروغ په Úلونو Úلونو کوروالی کوي خو نوږیز رضایت او ØØªÛŒ نوږیز لذت نه شي خپلولای.
ï‚§ له Ú˜ÙˆÙ†Ø¯Ù…Ù„Û (Ù…ÛØ±Ù…Ù†)ØŒ ØºÙˆØ¯Ù…Ù„Û (ګرل ÙØ±ÛŒÙ†Ú‰) او نورو کسانو سره ناوړه چلند کوي.
ï‚§ تل ÛŒÛ Ø²Ú“Ù‡ غواړي Ú†ÙŠ کوروالی ÙˆÚ©Ú“ÙŠ.
 دوامداره نوږیزه تنده لري.
ï‚§ پر نوږیزي تندي Ø¨Û ÙˆÙ„Ú©Û ÙˆÙŠ.
ï‚§ د Ø¯ÙˆÚ©Û Ù¾Ù‡ موخه د مینتیا درواغجني Ø¯Ø¹ÙˆÛ Ú©ÙˆÙŠ.
ï‚§ د Ø¯Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºØ§Ù†Ùˆ نوږیزه Ù„Ûوالتیا په یوه کس پوري ØªÚ“Ù„Û Ù†Ù‡ وي؛ بلکي هر له کس سره ÛŒÛ Ú©ÙˆØ±ÙˆØ§Ù„ÙŠ ته زړه ÚšÙ‡ Ú©Ú“ÛŒ وي.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ø§Ù…Ù„ÙˆÙ†Ù‡:
پوهان وايي Ú†ÙŠ Ú©Ù‡ په ماغزو Ú©ÙŠ د نوږیز چار کنټرولونکو توکیو؛ سیروټونین، ډوپامین او نوراÛډرینالین Ú©Ú†Ù‡ Ú«Ú‰Ù‡ وده شي؛ یاده ناروغي را Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
د نرانو د نوږیز ناسړښت تر ټولو ستر لامل د الزایمر ناروغي ده. د پارکینسون په Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ú©ÙŠ د درملو کارونګ نوږیز ناسړښت ته لار هواروي.
د Ù…ÛØ±Ú«ÙŠ (Epilepsy) په Úینو ډولونو Ú©ÙŠ هم یاد اکر Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. نوږیزه Ù„Ûوالتیا د Ù¼Ûکیز یا ټیمپورال او تندیز یا ÙØ±Ù†Ù¼Ø§Ù„ ماغزو په مټه کنټرولÛÚ–ÙŠØ› Ú©Ù‡ کومه ناروغي دا برخي Ø²ÛŒØ§Ù†Ù…Ù†Û Ú©Ú“ÙŠØ› نوږیز ناسړښت پیدا Ú©ÛÚ–ÙŠ. کله نا کله د ماغزو د پورته یادو برخو کړانه (جراØÙŠ) هم په نرانو Ú©ÙŠ ناسړښت را Ù…Ù†ÚØªÙ‡ کوي. مغزي Ø³Ú©ØªÛ Ù¾Ù‡ ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ Ú©Ù‡ په Ù¼Ûکیزو ماغزو Ú©ÙŠ Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ شي؛ له نوږیز ناسړښت سره به Ù…Ù„Û ÙˆÙŠ. د هډوکیزو رګونو ناروغي یا (Multiple Sclerosis-MS) ØŒ Úیني درمل، ذهني ÙØ´Ø§Ø± او اضطراب هم د نوږیز ناسړښت له لاملونو څخه بللای شو.
Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ÙˆØ±Ùˆ پیل او وړاندي ÚÙŠ. Ú©Ù‡ کس داسي Ø§ØØ³Ø§Ø³ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ Ú†ÙŠ نوږیزه Ù„Ûوالتیا ÛŒÛ Ù„Ù‡ ÙˆÙ„Ú©Û ÙˆØªÙˆÙ†Ú©Û Ø¯Ù‡Ø› باید ژر تر ژر ÚØ§Ù†Ú«Ù¾ÙˆÙ‡ ډاکټر ته ولاړ شي ÚÚ©Ù‡ د وخت په ØªÛØ±Ûدو سره ناروغي جدي Ú©ÛÚ–ÙŠ.
هغه نوږیزي کړني Ú†ÙŠ د سړیو په نوږیز ناسړښت Ú©ÙŠ پرÛکنده رول لوبوي:
 له ګڼو کسانو سره کوروالی
 له خپلو/خپلي Ù…ÛØ±Ù…ني پرته له بل کس سره کوروالی
 له ناپÛژاندو او بدلمنو ÚšÚÙˆ سره کوروالی
 د کوروالي پر مهال له مقابل لوري سره Ø¨Û Ø¹Ø§Ø·ÙÙŠ چلند
 Ú‰ÛØ± موټی وهل
 له لوڅو (Ùورن) توکیو څخه Ú‰ÛØ±Ù‡ ګټنه
 د کوروالي پرمهال د مقابل لوري Úورول
 برÛښیزه نوږیزه اړیکه (سایبر سیکس)
د لا لارښووني په موخه دي لاندي پوښتني وپوښتل او د «هو» په صورت کي ډاکټر ته تګ اړین دی:
 ایا تاسو خپل نوږیز ØªØØ±ÛŒÚ©Ø§Øª کنټرولای شي؟
 ستاسو نوږیزه اړیکه او Ù„Ûوالتیا ستاسو د Ù…ÛØ±Ù…ني، دندي او ټولني د Ø²ÛŒØ§Ù†Ù…Ù†ÛØ¯Ùˆ لامل Ú©Ûږي؟
 تل د کوروالي په Ùکر Ú©ÙŠ یاست؟
Ú©Ù‡ مو په ذهن Ú©ÙŠ لاندي خبري در وګرÚÛØ¯Ù„ÛØ› څانګپوه ډاکټر ته ور شئ:
 نوږیز ناسړښت به مو په ویر او زیان اړوي.
 هر کله Ú†ÙŠ د ÚØ§Ù†ÙˆÚ˜Ù†ÙŠ Ù‡Ú…Ù‡ وکړئ.
 هر کله Ú©Ù‡ مو دا Ùکر ÙˆÚ©Ú“ Ú†ÙŠ د ناروغي ولکه او درملنه ستاسو په وس Ú©ÙŠ نه ده.
لاندي لاملونه کس Ø¯Û ØªÙ‡ چمتو کوي Ú†ÙŠ نوږیز ناسړښت ته مخه Ú©Ú“ÙŠ:
 له الکولو او نشه يي توکو ناوړه ګټنه.
 اروايي ناروغي.
 د نوږيزي ناوړي ګټني مخینه.
د نوږیز ناسړښت زیانونه:
ï¶ Ø¯ Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ù¾Ø§Ø´Ù„ Ú©ÛØ¯Ù„.
ï¶ Ù¾Ù‡ الکولو او نشه يي توکیو روږدتیا.
ï¶ Ù¾Ù‡ Ù„Ûږدوړو میکروبي ناروغیو Ù„Ú©Ù‡ اÛډز او تور Ú˜Ú“ÙŠ اخته Ú©ÛØ¯Ù„.
ï¶ Ù¾Ù‡ اروايي ناروغیو اخته Ú©ÛØ¯Ù„.
ï¶ Ø³Ø³ØªÙŠ او د کاروړتیا له لاسه ور کول.
ï¶ Ø¯ دندي له لاسه ورکول.
ï¶ Ù¼ÙˆÙ„Ù†ÛŒØ² درناوی Ùˆ باور او د پیسو بایلل.
درملنه:
د نوږیز ناسړښت درملنه Ø´ÙˆÙ†Û Ø¯Ù‡. تر ټولو غوره لاره دا ده Ú†ÙŠ ناروغ اروا-څانګپوه ډاکټر ته ولاړ شي.