له ÚšÚینه وو سره ÚšÙ‡ سلوک وکړئ:
قرآنکريم د Ù…ÙŠØ±Ù…Ù†Û Ø³Ø±Ù‡ د ÚšÙ‡ سلوک کولو امر Ú©Ú“ÛŒ دی :ÙˆÙŽØ¹ÙŽØ§Ø´ÙØ±ÙوهÙنَّ Ø¨ÙØ§Ù„ْمَعْرÙÙˆÙÙ ÙÙŽØ¥ÙÙ† كَرÙهْتÙÙ…ÙوهÙنَّ Ùَعَسَى Ø£ÙŽÙ† تَكْرَهÙواْ شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللّه٠ÙÙيه٠خَيْرًا ÙƒÙŽØ«Ùيرًا (النساء: 19).
او له Ù‡ØºÛ Ø³Ø±Ù‡ په ÚšÙ‡ طريقه ژوند تير کړئ، بيا Ú©Ù‡ هغه Ø³ØªØ§Ø³Û (په Ú…Ù‡ وجه) Ø®ÙˆÚšÛ Ù†Ù‡ وي نو کيدای شي Ú†Û ÙŠÙˆ Ø´ÛŒ ستا خوښ نه وي خو الله جل جلا له په هغه Ú©Û (ستاسو) لپاره ډيره Ú…Ù‡ ÚšÙŠÚ«Ú¼Ù‡ Ø§ÙŠÚšÛ ÙˆÙŠ.
ÙŠØ¹Ù†Û Ù„Ù‡ ÚšÚÙˆ سره په خبرو او اترو (په Ø§ÙØ¹Ø§Ù„Ùˆ او اØÙˆØ§Ù„Ùˆ او په Ù†Ùقه او کسوت په مسکن او مامن) او نورو معاملاتو Ú©Û Ù¾Ù‡ ÚšÙˆ خويونو او ÚšÙ‡ سلوک سره معامله وکړئ! د جاهليت په شان (Ú†Û Ø¯ ذلت او د Ø³Ø®ØªÛ Ø³Ù„ÙˆÚ© له ÚšÚÙˆ سره Ú©ÛØ¯Ù‡) له هغوى سره خراب سلوک مه کوئ! بيا Ú©Ù‡ Ø³ØªØ§Ø³Û Ø¯ Ú©ÙˆÙ…Û ÚšÚÛ Ú©ÙˆÙ… خصلت او خوى او عادت خوښ نه وي نو صبر وکړئ! Ú©ÛÚ–ÙŠ Ú†Û Ù¾Ù‡ Ù‡ØºÛ Ú©Û Ú©ÙˆÙ…Ù‡ ÚšÛÚ«Ú¼Ù‡ هم وي او ممکن دى Ú†Û ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ کوم شى ÚšÙ‡ نه درښکاري او الله تعالى (ج) په هغه Ú©Û Ø³ØªØ§Ø³Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ ديني يا دنيوي کومه ګټه Ø§ÙŠÚšÛ ÙˆÙŠØŒ نو ØªØ§Ø³Û Ù„Ø±Ù‡ تØÙ…Ù„ کول په کار دي، او له بد خوى سره بدخويي نه ښايي Ú†Û ÙˆÚ©Ú“Ù„ شي.
نبی کریم صلى الله عليه وسلم ÚšÚÙˆ ته د بدبختیو څخه خلاصون ورکړ او هغو ته ÛŒÛ Ù„ÙˆÚ“ او د Ø§ØØªØ±Ø§Ù… ÚØ§ÛŒ ور په برخه Ú©Ú“ØŒ همدارنګه رسول الله صلى الله عليه وسلم پلرونو ته ښوونه ÙˆÚ©Ú“Ù‡ Ú†Û Ø¯ لور درلودل نه دا Ú†Û Ø´Ø±Ù… ده Ø¨Ù„Ú©Û Ú©Ù‡ یو پلار د لور ÚšÙ‡ روزنه او پالنه ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او د Ù‡ØºÛ ØÙ‚وق ورته ورکړي نو همدغه لور به ÛŒÛ Ø¬Ù†Øª ته د تللو سبب هم شي.
Ù‡Ù…Ø¯Ø§Ø³Û Ø¯ ابن عمر رضي الله عنه څخه روایت دى، Ú†Û Ø¯ رسول اکرم صلى الله عليه وسلم په ژوند ÙƒÛ Ø¨Ù‡ موږ د خپلو ÚšÚÙˆ سره ډیر Ø§ØØªÛŒØ§Ø· کولو او ÙˆÛØ±Ûدلو به Ú†Û Ø²Ù…ÙˆÚ– په اړه Ú©Û Ú…Ù‡ نازل شي، خو کله Ú†Û Ø±Ø³ÙˆÙ„ اکرم صلى الله عليه وسلم ÙˆÙØ§Øª شو نو بیا به موږ په Ú‰ÛŒØ±Û Ø¢Ø³Ø§Ù†Û Ø¯ خپلو میرمنو سره ساتیري کوله. دا هم یو ډول جایز ØÙ‚وق دي Ú†Û Ø¯ اسلام ستر پیغمبر او د هغه ØµØØ§Ø¨ÙˆÙˆ ÛŒÛ Ù¾Ù‡ اړه نظر ور Ú©Ú“ÛŒ.
اسلام ÚšÚÙˆ ته هر ډول مالي ØÙ‚وق ورکړي خو په غربي ټولنو Ú©Û Ø¨ÛŒØ§ ÚšÚÙˆ ته هیڅ Ø¯Ø§Ø³Û ØÙ‚وق نه دي ورکړل شوي Ú†Û Ù„Ù‡ اسلامي ØÙ‚وقو سره پرتله کړای شي، یو Ú…Ùˆ لنډ مثالونه ÛŒÛ Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ù„ÙˆØ³ØªÙ„Ø§ÛŒ شئ.
په Ú©ÙØ±ÙŠ Ø§Ùˆ غربي ټولنو Ú©Û Ø¯ ÚšÚÙˆ مالي ØÙ‚وق او تاریخ:
امریکا: د امریکا په Ù…ØªØØ¯Ù‡ ایالتونو Ú©Û ÚšÚÙˆ د هیڅ ملکیت ØÙ‚ نه درلوده بالاخره په Û±Û¸Û³Û¹ میلادي کال Ú©Û Ø¯ امریکا په مختلÙÙˆ ایالتونو Ú©Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û Ø§Ú“Ù‡ Ø¨ØØ«ÙˆÙ†Ù‡ شروع شول، Ú†Û Ù¾Ù‡ تدریج سره ÛŒÛ ÚšÚÙˆ ته د خپل ملکیت او میراث لرلو اجازت ورکړی...(Married Women's Property Act 1839-70)
بریتانیا: په بریتانیا (انګلستان) Ú©Û Ø¯ Û±Û¸Û·Û° میلادي کال څخه Ù…Ø®Ú©Û Ù‡ÛŒÚ… ÚšÚÛ Ù†Ø´Ùˆ کولای Ú†Û Ø¯ خپل مال، ملکیت او میراث ØÙ‚ ولري، Ú©Ù‡ ÛŒÙˆÛ ÚšÚÛ Ù…Ø§Ù„ او ملکیت په مزدوري، Ù¾Ø§Ù†Ú«ÙˆÙ†ÛØŒ سوغات یا میراث سره ترلاسه Ú©Ú“ÛŒ ؤ نو دا ټول مال او ملکیت ÛŒÛ Ù¾Ù‡ خپل سري ډول د خاوند ØÙ‚ ګرÚÛØ¯Ù‡ او Ù‡ØºÛ Ù†ÙˆØ± هیڅ ØÙ‚ نه په Ú©Û Ø¯Ø±Ù„ÙˆØ¯Ù‡.
په Û±Û¸Û·Û° میلادي کال Ú©Û ØªØ± ډیرو سیاسي Ø¨ØØ«ÙˆÙ†Ùˆ او مناظرو وروسته ÚšÚÛ ØªÙ‡ دا اجازت ورکړل شو Ú†Û Ø¯ خپل ګټلي شخصي پیسو واک ولري او په میراث Ú©Û Ø¨Ø±Ø®Ù‡ پیدا Ú©Ú“ÙŠ.
په ورته وختونو Ú©Û ÚšÚÙˆ ØÙ‚ نه درلوده Ú†Û Ù…ØÚ©Ù…Û ØªÙ‡ غوښتنلیک ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ú©Ú“ÙŠ او د خپلو ØÙ‚وقو غوښتنه ÙˆÚ©Ú“ÙŠ. خو د اسلام دین Û±Û´Û°Û° کاله Ù…Ø®Ú©Û ÛŒØ¹Ù†Û Ø¯ اسلام د راتګ سره سم ÚšÚÙˆ ته هم د خپل شخصي مال، ملکیت، Ù†Ùقه، مهر، د Ø§Ø³ØªÙˆÚ«Ù†Û ÚØ§ÛŒ او Ø¯Ø§Ø³Û Ù†ÙˆØ± مالي ØÙ‚وق ورکړي او هم ÛŒÛ Ø¯ میراث په مختلÙÙˆ ÚØ§ÛŒÙˆÙ†Ùˆ Ú©Û Ø¨Ø±Ø®Ù‡ ÙˆØ±Ú©Ú“Û Ø¯Ù‡.
د مثال په توګه: یوه ÚšÚÙ‡ Ú†Û Ù„ÙˆØ± وي هم ØÙ‚ لري، Ú©Ù‡ خور وي هم ØÙ‚ لري، Ú©Ù‡ Ù…ÛØ±Ù…Ù† یا نیا وي هم په میراث Ú©Û Ø®Ù¾Ù„Ù‡ برخه لري. ÛŒØ¹Ù†Û ÛŒÙˆ ÚšÚÙ‡ کولای شي Ú…Ùˆ ÚØ§ÛŒÙ‡ میراث تر لاسه Ú©Ú“ÙŠ. دا او Ø¯ÛØªÙ‡ ورته نور زیات Ø´Ù…ÛØ± ØÙ‚وق اسلام Û±Û´Û°Û° کاله Ù…Ø®Ú©Û ÚšÚÙˆ ته ورکړي دي.
د هندوانو په مذهب Ú©Û Ù¾Ø± ÚšÚÙ‡ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯ کتاب ویل ØØ±Ø§Ù… وه. او د بودا په مذهب Ú©Û Ø¯Ø§Ø³Û Ù‡Ù… وه Ú†Û ÙˆÛŒÙ„ به ÛŒÛ Ú©Ù‡ یو نارینه د ÚšÚÛ Ø³Ø±Ù‡ اړیکه ولري نو هغه بیا نجات نشي موندلی.
یهودیانو او مسیØÛŒØ§Ù†Ùˆ به ÚšÚÙ‡ د ټولو ناوړه کارونو سرچینه بلله او یونانیانو به ویل Ú†Û ÚšÚÙ‡ نه پوهه لري او نه انساني ØÙ‚وق، همدا وضعه په روم، مصر، ایران، چین او نورو ÚØ§ÛŒÙˆÙ†Ùˆ Ú©Û ØØ§Ú©Ù…Ù‡ وه. غلامي، په بند Ú©Û Ø³Ø§ØªÙ„ØŒ رټل، وهل ټکول… ټول هغه Ú…Ù‡ وه Ú†Û Ø¯ ÚšÚÛ Ù¾Ù‡ برخه وه او له Ø¨Ù„Û Ø®ÙˆØ§ نارینه د ØºÙ„Ø§Ù…Û ØØ³ په ÚšÚÙˆ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ØªØÙ…یل Ú©Ú“ÛŒ وه او ÚšÚÙ‡ به ÛŒÛ Ø¯ÛØªÙ‡ هڅوله Ú†Û ÙˆÛŒØ§Ú“ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ Ú†Û Ø¯ میړه وینÚÙ‡ ده او په Ø¯Û Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¹Ù‚ÛŒØ¯Ù‡ ولري Ú†Û Ù…ÛŒÚ“Ù‡ ÛŒÛ Ø®Ø¯Ø§ÛŒ دی.
ÚšÚÙ‡ د بایبل په تمدن Ú©Û:
په Ø¯Û ØªÙ…Ø¯Ù† Ú©Û ÚšÚÛ ØªÙ‡ هیڅ ØÙ‚وق نه وه، او د هر Ú…Ù‡ څخه Ø¨Û Ø¨Ø±Ø®Û ÙˆÙ‡ØŒ په Ø¯Û Ù‚Ø§Ù†ÙˆÙ† Ú©ÛŒ Ú©Ù‡ یوه سړي یوه ÚšÚÙ‡ ÙˆÚ˜Ù„Û ÙˆØ§ÛŒ نو هغه ته Ú…Ù‡ سپکه سزا ورکول Ú©ÛØ¯Ù„Ù‡ او پر ÚØ§ÛŒ ÛŒÛ Ø¯ هغه Ù…ÛØ±Ù…Ù† قصاص Ú©ÛØ¯Ù„Ù‡.
ÚšÚÙ‡ په يوناني تمدن Ú©Û:
تر اسلام څخه مخکی Ú†Û Ú©ÙˆÙ… تمدنونه راغلي دي په هغو ټولو Ú©Û Ø¯ یونان تمدن پرمختللی وو، او په Ø¯Û ØªÙ…Ø¯Ù† Ú©Û Ù‡Ù… ÚšÚÙ‡ د هر Ú…Ù‡ څخه Ø¨Û Ø¨Ø±Ø®Û Ø§Ùˆ Ù…ØØ±ÙˆÙ…Ù‡ وه، پنډورا (Pandora) په یوناني تمدن Ú©Û ÛŒÙˆÙ‡ خیالي ÚšÚÙ‡ وه، Ú†Û Ø¯ دوی په اند د ټولو ناخوالو زانګو او سرچینه ÛŒÛ Ø¨Ù„Ù„Ù‡Ø› نو ÚÚ©Ù‡ ÚšÚÙ‡ هم پر (پنډورا) Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù‚ÛŒØ§Ø³ وه، ÚšÚÛ ØªÙ‡ ÛŒÛ Ø¯ نیم سړي ارزښت ورکاوه، او په آخر Ú©ÛŒ ÛŒÛ Ø¯ جنسي اړیکو د پوره کولو یوه غوره آله وپÛژندله Ú†Û Ù‡Ø± چا هر Ú…Ù‡ په هر ÚØ§ÛŒ Ú©ÛŒ ورسره ترسره کولای شول.
ÚšÚÙ‡ د روم په تمدن Ú©Û:
په Ø¯Û ØªÙ…Ø¯Ù† Ú©Û Ø®Ø§ÙˆÙ†Ø¯ ته دا ØÙ‚ وو، Ú†Û Ø®Ù¾Ù„Ù‡ Ù…ÛØ±Ù…Ù† ووژني، او یا ÛŒÛ Ù‡Ø± ډول نامشروع او غیر انسانی کړونو ته وهڅوي.
ÚšÚÙ‡ د مصر په تمدن Ú©Û:
د مصر په تمدن Ú©Û ÚšÚÙ‡ د ټولو بدو کړنو مور وه، او دوی ورته شیطان او د شیطان خور ویله.
په هغه وخت Ú©Û ÛŒÙˆØ§Ø²Û Ø¯ اسلام مبارک دین ؤ Ú†Û Ø¯ØºÙ‡ ناروا او د شرم څخه Ú‰Ú©Ùˆ کارونو ته ÛŒÛ Ø¯ پای Ù¼Ú©Û Ú©ÛŒÚšÙˆØ¯. هو، دا اسلام وه Ú†Û Ø¯ ÚšÚÛ Ø§Ùˆ نارینه ØªØ±Ù…Ù†Ú ÛŒÛ ÛŒÙˆÙˆØ§Ù„ÛŒ Ø±Ø§Ù…Ù†ÚØªÙ‡ Ú©Ú“ او انسانانو ته ÛŒÛ Ø¯ ÚšÚÛ Ø¯ عزت، مقام، Ø§ØØªØ±Ø§Ù…ØŒ او ØÙ‚وقو ښوونه ÙˆÚ©Ú“Ù‡.
د د ÚšÚÙˆ ØÙ‚وق او Ø¯Ù†Ø¯Û Ù†Ù‡ دي Ú†Û ÛŒÙˆÙ‡ ÚšÚÙ‡ باید د نارینه وو په شان Ø¬Ø§Ù…Û Ø§Ùˆ عادات خپل Ú©Ú“ÙŠØŒ کتل کیږي Ú†Û Ù¾Ù‡ غرب او Ú©ÙØ±ÙŠ Ù¼ÙˆÙ„Ù†Ùˆ Ú©Û ÚšÚÛ Ø¯ÛØªÙ‡ هڅول کیږي Ú†Û Ø¯ نارینه وو په شان ÚØ§Ù†ÙˆÙ†Ù‡ جوړ Ú©Ú“ÙŠ خو بیا هلته نارینه نشي کولی Ú†Û Ø®Ù¾Ù„ ÚØ§Ù†ÙˆÙ†Ù‡ د ÚšÚÙˆ په شان جوړ Ú©Ú“ÙŠ. همدا وجه ده Ú†Û Ù‡Ù„ØªÙ‡ د ÚšÚÙˆ په هر ډولو ØÙ‚وق ØªÛŒØ±Û Ø´ÙˆÛŒ او هیڅ ډول انساني کرامت ÛŒÛ Ø®ÙˆÙ†Ø¯ÛŒ ندی.
ÚšÚÙˆ ته مهر او نور ØÙ‚وق ورکول!
مهر: هغه رقم کوم Ú†Û Ø³Ú“ÛŒ ÙŠÛ Ø¯ Ù†Ú©Ø§Ø Ù¾Ù‡ وخت Ú©Û Ùوراً ادا کوي يا د ادا کولو وعده کوي Ø¯ÛØªÙ‡ په شريعت Ú©Û Ù…Ù‡Ø± وايي Ú†Û Ø¯ÙˆÙ‡ ډوله دي مهر معجّل اومهر مؤجل ،مهر معجّل هغه مهر ده Ú†Û Ùوراً د Ù†Ú©Ø§Ø Ù¾Ù‡ وخت Ú©Û Ø§Ø¯Ø§ Ú©ÙŠÚ–ÙŠØŒ او مهر مؤجل هغه ده Ú†Û Ø¯ Ù†Ú©Ø§Ø Ù¾Ù‡ وخت Ú©Û Ùوراً نه ادا Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯ ادا کولو دپاره وعده Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
د مهر کمه اندازه لس درهمه ده Ú†Û 29.75 ګرامه په اوسني Ø¨Ø§Ø²Ø§Ø±Ú©Û Ù„Ù‡ 1488 Ø§ÙØºØ§Ù†ÛŒÙˆ سره سمون خوري.
د بي بي ÙØ§Ø·Ù…Û (رض) د مهر اندازه 500 درهمه ؤ Ú†Û 1488 ګرامه سپين زر Ú©ÙŠÚ–ÙŠ په اوسني نرخ Ú©Û 74400 Ø§ÙØºØ§Ù†Û Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
د مهر د Ø²ÙŠØ§ØªÛ Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ Ú…Ù‡ ØØ¯ مقرر نده، خو د مهر دومره اندازه مقررول پکار دي Ú†Û Ø®Ø§ÙˆÙ†Ø¯ ÙŠÛ Ù¾Ù‡ آساني ادا Ú©ÙˆÙ„Û Ø´ÙŠ ØØ¶Ø±Øª Ù…ØÙ…د (ص) غوره Ù†Ú©Ø§Ø Ù‡ØºÙ‡ Ù†Ú©Ø§Ø Ø¨Ù„Ù„Û Ú†Û Ø¢Ø³Ø§Ù†Ù‡ وي ‹‹ اعظم Ù†Ú©Ø§Ø Ø¨Ø±Ú©Ø© ايسر» (مسند اØÙ…د).
پخپله هغوی خپل مهر Ú‰ÛØ± زيات مقررول نه دي خوښ Ú©Ú“ÙŠ.
مهر مثل: په وطني Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ú©Û Ø¨Ø¯Ù„ يا د بدلانه Ù†Ú©Ø§Ø Ú†Û ÙŠÙˆ سړی خپله خور بل سړي ته په Ù†Ú©Ø§Ø ÙˆØ±Ú©ÙˆÙŠ او د هغه سړي خور خپل ÚØ§Ù† ته Ù†Ú©Ø§Ø Ú©ÙˆÙŠ. دا ډول Ù†Ú©Ø§Ø Ø±ÙˆØ§ ده ÙˆÙ„Û Ù…Ù‡Ø± نه معا٠کيږي، ÚšÚÙŠ ته به مهر مثل ورکوي. يا د چا په Ù†Ú©Ø§Ø Ú©Û Ù…Ù‡Ø± نه وي ذکر شوی Ù‡ØºÛ ØªÙ‡ هم مهر مثل دی.
مهر مثل هغه مقدار مهر ده کوم Ú†Û Ù¾Ù‡ عام طور سره د دوی په Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ø§Ùˆ خاندان Ú©Û Ù…Ù‚Ø±Ø±ÙŠÚ–ÙŠØŒ د خاندان نه مراد Ù¾Ù„Ø§Ø±Ú«Ù†Û Ø¯Ù‡ØŒ نه Ù…ÙˆØ±Ú«Ù†Û Ù…Ø«Ù„Ø§Ù‹ د پلار خور د تره Ù„ÙˆÚ¼Û ÙŠØ§ Ù†ÙˆØ±Û Ù¾Ù‡ مهر مثل Ú©Û Ø¯Ø§ هم ضرور دي Ú†Û Ú©ÙˆÙ…Ù‡ ÚšÚÙ‡ مثل ګرÚوي د Ù‡ØºÛ Ø¯ صورت او سيرت Ú…Ù‡ ناڅه برابري شرط ده.
موږ ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ø§ÙˆØ±ÛØ¯Ù„ÙŠ Ú†Û Ø´Ø±ÙŠØ¹Øª د مهر لپاره لوړ ØØ¯ ندی ټاكلى خو کله مو هم Ù¾Ø¯Û ØºÙˆÚ– ندی ګرولى Ú†Û Ù¾ÙŠØºÙ…Ø¨Ø± صلی الله علیه وسلم غوره ÚšÚÙ‡ هغه ÚšÙˆÙˆÙ„Û Ú†Û Ù…Ù‡Ø± ÛŒÛ Ú©Ù… وي. ØµØØ§Ø¨ÙŠ Ù¾ÛŒØºÙ…Ø¨Ø± صلی الله علیه وسلم ته اØÙˆØ§Ù„ راووړ Ú†Û ÙˆØ§Ø¯Ù‡ Ù…Û Ú©Ú“ÛŒ او مهر ÛŒÛ 800 ګرامه نقره ده. پیغمبر صلی الله علیه وسلم په تعجب سره پوښتي: “اته سوه ګرامه! Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ù†Ù‚Ø±Ù‡ Ù„Ø¯Û ØºØ±Ù‡ نه Ø±Ø§Ø¨Ø§Ø³ÛØŸâ€ (صØÙŠØ مسلم / نکاØ(
Ù„Ø¯Û Ù¾ÙˆØ±ØªÙ‡ØŒ آيا دا ولور هماغه مهر ده؟ بلكل Ú†Û Ù†Ù‡. دا Ù¾ÙŠØ³Û Ù¾Ù„Ø§Ø± اخلي. Ù†Ø¬Ù„Û Ù†Ù‡ Ù¾ÙƒÛ Ø¨Ø±Ø®Ù‡ لري او نه ÙŠÛ Ø¯ مصر٠صلاØÙŠØª. آخر ÙˆÙ„Û Ù…Ùˆ په ÚØ§Ù† آسانه ژوند سخت كړى؟ آيا هغه څوك Ú†Û Ù„ÙˆØ± په لوړ ولور ودوي، پخپله زوى نه لري؟ دا Ú†Û Ø¯Ø§ ډول لوړ ولورونه بيا Ø¨Û Ú†Ø§Ø±Ù‡ Ù†Ø§ÙˆÛ ØªÙ‡ څومره Ø³ØªÙˆÙ†Ø²Û Ø²ÙŠÚ–ÙˆÙŠØŒ هغه خو ټولو ته Ú…Ø±Ú«Ù†Ø¯Û Ø¯ÙŠ.
د ټولنيزو نادودو په ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯Ø±ÛØ¯Ù„ سخت دي خو ډاډه اوسئ Ú†Û Ø¯Ø§ كركجن ديوالونه به يوه ÙˆØ±Ú Ù†Ú“ÙŠÚ–ÙŠ خو مهمه دا ده Ú†Û: ټولنه به د هغو جرئت او خدمت Ù‡ÛØ± نكړي Ú†Û Ù„ÙˆÙ…Ú“Ù‰ ګام اخلي.
زموږ په ټولنه Ú©Û ÛŒÙˆ بل ظلم پر ÚšÚÙˆ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯Ø§ ده Ú†Û Ù¾Ù‡ Ú‰ÛØ±Ùˆ ØØ§Ù„اتو Ú©Û Ø¯ هغوی لپاره مؤجل مهر (Ú†Û Ù¾Ù‡ راتلونکی وخت Ú©Û ÙˆØ±Ú©ÙˆÙ„ کیږي) ټاکل کیږي او دغه مهر کله منقول (Ú†Û Ø¯ یو ÚØ§ÛŒ څخه بل ÚØ§ÛŒ ته نقل Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي) وي او کله غیر منقول (Ú†Û Ø¯ یو ÚØ§ÛŒ څخه بل ÚØ§ÛŒ ته نه شي نقل Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ) Ù„Ú©Ù‡ Ù…ÚÚ©Ù‡ کور Ùˆ غیره وي او بیا کلونه کلونه ØªÛØ± شي خو میړه ÙŠÛ Ø¯ Ù‡ØºÛ Ù…Ù‡Ø± نه ورکوي نو دغه عمل د شریعت خلا٠ده او پر ÚšÚÙ‡ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÛŒÙˆ ظلم ده ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ù…Ù‡Ø± د ÚšÚÛ ØÙ‚ ده Ú†Û Ù„Ø§Ø²Ù… ده پر میړه Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø§Ùˆ باید د Ù‡ØºÛ ØÙ‚ Ù‡ØºÛ ØªÙ‡ ژر وسپارل شي ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø±Ø³ÙˆÙ„ الله صلی الله علیه Ùˆ سلم ÙØ±Ù…ایلي: ((اعط Ú©Ù„ ذی ØÙ‚ ØÙ‚Ù‡((. )) بخاري ((
ژباړه: هر ØÙ‚دار ته خپل ØÙ‚ وروسپاره ØØªÛŒ Ú†Û Ø¨Ø¹Ø¶Ùˆ علماؤ دا هم ویلي دي کچیرته سړی Ø®Ù¾Ù„Û ÚšÚÛ ØªÙ‡ مهر نه وي ورکړی نو ÚšÚÙ‡ ÙŠÛ Ú©ÙˆÙ„Ø§ÛŒ شي Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ د کوروالي څخه منع Ú©Ú“ÙŠ د مهر تر اداء کولو پورÛ. ((Ùقه السنة ØµÙØÙ‡ Û²Û¹Û² جلد Û²((
نو د ÚšÚÛ Ù…Ù‡Ø± په میړه Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÛŒÙˆ قرض ده او باید هغه دغه قرض ژر تر ژره ادا‌ Ú©Ú“ÙŠ او دا ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ú©Ù‡ دغه سړی په Ø¯Ø§Ø³Û ØØ§Ù„ Ú©Û Ù…Ú“ شي، Ú†Û Ø¯ هغه د ÚšÚÛ Ù…Ù‡Ø± پر هغه Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù‚Ø±Ø¶ وي نو جنت ته نه شي Ø¯Ø§Ø®Ù„ÛØ¯Ù„ÛŒ ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ù¾Ù‡ ØØ¯ÛŒØ« Ú©Û Ø±Ø§ØºÙ„ÙŠ دي Ú†Û Ø¯ قیامت په ÙˆØ±Ú Ø¨Ù‡ قرضدار د خپل قرض په وجه جنت ته د داخلیدو څخه منع کیږي او Ø¯Ø§Ø³Û ÙŠÛ ÙØ±Ù…ایلي دي Ú†Û ((Ù†ÙØ³ المؤمن معلقة ماکان عليه دين ((
)) رواه اØÙ…د ÙÛŒ مسنده Ø§Ù„ÙØªØ الربانی ØµÙØÙ‡ Û¹Û± جلد Û±Ûµ((
هغه مال دی Ú†Û Ø®Ø§ÙˆÙ†Ø¯ ÙŠÛ Ø¯ عقد Ù†Ú©Ø§Ø Ù¾Ù‡ وخت Ø®Ù¾Ù„Û ÚšÚÛ ØªÙ‡ ورکوي او دا د ÚšÚÛ ÙˆØ§Ø¬Ø¨ ØÙ‚ دی پر خپل خاوند باندÛ. قال الله تعالی:
وَآتÙوا النÙّسَاءَ صَدÙقَاتÙÙ‡Ùنَّ Ù†ÙØÙ’Ù„ÙŽØ©Ù‹ ÙÙŽØ¥Ùنْ Ø·ÙØ¨Ù’Ù†ÙŽ Ù„ÙŽÙƒÙمْ عَنْ شَيْء٠مÙنْه٠نَÙْسًا ÙÙŽÙƒÙÙ„Ùوه٠هَنÙيئًا مَرÙيئًا (Ù¤)
او ورکوئ ØªØ§Ø³Û ÚšÚÙˆ (خپلو) لره مهرونه د دوى په ورکړه د Ø®ÙˆØ´ØØ§Ù„Û Ø³Ø±Ù‡ (Ú†Û ÙØ±Ø¶ شوى دى له طرÙÙ‡ د الله پر تاسÛ)Ø› نو Ú©Ù‡ راضي Ø´ÙˆÛ Ø¯Ø§ (ÚšÚÛ) ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ (په بښنه) له کوم شي له Ø¯Û (مهر په Ø®ÙˆØ´ØØ§Ù„Û) د Ù†ÙØ³ خپل نو خورئ ØªØ§Ø³Û Ø¯ØºÙ‡ شى په Ø¯Ø§Ø³Û ØØ§Ù„ Ú©Û Ú†Û Ø®ÙˆÙ†Ø¯ÙˆØ±Ù‡ ØÙ„اله Ø¨Û Ø¶Ø±Ø±Ù‡ وي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: وَآتÙواْ النَّسَاء صَدÙقَاتÙÙ‡Ùنَّ Ù†ÙØÙ’Ù„ÙŽØ©Ù‹
ÙŠØ¹Ù†Û Ø¯ هغو ÚšÚÙˆ مهرونه Ú†Û ØªØ§Ø³Û Ù†Ú©Ø§Ø ÙˆØ±Ø³Ø±Ù‡ ØªÚ“Ù„Û Ø¯Ù‡ په Ø®ÙˆÚšÛ Ø§Ùˆ رغبت سره په خپله ادا کړئ! Ø¨Û Ù„Ù‡ Ø¯Û Ú†Û Ø¯Ù‡ØºÙˆÙ‰ کوم ØØ§Ù…ÙŠ يا بل Ú…ÙˆÚ© له ØªØ§Ø³Û Ú…Ø®Ù‡ د ØØµÙˆÙ„ Ú…Ù‡ تقاضاء ÙˆÚ©Ú“ÙŠ Ú©Ù‡ ونه کړئ Ú©Ù‡ ØªØ§Ø³Û Ù¾Ù‡ خپل شوق او رغبت سره د خپلو ÚšÚÙˆ مهرونه ورکوئ! نوبيا د يتيمو نجونو په Ù†Ú©Ø§Ø Ú©ÙˆÙ„Ùˆ Ú©Û Ù‡ÛÚ… کوم ØØ±Ø¬ او ممانعت نشته، Ø¨Ù„Ú©Û ØØ±Ø¬ او ممانعت خو به هلته وي Ú†Û Ø¯ دوى د مهر يا د بل کوم ØÙ‚ په اداء کولو Ú©Û Ú…Ù‡ دروندوالى وليدل شي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙÙŽØ¥ÙÙ† Ø·ÙØ¨Ù’Ù†ÙŽ Ù„ÙŽÙƒÙمْ عَن شَيْء٠مّÙنْه٠نَÙْسًا ÙÙŽÙƒÙÙ„Ùوه٠هَنÙيئًا مَّرÙيئًا
ÙŠØ¹Ù†Û Ú©Ù‡ ÚšÚÙ‡ په خپله خوښه له مَهر څخه Ú…Ù‡ شى خپل Ù…ÛÚ“Ù‡ ته معاÙوي ÙŠØ§ÙŠÛ Ø§Ø®Ù„ÙŠ او Ø¨ÙŠØ§ÙŠÛ ÙˆØ± Ù‡ÙØ¨Ù‡ کوي نو په Ø¯Û Ú©Û Ù‡ÛÚ… ØØ±Ø¬ نشته، او Ù…ÛÚ“Ù‡ Ø¯Û Ù‡ØºÙ‡ په Ø®ÙˆÚšÛ Ø³Ø±Ù‡ وخوري، (هنئ) هرهغو خوړو ته وايي Ú†Û Ø®ÙˆÙ†Ø¯ÙˆØ± او لذيذ وي او Ø·Ø¨ÛØ¹Øª ÙŠÛ Ù¾Ù‡ Ø®ÙˆÚšÛ Ø§Ùˆ رغبت سره قبول Ú©Ú“ÙŠ (مرئ) هر هغو خوړو ته وايي Ú†Û Ù¾Ù‡ زړه Ù¾ÙˆØ±Û Ù‡Ø¶Ù… او په ÚšÙ‡ ډول سره د بدن جزء او د ØµØØª او قوت موجب شي.
Ù†Ùقه: د اسلامي امت د علماؤ په Ø¯Û Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø§ØªÙØ§Ù‚ دی Ú†Û Ø¯ ÚšÚÛ Ù†Ùقه پر ميړه Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙØ±Ø¶ ده، ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø¯ Ù†ÙÙ‚Û Ù¾ÙŠØ¯Ø§ کولو د پاره د کور څخه د Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆØªÙ„ د نارينه مسئوليت دی نه د ÚšÚÛ Ø§Ùˆ ميړه به Ø®Ù¾Ù„Û ÚšÚÛ ØªÙ‡ د اقتصادي توان مواÙÙ‚ Ù†Ùقه برابروي قوله تعالی: (وعلى المولود له رزقهن وكسوتهن بالمعروÙ) البقرة / 233 ØŒ ÙŠØ¹Ù†Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û ØµÙˆØ±Øª Ú©Û Ø¨Ù‡ د ماشوم پلار په ÚšÙ‡ توګه هغوی (مور او ماشوم ) ته په ÚšÙ‡ توګه خواړه او Ø¬Ø§Ù…Û ÙˆØ±Ú©ÙˆÙŠ .
وقال عز وجل: (لينÙÙ‚ ذو سعة من سعته ومن قدر عليه رزقه ÙلينÙÙ‚ مما آتاه الله) الطلاق / 7. يعنÛ: توان لرونکی خاوند ښايي د خپل توان په انډول Ù†Ùقه ورکړي او په هر چا Ú†Û Ø±ÙˆØ²Û ØªÙ†Ú«Ù‡ شوه، نو د هغه Ú…Ù‡ نه Ú†Û Ø§Ù„Ù„Ù‡ جل جلا له ورکړي دي Ù†Ùقه Ø¯Û ÙˆÚ©Ú“ÙŠ .
نبوي Ø§ØØ§Ø¯ÛŒØ«:
وعن جابر: أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال ÙÙŠ خطبة ØØ¬Ø© الوداع : …………. ولهن عليكم رزقهن وكسوتهن بالمعروÙâ€. رواه مسلم (1218). يعنÛ: جابر رضی الله عنه روايت کوي Ú†Û Ø±Ø³ÙˆÙ„ الله صلی الله عليه وسلم په ØØ¬Ø© الوداع Ú©Û ÙˆÙØ±Ù…ايل: ……… او د هغوی پر ØªØ§Ø³Û Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯Ø§ ØÙ‚ دی Ú†Û Ù‡ØºÙˆÛŒ ته به يه ÚšÙ‡ شان Ù†Ùقه او د Ø§Ø³ØªÙˆÚ«Ù†Û ÚØ§ÛŒ برابروئ.
عائشه رضي الله عنها روايت کوي: «أنَّ هنداً بنت عتبة قالت: يا رسول الله إنَّ أبا سÙيان رجل Ø´ØÙŠØØŒ وليس يعطيني ما يكÙيني وولدي إلاَّ ما أخذت منه وهو لا يعلم، Ùقال: خذي ما يكÙيك وولدك بالمعروÙ» (متÙÙ‚ عليه) .
د عقبه لور (هند) وويل: ای رسول الله صلی الله عليه وسلم! ابوسÙيان يو بخيل سړی دی، او ماته دومره Ø´ÛŒ Ú†Û Ø¯ ÚØ§Ù† او اولاد Ù…Û Ú©ÙØ§ÙŠØª ÙˆØ±Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆØ´ÙŠ نه راکوي، مګر Ú…Ù‡ Ú†Û Ø²Ù‡ ÙŠÛ Ø¯ هغه له مال څخه اخلم هغه ور Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù†Ù‡ پوهيږی (په پټه ÙŠÛ Ø§Ø®Ù„Ù…)ØŒ رسول الله صلی الله عليه وسلم ÙˆÙØ±Ù…ايل: هغه Ú…Ù‡ Ú†Û Ø¯ تا او ستا د اولاد دپاره Ú©ÙØ§ÙŠØª کوي او Ø§Ø³Ø±Ø§Ù Ù¾Ú©Û Ù†Ù‡ وي واخله ولو Ú©Ù‡ هغه ÙˆØ±Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù¾ÙˆÙ‡ نه شي (ÚÚ©Ù‡ د ÚšÚÛ Ø§Ùˆ اولاد Ù†Ùقه پر خاوند واجبه ده) .
Ø®Ù¾Ù„Û ÚšÚÛ Ø§Ùˆ اولاد ته د Ù†Ùقي برابرولو د ÙØ¶ÙŠÙ„ت په اړه جناب نبی کريم صلی الله عليه وسلم ÙØ±Ù…ايي :
دÙينَارٌ أنْÙَقْتَه٠ÙÙŠ Ø³ÙŽØ¨ÙŠÙ„Ù Ø§Ù„Ù„Ù‡ÙØŒ وَدÙينار أنْÙَقْتَه٠ÙÙŠ Ø±ÙŽÙ‚ÙŽØ¨ÙŽØ©ÙØŒ وَدÙينارٌ تَصَدَّقْتَ بÙه٠عَلَى Ù…ÙØ³Ù’ÙƒÙÙŠÙ†ÙØŒ وَدÙينَارٌ أنْÙَقْتَه٠عَلَى أهْلÙÙƒÙŽØŒ أعْظَمÙهَا أجْراً الَّذÙÙŠ أنْÙَقْتَه٠عَلَى أهْلÙÙƒÙŽ ( رواه مسلم).
يعنÛ: يو هغه دينار دی Ú†Û Ø¯ الله جل جلا له په لار Ú©Û ØµØ¯Ù‚Ù‡ شي، بل هغه دينار دی Ú†Û ØºÙ„Ø§Ù… Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆÙ„Ú«ÙˆÙ„ شي، او بل هغه دينار دی Ú†Û Ù¾Ù‡ مسکين Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ØµØ¯Ù‚Ù‡ شي، او بل هغه دينار Ú†Û Ù¾Ø®Ù¾Ù„ اهل خرڅ شي، تر ټولو د هغه اجر زيات دی کوم Ú†Û Ø¯ خپل اهل د پاره Ù†Ùقه او خرڅ شي .
په پورته ØØ¯ÙŠØ« Ø´Ø±ÙŠÙ Ú©Û Ø¯ الله جل جلا له په لاره Ú©Û Ø®Ø±Ú…ØŒ د غلام د آزادولو لپاره خرڅ او غريبانو سره د کومک لپاره خرڅ Ú©Û ØºÙˆØ±Ù‡ خرڅ د خپل اهل عيال لپاره خرڅ يا د Ù†ÙÙ‚Û Ø¯ پاره لګښت ښودلی دی .
بل ØØ¯ÙŠØ« Ú©Û Ø±Ø§ØºÙ„ÙŠ: Â«Ø¥ÙØ°ÙŽØ§ أَنْÙÙŽÙ‚ÙŽ الرَّجÙل٠عَلَى أَهْلÙÙ‡Ù ÙŠÙŽØÙ’ØªÙŽØ³ÙØ¨Ùهَا ÙÙŽÙ‡ÙÙˆÙŽ لَه٠صَدَقَةٌ». (بخارى:55).
ابن مسعود رضی الله عنه وايي جناب رسول الله صلی الله عليه وسلم ÙØ±Ù…ايي: Ú©Ù‡ Ú…ÙˆÚ© د ثواب په نيت پخپل اهل او عيال خرڅ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ د هغه دا Ù†Ùقه کول صدقه شميرل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
مسکن (Ø§Ø³ØªÙˆÚ«Ù†Û ÚØ§ÛŒ) :
خاوند به Ø®Ù¾Ù„Û ÚšÚÛ ØªÙ‡ د خپل اقتصادي توان مواÙÙ‚ د Ø§Ø³ØªÙˆÚ«Ù†Û ÚØ§ÛŒ برابروي Ú†Û ØØ¯ اقل د ÚØ§Ù†ØªÙ‡ اتاق برابرول دي، الله جل جلا له ÙØ±Ù…ايي: (أسكنوهنَّ من ØÙŠØ« سكنتم Ù…ÙÙ† ÙˆÙØ¬Ø¯ÙƒÙ… ولا ØªÙØ¶Ø§Ø±ÙˆÙ‡Ù†) الطلاق / 6.
يعنÛ: دوی په هغه ÚØ§ÛŒ Ú©Û Ú†Û ØªØ§Ø³Û Ù¾Ø®Ù¾Ù„Ù‡ اوسيږئ د خپل وس په Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²Û ÙˆØ§ÙˆØ³ÙˆØ¦ (د Ø§Ø³ØªÙˆÚ«Ù†Û ÚØ§ÛŒ ورته برابر کړئ) او دوی ته ضرر مه رسوئ.
د میراث او د نورو ØÙ‚وقو د ÙˆÛØ´ په هکله قرآن Ú…Ù‡ وایي؟
علم Ø§Ù„ÙØ±Ø§Ø¦Ø¶:
تعريÙ: Ø§Ù„ÙØ±Ø§Ø¦Ø¶ د ÙØ±Ø¶Ù‡ جمع ده، ÙØ±Ø¶ ټاکل شوي او واجب شوي ته وايي کوم Ú†Û Ø§Ù„Ù„Ù‡ تعالی پر خپلو بندګانو ÙØ±Ø¶ Ú©Ú“ÙŠ وي په Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ú©Û Ø¹Ù„Ù… Ø§Ù„ÙØ±Ø§Ø¦Ø¶ يا علم المواريث هغه علم دی Ú†Û Ø¯ ميراث د تقسیم او ØØ³Ø§Ø¨ÙˆÙ„Ùˆ څخه Ø¨ØØ« کوي.
ÙØ§Ø¦Ø¯Ù‡: هر وارث ته د Ø®Ù¾Ù„Û Ù¼Ø§Ú©Ù„Û Ø¨Ø±Ø®Û Ø³Ù¾Ø§Ø±Ù„.
ØÚ©Ù…: ÙØ±Ø¶ Ú©ÙØ§ÙŠÙŠ Ø¯ÛŒ Ú©Ú†ÛØ±Û په يوه سيمه او علاقه Ú©Û Ø¯ چا زده وي د نورو غاړه ÙˆØ±Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø®Ù„Ø§ØµÙŠÚ–ÙŠ مګر Ú©Ù‡ د هيڅ چا نه وي زده ټول ګناه کار دي.
د علم ميراث ÙØ¶ÙŠÙ„ت:
رسول الله صلی الله عليه وسلم ÙØ±Ù…ايي: تعلموا Ø§Ù„ÙØ±Ø§Ø¦Ø¶ وعلموها الناس ÙØ¥Ù†Ù‡ نص٠العلم وهو ينسى وهو أول شيء ينزع من أمتي (الترمذي Ùˆ ابن ماجه).
ژباړه: د ميراث علم زده کړئ او هغه نورو خلکو ته هم ور زده کړئ ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø¯ ميراث علم نيم علم دی او دا علم ژر هيرÛÚ–ÙŠ او دا اولين Ø´ÛŒ دی Ú†Û Ø²Ù…Ø§ د امت څخه به جلا Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
په اسلام Ú©Û Ø¯ میراث ډیر ارزښت او اهمیت دی، د ØØ¯ÛŒØ« مطابق هم میراث ته نیم علم ویل شوي او ميراث ÚÚ©Ù‡ نيم علم دی Ú†Û Ø¯Ø§ نور ټول علوم د انسان په ژوند Ù¾ÙˆØ±Û Ø§Ú“Ù‡ لري مګر علم ميراث د انسان په مرګ Ù¾ÙˆØ±Û Ø§Ú“Ù‡ لري.
همدارنګه ÙØ±Ù…ايي: العلم ثلاث: آية Ù…ØÙƒÙ…ة، أو سنة قائمة، أو ÙØ±ÙŠØ¶Ø© عادلة…(ابو داود Ùˆ ابن ماجه).
ژباړه: علم Ø¯Ø±Û Ù‚Ø³Ù…Ù‡ دی: Ù…ØÚ©Ù… آيتونه، قائم سنت، عادلانه ميراث.
دغه پورتني ØØ¯ÛŒØ« Ú©Û Ù‡Ù… علم Ø¯Ø±Û Ú‰ÙˆÙ„Ù‡ ویشل شوی Ú†Û Ù¾Ù‡ Ú©Û Ø¹Ø§Ø¯Ù„Ø§Ù†Ù‡ میراث ښودل شوی، نو د علم په دومره لوی سمندر Ú©Û Ø¯Ø±Ûیمه برخه د میراث ده، دا هم د اسلام د مقدس دین ØÙ‚انیت دی Ú†Û Ù…ÛŒØ±Ø§Ø« ته ÛŒÛ Ø¯ÙˆÙ…Ø±Ù‡ ډیر اهمیت او قدر ورکړی.
ابن مسعود روايت کوي Ú†Û Ø±Ø³ÙˆÙ„ الله صلی الله عليه وسلم ÙØ±Ù…ايلي: قرآن زده کړئ او هغه خلکو ته ور زده کړئ، علم ميراث زده کړئ او هغه خلکو ته ور زده کړئ ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø²Ù‡ ÙˆÙØ§Øª کیږم او زما د امت څخه علم پورته Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ø¯Ø§Ø³Û ÙˆØ®Øª به راشي Ú†Û Ø¯ÙˆÙ‡ کسان به د ارث په باره Ú©Û Ø§Ø®ØªÙ„Ø§Ù Ù„Ø±ÙŠ ولی Ú…ÙˆÚ© به نه پيدا Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ú†Û Ø¯ هغوی سره کومک ÙˆÚ©Ú“ÙŠ (رواه Ø§Ù„ØØ§Ú©Ù…).
په دغه ØØ¯ÛŒØ« Ú©Û Ù‡Ù… د میراث د علم ډیر تاکید او ارزښت Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø®Ø¨Ø±Û Ø´ÙˆÙŠØŒ Ú†Û Ù‡Ø± کس ÛŒÛ Ø¨Ø§ÛŒØ¯ دا زده Ú©Ú“ÙŠ او خلکو ته ÛŒÛ Ù‡Ù… ور زده Ú©Ú“ÙŠ تر Ú…Ùˆ میراث په سمه توګه وویشي او ØÙ‚وق ÛŒÛ Ø§Ø¯Ø§ Ú©Ú“Ù„ شي.
د رسول الله صلی الله عليه وسلم په ØµØØ§Ø¨Ù‡ کرامو Ú©Û Ù¾Ù‡ علم ميراث Ú©Û Ø¹Ø§Ù„Ù…ØªØ±ÙŠÙ† کس زيد بن ثابت رضی الله عنه ؤ Ú†Û Ø±Ø³ÙˆÙ„ الله صلی الله عليه وسلم ÙŠÛ Ù¾Ù‡ اړه ÙØ±Ù…ايلي:
زما د امت تر ټولو مهربانه کس ابوبکر صديق رضی الله عنه دی او زما د امت (د Ú©ÙØ± او ناروا پر وړاندÛ) سخت ګيره کس عمر رضی الله عنه دی او ØÙŠØ§ ناک کس عثمان رضی الله عنه دی او د ØÙ„ال او ØØ±Ø§Ù… په مسائلو Ú©Û ØªØ± ټولو عالم معاذ بن جبل رضی الله عنه دی او ډير د قرآن تلاوت کوونکی ابی ابن کعب رضی الله عنه دی او په علم ميراث Ú©Û ØªØ± ټولو پوه زيد بن ثابت رضی الله عنه دی او هر امت يو امين کس لري Ø¯Ø¯Û Ø§Ù…Øª امين کس ابوعبيده بن Ø¬Ø±Ø§Ø Ø±Ø¶ÛŒ الله عنه دی ( سنن ابن ماجه اسناده ØØ³Ù† Ùˆ ØµØØÙ‡ ابن ØØ¨Ø§Ù† Ùˆ Ø§Ù„ØØ§Ú©Ù…).
دلته هم یو له مهمو او ارزښتمنو شیانو څخه میراث هم ده Ú†Û ØØ¶ÙˆØ± صلی الله علیه وسلم د ØØ¶Ø±Øª زید بن ثابت نوم اخستی، Ú†Û Ø¯ÛŒ په علم میراث Ú©Û ØªØ± نورو ØµØØ§Ø¨ÙˆÙˆ ډیر پوه وو.
تاسو وګورئ Ú†Û Ø§Ø³Ù„Ø§Ù… هر خپل او خپلوان او Ù†Ú–Ø¯Û Ø®Ù¾Ù„ÙˆØ§Ù†Ùˆ ته د میراث او Ø¨Ø±Ø®Û ØÙ‚ ورکړی دی.
په اکثرو ØØ§Ù„تونو Ú©Û ÚšÚÙ‡ Ø¯Ø®Ù¾Ù„Û Ù†Ø§Ø±ÙŠÙ†Ù‡ Ø¬ÙˆÚ“Û (Ù„Ú©Ù‡ خور د ورور) په پرتله نيمايي برخه په ميراث ÙˆÚ“ÙŠ خو دا ØØ§Ù„ت تل سم هم نه دى. Ú©Ú†ÛØ±ØªÙ‡ له Ù…Ú“ شوي شخص څخه هيڅ اصول او ÙØ±ÙˆØ¹ Ù¾Ø§ØªÛ Ù†Ù‡ وي او ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ø§Ø®ÙŠØ§ÙÙŠ ورو او خور ور څخه Ù¾Ø§ØªÛ ÙˆÙŠ نو په Ø¯Û ØØ§Ù„ت Ú©Û Ø¯ÙˆÛŒ هر يو د Ù…Ú“ÙŠ په ميراث Ú©Û Ø´Ù¾Ú–Ù…Ù‡ برخه ميراث ÙˆÚ“ÙŠ. کچیرته له Ù…Ú“ شوي شخص څخه اولادونه Ù¾Ø§ØªÛ ÙˆÙŠ او مور او پلار ÙŠÛ Ù‡Ù… ژوندي وي نو په Ø¯Û ØØ§Ù„ت Ú©Û Ø¯ Ù…Ú“ شوي شخص مور او پلار برابر ÙŠØ¹Ù†Û Ø´Ù¾Ú–Ù…Ù‡ برخه مال په ميراث ÙˆÚ“ÙŠ. په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Ùˆ ØØ§Ù„اتو Ú©Û Ø¯Ø§Ø³Û Ù‡Ù… Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ú†Û ÙŠÙˆÙ‡ ÚšÚÙ‡ د نارينه په پرتله دوه چنده ميراث اخلي. کچيرته يوه ÚšÚÙ‡ Ù…Ú“Ù‡ شي او اولادونه، ورونه او Ø®ÙˆÙŠÙ†Ø¯Û ØªØ±Û Ù¾Ø§ØªÛ Ù†Ù‡ وي او ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù…Ûړه، مور او پلار ÙŠÛ Ú˜ÙˆÙ†Ø¯ÙŠ Ù¾Ø§ØªÛ ÙˆÙŠ نو په Ø¯Û ØØ§Ù„ت Ú©Û Ù…ÛÚ“Ù‡ د ÚšÚÛ Ù¾Ù‡ مال Ú©Û Ù†ÙŠÙ…Ø§ÙŠÙŠ ميراث ØÙ‚ لري، مور ÙŠÛ Ø¯Ø±Ûيمه برخه او پلار ÙŠÛ Ø´Ù¾Ú–Ù…Ù‡ برخه ميراث په برخه ÙˆÚ“ÙŠ Ú†Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û ØØ§Ù„ت Ú©Û Ù„ÙŠØ¯Ù„ Ú©ÙŠÚ–ÙŠ Ú†Û ÚšÚÙ‡ (مور) د نارينه (پلار) په پرتله دوه چنده ميراث ترلاسه کوي. دا سمه ده Ú†Û Ù¾Ù‡ Ú‰ÛØ±Û ØØ§Ù„اتو Ú©Û ÚšÚÙ‡ د نارينه په پرتله نيمايي مال په ميراث ÙˆÚ“ÙŠ او Ø¯Ø¯Û ØØ§Ù„تونو بÛÙ„Ú«Û Ù¾Ù‡ Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ دي:
لور د ÚÙˆÛŒ په پرتله نيمايي ميراث په برخه ÙˆÚ“ÙŠ.
کچيرته له Ù…Ú“ÙŠ څخه اولاد Ù¾Ø§ØªÛ ÙˆÙŠØŒ نو ÚšÚÙ‡ اتمه برخه او Ù…ÛÚ“Ù‡ څلورمه برخه مال په ميراث ÙˆÚ“ÙŠ.
کچيرته له Ù…Ú“ÙŠ څخه اولاد نه وي Ù¾Ø§ØªÛØŒ نو ÚšÚÙ‡ څلورمه برخه او Ù…ÛÚ“Ù‡ نيمايي مال په ميراث ÙˆÚ“ÙŠ.
کچيرته له Ù…Ú“ÙŠ څخه هيڅ اصول (Ú†Û Ù„Ù‡ چا څخه Ø²ÙŠÚ–ÛØ¯Ù„Ù‰ وي) او ÙØ±ÙˆØ¹ (Ú†Û Ú…ÙˆÚ© ØªØ±Û Ø²ÙŠÚ–ÛØ¯Ù„Ù‰ وي) Ù¾Ø§ØªÛ Ù†Ù‡ وي نو په Ø¯Û ØØ§Ù„ت Ú©Û Ø¯ خور برخه د ورور د Ø¨Ø±Ø®Û Ù†ÙŠÙ…Ø§ÙŠÙŠ ده.
په Ø¯Û Ù‡Ú©Ù„Ù‡ Ú†Û ÙˆÙ„Û Ø¯ اسلام سپيڅلي دين په Ú‰ÛØ±Ùˆ ØØ§Ù„تونو Ú©Û Ø¯ نارينه برخه د ÚšÚÛ Ù¾Ù‡ پرتله دوه چنده ګرÚÙˆÙ„Û Ø¯Ù‡ØŒ Ú‰ÛØ± دلايل شته د مثال په توګه په اسلام Ú©Û Ø¯ ÚšÚÛ Ù¾Ø± اوږو Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù‡ÙŠÚ… ډول مالي بار نشته او ټول مالي بارونه او مسؤليتونه د نارينه په اوږو بار دي. Ù…Ø®Ú©Û ØªØ± Ø¯Û Ú†Û ÚšÚÙ‡ واده شي نو د Ù‡ØºÛ Ù¼ÙˆÙ„Û Ø§Ú“ØªÙŠØ§ÙˆÛ Ù„Ú©Ù‡ د اوسيدلو ÚØ§Ù‰ØŒ خوراک، څښاک او Ø¬Ø§Ù…Û Ø¯ Ù‡ØºÛ Ø¯ پلار يا ورور پر غاړه وي او کله Ú†Û ÙˆØ§Ø¯Ù‡ شي نو بيا دا ټول مسؤليتونه د Ù‡ØºÛ Ø¯ Ù…ÛÚ“Ù‡ يا Úوى پر غاړه شي. دا Ú†Û Ø§Ø³Ù„Ø§Ù… نارينه د Ù¼ÙˆÙ„Û Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ø¯ اړتياوو د پوره کولو مسؤل ګرÚولى دى نو له Ø¯Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ Ú†Û Ù†Ø§Ø±ÙŠÙ†Ù‡ وکولى شي دا مسؤليتونه ترسره Ú©Ú“ÙŠ ÚÚ©Ù‡ ÙŠÛ Ù¾Ù‡ ميراث Ú©Û Ø¨Ø±Ø®Ù‡ د ÚšÚÛ Ù¾Ù‡ پرتله دوه چنده ګرÚول Ø´ÙˆÛ Ø¯Ù‡. Ø±Ø§ÚØ¦ Ú†Û ÙŠÙˆ عملي مثال ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ú©Ú“Ùˆ:
ÙØ±Ø¶ کړئ Ú†Û ÙŠÙˆ سړى Ù…Ú“ شو او يو Ù„Ú© او پنÚوس زره Ø§ÙØºØ§Ù†Û ØªØ±Û Ù¾Ø§ØªÛ Ø´ÙˆÙŠ. نوموړى شخص يو Úوي او يوه لور لري Ú†Û Úوي ته ÙŠÛ ÙŠÙˆ Ù„Ú© او لور ته ÙŠÛ Ù¾Ù†Úوس زره Ø§ÙØºØ§Ù†Û په ميراث رسيږي خو Úوي بايد د Ø®Ù¾Ù„Û Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ù…Ø§Ù„ÙŠ مسؤليتونو ته هم اوږه ورکړي. ØªØ§Ø³Û Ø¯Ø§Ø³Û ÙˆÚ«Ú¼Ø¦ Ú†Û ÚÙˆÛŒ شا او خوا اتيا زره Ø±ÙˆÙ¾Û Ø¯ وخت په ØªÛØ±Ûدو سره د Ø®Ù¾Ù„Û Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ لګوي خو لور يوه پيسه هم نه لګوي نو اوس ØªØ§Ø³Û Ù‚Ø¶Ø§ÙˆØª وکړئ Ú†Û Ú…ÙˆÚ© Ú‰ÛØ± مال په ميراث ÙˆÚ“ÙŠØ› لور Ú†Û Ù¾Ù†Úوس زره Ø§ÙØºØ§Ù†Û لري او Ú©Ù‡ ÚÙˆÛŒ Ú†Û Ø´Ù„ زره Ø§ÙØºØ§Ù†Û لري؟
د اسلام مقدس دين د نر او ÚšÚÛ Ù…Ø³Ø§ÙˆØ§Øª د انسانيت او بشري کرامت په دايره Ú©Û ØªØ¶Ù…ÙŠÙ† Ú©Ú“ÙŠ دي.
د ÚšÚÛ Ø§Ùˆ نر ØªØ±Ù…Ù†Ú Ú†Û Ù¾Ù‡ Úینو ØÙ‚ونو او دندو Ú©Û ÙØ±Ù‚ ورکړل شوي دی دا ÙØ±Ù‚ د ÙØ·Ø±ÙŠ Ø§Ø®ØªÙ„Ø§ÙØ§ØªÙˆ په نظر Ú©Û Ù†ÙŠÙˆÙ„Ùˆ سره شوی دی Ú†Ù‡ دا Ø§Ø®ØªÙ„Ø§ÙØ§Øª په قطعي توګه په ÚšÚÙ‡ او نر Ú©Û Ù…ÙˆØ¬ÙˆØ¯ وي.
نر او ÚšÚÙ‡ په ØÙ‚ونو او دندو Ú©Û (په Ú©ÙˆÙ…ÙˆÚ©Û Ú†Ù‡ د ÙØ·Ø±ÙŠ Ø§Ø®ØªÙ„Ø§Ù Ù¾Ù‡ وجه ÙØ±Ù‚ لري) هغه وخت مساوي کيدای شي Ú†Û Ø¯ نر او ÚšÚÛŒ ÙØ·Ø±ÙŠ Ø¬ÙˆÚ“ÚšØª سره مساوي شي آيا د ÚšÚÛŒ يا نر ÙØ·Ø±ÙŠ Ø¬ÙˆÚ“ÚšØª ته Ú…ÙˆÚ© تغير ورکولای شي؟ نه
قرآن کریم Ø¯Ø§Ø³Û ÙØ±Ù…ایي: Ù„ÙلرÙّجَال٠نَصÙيبٌ Ù…Ùمَّا تَرَكَ Ø§Ù„Ù’ÙˆÙŽØ§Ù„ÙØ¯ÙŽØ§Ù†Ù وَالأقْرَبÙونَ ÙˆÙŽÙ„ÙلنÙّسَاء٠نَصÙيبٌ Ù…Ùمَّا تَرَكَ Ø§Ù„Ù’ÙˆÙŽØ§Ù„ÙØ¯ÙŽØ§Ù†Ù وَالأقْرَبÙونَ Ù…Ùمَّا قَلَّ Ù…Ùنْه٠أَوْ ÙƒÙŽØ«ÙØ±ÙŽ Ù†ÙŽØµÙيبًا Ù…ÙŽÙْرÙوضًا (Ù§) شته نارينه ؤ لره (هم لوى وي Ú©Ù‡ واړه) نصيب د دوى له هغه ماله Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÛŒ وي مور او پلار او خپلوانو او شته ÚšÚÙˆ لره (هم Ù„ÙˆÙŠÛ ÙˆÙŠ Ú©Ù‡ ÙˆÚ“Û) نصيب (برخه) له هغه ماله Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÛŒ وي مور او پلار او خپلوانو له هغه (مبلغه) Ú†Û Ù„Ú– وي له Ø¯Û Ù…Ø§Ù„Ù‡ او Ú©Ù‡ ډير وي؛ نصيب (برخه) مقرر Ú©Ú“Û Ø´ÙˆÛ (له طرÙÙ‡ د الله نه).
ØªÙØ³ÙŠØ±: د ØØ¶Ø±Øª رسول اکرم (ص) له Ø²Ù…Ø§Ù†Û Ú…Ø®Ù‡ پخوا دا رسم Ùˆ Ú†Û Ù„ÙˆÙŠÙˆ او ÙˆÚ“Ùˆ نجونو او نابالغو هلکانوته به ÙŠÛ Ù…ÛØ±Ø§Ø« نه ورکاوه، او ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù‡ØºÙˆ نارينه وو ته به ميراث Ø±Ø³ÛØ¯Ù‡ او وارثان به Ú«Ú¼Ù„ Ú©ÛØ¯Ù„ Ú†Û Ù„ÙˆÙŠØ§Ù† او د دښمنانو د Ù…Ù‚Ø§Ø¨Ù„Û Ø§Ùˆ Ù…Ù‚Ø§ØªÙ„Û Ù„ÙŠØ§Ù‚Øª به ÙŠÛ Ø¯Ø±Ù„ÙˆØ¯ØŒ Ú†Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û Ù†Ø³Ø¨Øª ÙˆÚ“Ùˆ يتيمانو ته له ميراث څخه Ù‡ÛÚ… شى نه ورکاوه Ú©ÛØ¯Ù‡ØŒ نو د دوى په نسبت دا آيت نازل شو، Ú†Û Ø®Ù„Ø§ØµÙ‡ ÙŠÛ Ø¯Ø§Ø³Û Ø¯Ù‡: (د مور او پلار او نورو خپلوانو له متروکه مال څخه نارينه وو ÙŠØ¹Ù†Û Ø²Ø§Ù…Ù†Ùˆ لره اعم له Ø¯Û Ú†Û ÙˆÚ“ÙˆÚ©Ù‰ وي يا زلمى د دوى برخه رسيږي او ÚšÚÙˆ لره ÙŠØ¹Ù†Û Ù„ÙˆÚ¼Ùˆ ته اعم له Ø¯Û Ú†Û ÙˆÚ“ÙˆÚ©Û ÙˆÙŠ يا Ù¾ÙŠØºÙ„Û Ø¯ مور او پلار او نورو خپلوانو له ØªØ±Ú©Û Ú…Ø®Ù‡ د دوى Ø¨Ø±Ø®Û ÙˆØ±Ú©ÙˆÙ„Ù‰ Ú©ÛÚ–ÙŠ او دا Ø¨Ø±Ø®Û Ù¼Ø§Ú©Ù„Û Ø´ÙˆÙŠ دي، هغه متروکه مال Ù„Ú– وي Ú©Ù‡ Ú‰ÛØ±ØŒ د هغو ورکول ضروري دي، په Ø¯Û Ø³Ø±Ù‡ د جاهليت د بد رسم ابطال وشو او د يتيمانو او نورو د ØÙ‚وقو ØÙاظت ÙŠÛ ÙˆÙØ±Ù…ايه، او د دوى د ØÙ‚ تلÙÛ Ù…Ø®Ù‡ ÙŠÛ Ø¨ÛØ®ÙŠ ÙˆÙ†ÙŠÙˆÙ„Ù‡.
بل ÚØ§ÛŒ ÙØ±Ù…ایي: ÙˆÙŽØ¥ÙØ°ÙŽØ§ ØÙŽØ¶ÙŽØ±ÙŽ Ø§Ù„Ù’Ù‚ÙØ³Ù’مَةَ Ø£ÙولÙÙˆ Ø§Ù„Ù’Ù‚ÙØ±Ù’بَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكÙين٠ÙَارْزÙÙ‚ÙوهÙمْ Ù…Ùنْه٠وَقÙولÙوا Ù„ÙŽÙ‡Ùمْ قَوْلا مَعْرÙÙˆÙًا (Ù¨)
او کله Ú†Û ØØ§Ø¶Ø± شي قسمت (ميراث) ته خاوندان د Ø®Ù¾Ù„ÙˆÛ (Ú†Û ÙˆØ§Ø±Ø«Ø§Ù† نه وي) او يتيمان او مسکينان نو روزي ورکوئ ØªØ§Ø³Û Ø¯ÙˆÙ‰ لره له هغه (ميراثه) او ووايئ تاس دوى ته خبر معروÙÙ‡ (خوږه معقوله).
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙŠØ¹Ù†Û Ø¯ ميراث د تقسيم په وخت Ú©Û Ú†Û Ù¼ÙˆÙ„ خپلوان او د کور کهول غړي يو تربله سره ټول شي، Ú©Ù‡ له Ø¯Û Ø®Ù¾Ù„ÙˆØ§Ù†Ùˆ څخه ÚÙŠÙ†Û Ø¯Ø§Ø³Û ÙˆÙŠ Ú†Û Ù‡ØºÙˆÙ‰ ته ميراث نه رسيږي يا يتيم او Ù…ØØªØ§Ø¬ وي نو دوى ته Ú…Ù‡ خواړه ورکړئ! او رخصت ÙŠÛ Ú©Ú“Ø¦! يا له موقع سره مناسب کوم شى له ØªØ±Ú©Û Ú…Ø®Ù‡ ورته ورکړئ! ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø¯Ø§Ø³Û Ø³Ù„ÙˆÚ© Ù…Ø³ØªØØ¨ دى، Ú©Ù‡ د ميراث په مال Ú©Û Ø¯ خوراک ÙˆÚ“ شى نه وي ÙŠØ§ÙŠÛ Ù…ÙˆÙ‚Ø¹ نه وي Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ د يتيمانو مال وي او Ù…Ú“ÙŠ وصيت هم نه وي کړى، نوله Ø¯Û Ø®Ù¾Ù„ÙˆØ§Ù†Ùˆ سره ÚšÛ Ù…Ù†Ø§Ø³Ø¨Û Ø§Ùˆ Ù…Ø¹Ù‚ÙˆÙ„Û Ø®Ø¨Ø±Û ÙˆÚ©Ú“Ø¦! او رخصت ÙŠÛ Ú©Ú“Ø¦! ÙŠØ¹Ù†Û Ù¾Ù‡ پسته ژبه سره له دوى څخه معذرت وغواړئ! او Ø¯Ø§Ø³Û ÙˆØ±ØªÙ‡ ووايئ Ú†Û (دا مال د يتيمانو دى او Ù…Ú“ÙŠ وصيت هم نه دى Ú©Ú“Ù‰ نو ÚÚ©Ù‡ موږ مجبور يو Ú†Û Ù„Ù‡ ØªØ§Ø³Û Ú…Ø®Ù‡ معذرت غواړو) Ø¯Ø¯Û Ø³ÙˆØ±Øª په ابتداء Ú©Û Ø¨ÙŠØ§Ù† وشو Ú†Û Ù¼ÙˆÙ„ خپلوان درجه په درجه د سلوک او مراعات مستØÙ‚ دي او يتيمان او مساکين هم، او Ú©Ù‡ کوم قريب يتيم يا مسکين هم وي نو د هغه مراعات ښايي Ú†Û Ù„Ø§Ø²ÙŠØ§Øª وشي! نو ÚÚ©Ù‡ د ميراث د تقسيم په وخت Ú©Û Ù‡ØºÙˆÙ‰ ته ØØªÙ‰ الوسع Ú…Ù‡ نه Ú…Ù‡ ورکول ÚšÙ‡ دي، او Ú©Ù‡ له Ù‡ÛÚ… لوري هغه وارث نه وي نوښايي Ú†Û Ù„Ù‡ ÚšÙ‡ سلوک څخه Ø¨Û Ø¨Ø±Ø®Û Ù†Ø´ÙŠ.
بل ÚØ§ÛŒ ÙØ±Ù…ایي: وَلْيَخْشَ الَّذÙينَ لَوْ تَرَكÙوا Ù…Ùنْ خَلْÙÙÙ‡Ùمْ Ø°ÙØ±Ùّيَّةً Ø¶ÙØ¹ÙŽØ§Ùًا خَاÙÙوا عَلَيْهÙمْ ÙَلْيَتَّقÙوا اللَّهَ وَلْيَقÙولÙوا قَوْلا سَدÙيدًا (Ù©)
او ÙˆØ¯Û ÙˆÙŠØ±ÙŠÚ–ÙŠ (د يتيمانو پر ضياع) هغه وصيان Ú©Ù‡ پريږدي دوى پس له (مرګه) خپل اولاد Ø¶Ø¹ÙŠÙØ§Ù† (نو) ويريږي به دوى په دغو (اولادونو Ú†Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ له موږ به دوى هم Ù‡Ù…Ø¯Ø§Ø³Û Ø´ÙŠ) پس ÙˆØ¯Û ÙˆÙŠØ±ÙŠÚ–ÙŠ دوى له الله څخه او ÙˆØ¯Û ÙˆØ§ÙŠÛ Ø¯ÙˆÙ‰ ته خبره سمه خوږه.
ØªÙØ³ÙŠØ±: په اصل Ú©Û Ø¯Ø§ ارشاد د يتيم د (ولي) او (وصي) لپاره دى، نورو ته هم درجه په درجه ښايي Ú†Û Ø¯Ø¯Û Ø®Ø¨Ø±Û Ø®ÙŠØ§Ù„ وساتي، مطلب دا Ú†Û Ù‡Ø± سړي سره Ø¯Û Ø¯Ø§ اندÛښنه وي: (نه Ú†Û Ø²Ù…Ø§ له مرګه وروسته زما له Ø§ÙˆÙ„Ø§Ø¯Û Ø³Ø±Ù‡ Ú…Ù‡ سخته معامله ÙˆÚ©Ú“Ù„ شي) نو Ø¯Ø¯Û Ù„Ø§Ù…Ù„Ù‡ تاسو لره هم ښايي Ú†Û Ù„Ù‡ يتيمانو سره Ù‡Ù…ØºØ³Û Ù…Ø¹Ø§Ù…Ù„Ù‡ وکړئ Ú†Û ØªØ§Ø³Û ÙŠÛ Ø®Ù¾Ù„Ùˆ زامنو ته پس له مرګه غواړئ او له الله تعالى(ج) څخه وويرÛږئ! او له يتيمانو سره Ø³Ù…Û ÚšÛ Ø®ÙˆÚ–Û Ø®Ø¨Ø±Û Ú©ÙˆØ¦! ÙŠØ¹Ù†Û Ù‡Ø³Û Ù…Ø¹Ø§Ù…Ù„Ù‡ له دوى سره وکړئ Ú†Û Ù¾Ù‡ Ù‡ØºÛ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯ دوى زړه مات نه شي او نه دوى ته Ú…Ù‡ تاوان ورسيږي، Ø¨Ù„Ú©Û ØªÙ„ ترتله د هغوى د Ø§ØµÙ„Ø§ØØŒ ÚšÛÚ«Ú¼ÛØŒ تعليم، ØªØ±Ø¨ÙŠÛØŒ تاديب او تهذيب خيال ولرئ! (او قريب الموت مريض ته Ù†ØµÛØØª وکړئ Ú†Û Ù¾Ù‡ وصيت Ú©Û Ù„Ù‡ اصراÙÙ‡ او د ÙˆØ±Ø«Û Ø¯ ØÙ‚وقو له تضييع نه ÚØ§Ù† وساتئ او د شهادت کلمه او توبه په خوله Ú©Û ÙˆØ±Ú©Ú“Ø¦! او د ØªØ±Ú©Û Ø§Ùˆ د قسمت ØØ§Ø¶Ø±ÙŠÙ†Ùˆ سره ÚšÙ‡ د انسانيت او Ù…ÛÚ“Ø§Ù†Û ÙˆØ¶Ø¹ÙŠØª وکوئ!)
بل ÚØ§ÛŒ ÙØ±Ù…ایي: Ø¥Ùنَّ الَّذÙينَ يَأْكÙÙ„Ùونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَى ظÙلْمًا Ø¥Ùنَّمَا يَأْكÙÙ„Ùونَ ÙÙÙŠ Ø¨ÙØ·ÙونÙÙ‡Ùمْ نَارًا وَسَيَصْلَوْنَ سَعÙيرًا (Ù¡Ù )
Ø¨ÛØ´Ú©Ù‡ هغه کسان Ú†Û Ø®ÙˆØ±ÙŠ دوى مالونه د يتيمانو په ظلم سره (Ø¨Û Ù„Ù‡ شرعي اذنه) خبره داده Ú†Û Ø®ÙˆØ±ÙŠ دوى په (Ú‰Ú©Ùˆ) Ú«ÙŠÚ‰Ùˆ خپلو سره اور؛ او ژر به ورسيږي (ننه به ÙˆÚÙŠ) دوى اور سخت ته.
ØªÙØ³ÙŠØ±: په سابقه وو متعددو آيتونو Ú©Û Ø¯ يتيمانو د اموالو په نسبت د راز راز Ø§ØØªÙŠØ§Ø· کولو ØÚ©Ù… شوى دى او د دوى په مال Ú©Û Ø®ÙŠØ§Ù†Øª کول سخته ګناه وښوول شوه، اوس په آخر Ú©Û Ø¯ يتيم په مال Ú©Û Ù¾Ù‡ خيانت کولو Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯ شديدو وعيدو بيان ÙØ±Ù…ايي، او هغه ØÚ©Ù… Ù„Ø§Ù¾Ø³Û Ù…Ø¤Ú©Ø¯ کوي Ú†Û Ù‡Ø±Ù‡ØºÙ‡ Ú…ÙˆÚ© Ú†Û Ø¯ يتيم مال بلا استØÙ‚اقه خوري هغه خپله Ú«ÛÚ‰Ù‡ د جهنم له اوره ډکوي، ÙŠØ¹Ù†Û Ø¯ Ù‡Ø³Û Ø®ÙˆØ±Ø§Ú© انجام به Ø¯Ø§Ø³Û Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ او دا ÙŠÛ Ù¾Ù‡ آخره جمله Ú©Û Ø±Ø§ÚšÚ©Ø§Ø±Ù‡ Ú©Ú“Ù‡.
بل ÚØ§ÛŒ ÙØ±Ù…ایي: ÙŠÙوصÙيكÙم٠اللَّه٠ÙÙÙŠ أَوْلادÙÙƒÙمْ Ù„ÙÙ„Ø°Ù‘ÙŽÙƒÙŽØ±Ù Ù…ÙØ«Ù’Ù„Ù ØÙŽØ¸ÙÙ‘ الأنْثَيَيْن٠ÙÙŽØ¥Ùنْ ÙƒÙنَّ Ù†ÙØ³ÙŽØ§Ø¡Ù‹ Ùَوْقَ اثْنَتَيْن٠ÙÙŽÙ„ÙŽÙ‡Ùنَّ Ø«ÙÙ„ÙØ«ÙŽØ§ مَا تَرَكَ ÙˆÙŽØ¥Ùنْ كَانَتْ وَاØÙدَةً Ùَلَهَا النÙّصْÙ٠وَلأبَوَيْه٠لÙÙƒÙÙ„ÙÙ‘ وَاØÙد٠مÙنْهÙمَا Ø§Ù„Ø³Ù‘ÙØ¯Ùس٠مÙمَّا تَرَكَ Ø¥Ùنْ كَانَ لَه٠وَلَدٌ ÙÙŽØ¥Ùنْ لَمْ ÙŠÙŽÙƒÙنْ لَه٠وَلَدٌ ÙˆÙŽÙˆÙŽØ±ÙØ«ÙŽÙ‡Ù أَبَوَاه٠ÙَلأمÙّه٠الثّÙÙ„ÙØ«Ù ÙÙŽØ¥Ùنْ كَانَ Ù„ÙŽÙ‡Ù Ø¥ÙØ®Ù’وَةٌ ÙَلأمÙÙ‘Ù‡Ù Ø§Ù„Ø³Ù‘ÙØ¯Ùس٠مÙنْ بَعْد٠وَصÙيَّة٠يÙوصÙÙŠ بÙهَا أَوْ دَيْن٠آبَاؤÙÙƒÙمْ وَأَبْنَاؤÙÙƒÙمْ لا تَدْرÙونَ أَيّÙÙ‡Ùمْ أَقْرَب٠لَكÙمْ Ù†ÙŽÙْعًا ÙَرÙيضَةً Ù…ÙÙ†ÙŽ اللَّه٠إÙنَّ اللَّهَ كَانَ عَلÙيمًا ØÙŽÙƒÙيمًا (١١) ØÚ©Ù… کوي ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ الله په (ØÙ‚ دميراث د) اولاد Ø³ØªØ§Ø³Û Ú©Û Ú†Û Ø´ØªÙ‡ نارينه لره (له ميراثه) په مثل د Ø¨Ø±Ø®Û Ø¯ دوو ÚšÚو، نو Ú©Ù‡ وو دا (اولاد خالصÛ) ÚšÚÛ Ù¾ÙˆØ±ØªÙ‡ له دوو څخه (يادوÛ) نو (شته) دوى لره دوه ثلثه (Ø¯ÙˆÛ Ø¯Ø±ÙŠÙ…Û Ø¨Ø±Ø®Û) د هغه مال Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÙ‰ وي (Ù…Ú“ÙŠ) او Ú©Ù‡ وه دا (مولوده لور) يوه نو Ù‡ØºÛ Ù„Ø±Ù‡ نص٠(ÙŠØ¹Ù†Û Ù†ÙŠÙ…Ø§ÙŠÙŠ د ØªØ±Ú©Û Ø¯Ù‰)Ø› او شته مور او پلار دده (Ù…Ú“ÙŠ) ته له پاره د هر يوه له Ø¯Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ùˆ سدس (شپږمه برخه) له هغه مال Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÙ‰ وي (Ù…Ú“ÙŠ) Ú©Ù‡ وي Ù…Ú“ÙŠ لره ولد (ÚÙˆÚØ§Øª)ØŒ نو Ú©Ù‡ نه وي ده لره ولد (ÚÙˆÚØ§Øª) ØØ§Ù„ دا Ú†Û Ù…ÙŠØ±Ø§Ø« اخلي له ده (Ù…Ú“ÙŠ څخه يوازÛ) مور او پلار دده نو ده مور دده لره ثلث (دريمه برخه د ØªØ±Ú©Û Ø§Ùˆ نور ټول د پلار دي). نو Ú©Ù‡ وي Ù…Ú“ÙŠ لره وروڼه (يا خويندÛ) نو شته مور دده لره سدس (د ØªØ±Ú©Û Ø´Ù¾Ú–Ù…Ù‡ برخه) پس له (اداء کولو د) وصيت څخه Ú†Û ÙˆØµÙŠØª ÙˆÚ©Ú“ÙŠ ميت په هغه سره يا پس (له اداء کولو) ددين څخه): پلرونه Ø³ØªØ§Ø³Û Ø§Ùˆ زامن Ø³ØªØ§Ø³Û Ù†Ù‡ پوهيږئ ØªØ§Ø³Û Ú†Û Ú©ÙˆÙ… يو له دوى زيات Ù†Ú–Ø¯Û Ø¯Ù‰ ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ له جهته د Ù†ÙØ¹ÛØŒ (دا Ø¨Ø±Ø®Û ÙØ±Ø¶ شوي دي) مقرره برخه له (جانبه) د الله؛ Ø¨ÛØ´Ú©Ù‡ Ú†Û Ø§Ù„Ù„Ù‡ دى ÚšÙ‡ عالم (په ټولواØÙˆØ§Ù„Ùˆ) ÚšÙ‡ ØÚ©Ù…ت والا Ú†Û Ù‡Ø± کار په تدبير او Ù…ØµÙ„ØØª سره کوي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙŠÙوصÙيكÙم٠اللّه٠ÙÙÙŠ أَوْلاَدÙÙƒÙمْ Ù„ÙÙ„Ø°Ù‘ÙŽÙƒÙŽØ±Ù Ù…ÙØ«Ù’Ù„Ù ØÙŽØ¸Ù‘٠الأÙنثَيَيْنÙ
پاس د Ù…Ú“ÙŠ د اقاربو د وراثت ذکر وشو او د دوى د برخو د تقرر او تعين په نسبت ÙŠÛ Ø§Ø¬Ù…Ø§Ù„ÙŠ اشاره ÙØ±Ù…Ø§ÙŠÙ„Û Ø¯Ù‡ØŒ اوس د اقاربو او د دوى د برخو ØªÙØµÙŠÙ„ ښوول Ú©ÛÚ–ÙŠ او پخوا له هغه څخه د يتيمانو په ØÙ‚ Ú©Û Ø¯ تشديداتو او تاکيداتو ذکر Ú©ÛØ¯Ù‡ØŒ Ú†Û Ù„Ù‡ هغه څخه دا خبره هم معلومه شوه Ú©Ù‡ د Ù…Ú“ÙŠ په اقاربو Ú©Û Ú©ÙˆÙ… يتيم وي نوښايي Ø¯Ø¯Û ÙŠØªÙŠÙ… په برخه ورکولو Ú©Û Ú‰ÛØ± زيات Ø§ØØªÙŠØ§Ø· او اهتمام ÙˆÚ©Ú“Ù‰ شي، Ú†Û Ø¯ عربو له قديم رسم سره مواÙÙ‚ د دوى د Ù…ØØ±ÙˆÙ…يت له ميراث څخه سخت ظلم او لويه ګناه ده، اوس په اقاربو Ú©Û Ù„Ù‡ ټولو څخه پخوا د اولادونو د ØÙصو بيان ÙØ±Ù…ايي: Ú©Ù‡ د کوم ميت په اولاده Ú©Û Ù‡Ù„Ú© او Ù†Ø¬Ù„Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ù‡ وي نو هغوى ته د ميراث ورکولو دا قاعده ده Ú†Û ÙŠÙˆ هلک ته به د دوه نجليو ØØµÙ‡ ورکوله Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ مثلاً Ú©Ù‡ يو هلک او Ø¯ÙˆÛ Ù†Ø¬ÙˆÙ†Û ÙˆÙŠ نو نيمايي مال هلک ته او بله نيمه ÙŠÛ Ù‡ØºÙˆ دوو نجونو ته ورکول Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ او Ú©Ù‡ يو Úوى او يوه لور ØªØ±Û Ù¾Ø§ØªÛ ÙˆÙŠ نو دوه ثلثه هلک ته او يو ثلث Ù†Ø¬Ù„Û ØªÙ‡ ور رسيږي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙÙŽØ¥ÙÙ† ÙƒÙنَّ Ù†ÙØ³ÙŽØ§Ø¡ Ùَوْقَ اثْنَتَيْن٠ÙÙŽÙ„ÙŽÙ‡Ùنَّ Ø«ÙÙ„ÙØ«ÙŽØ§ مَا تَرَكَ ÙˆÙŽØ¥ÙÙ† كَانَتْ وَاØÙدَةً Ùَلَهَا Ø§Ù„Ù†Ù‘ÙØµÙ’ÙÙ
ÙŠØ¹Ù†Û Ø§Ùˆ Ú©Ù‡ د کوم Ù…Ú“ÙŠ په اولاده Ú©Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û ÚšÚÛ ÙŠØ¹Ù†Û Ù„ÙˆÚ¼Û Ù¾Ø§ØªÛ Ø´ÙŠ او Úوى نه وي ØªØ±Û Ù¾Ø§ØªÛØŒ نو Ú©Ù‡ دا Ù†Ø¬ÙˆÙ†Û Ù„Ù‡ دوو څخه Ø²ÙŠØ§ØªÛØŒ يا Ø¯ÙˆÛ ÙˆÙŠØŒ نو Ø¯Û ØªÙ‡ د پلار نيمايي ترکه ور رسيږي.
تنبيه: (للذکر مثل ØØ¸ الانثيين) په ذيل Ú©Û Ø¯Ø§ راڅرګنده شوه Ú†Û ÙŠÙˆÛ Ù†Ø¬Ù„Û ØªÙ‡ له يوه هلک سره يو ثلث ور رسيږي، نوله Ø¯Û Ú…Ø®Ù‡ معلومه شوه Ú†Û ÙŠÙˆÛ Ù†Ø¬Ù„Û ØªÙ‡ به له Ø¨Ù„Û Ù†Ø¬Ù„Û Ø³Ø±Ù‡ په طريق الاولى يو ثلث ور رسيږي، ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø¯ هلک ØØµÙ‡ د Ù†Ø¬Ù„Û Ù„Ù‡ ØØµÛ څخه زياته ده، نو کله Ú†Û Ø¯ هلک په سبب Ø¯Ø¯Û Ø¨Ø±Ø®Ù‡ له يوه ثلث څخه کمه نه شوه نو د Ø¨Ù„Û Ù†Ø¬Ù„Û Ù„Ù‡ سببه به څرنګه هغه برخه Ù„Ú– Ú©ÛØ¯Ø§Ù‰ شي؟ کله Ú†Û Ø¯ دوو نجونو ØÚ©Ù… په پخواني آيت Ú©Û Ù…Ø¹Ù„ÙˆÙ… شوى Ùˆ نو ÚÚ©Ù‡ په Ø¯Û Ú©Û Ù„Ù‡ دوو څخه د زياتو لوڼو ØÚ©Ù… هم راښيي Ú†Û Ú†Ø§ØªÙ‡ Ø¯Ø§Ø³Û Ú©ÙˆÙ…Ù‡ شبهه پيدا نه شي کله Ú†Û Ø¯ دوو لوڼو ØÙ‚ د ÙŠÙˆÛ Ù†Ø¬Ù„Û Ù„Ù‡ ØÙ‚ څخه زيات دى نوښايي د دريو او څلورو او د Ú‰ÛØ±Ùˆ Ø¨Ø±Ø®Û Ø¨Ù‡ له هغه زيات وي، ØØ§Ù„ دا Ú†Û Ø®Ø¨Ø±Ù‡ Ø¯Ø§Ø³Û Ù†Ù‡ ده Ø¨Ù„Ú©Û Ú©Ù„Ù‡ Ú†Û Ù„ÙˆÚ¼Û Ù„Ù‡ ÙŠÙˆÛ Ú…Ø®Ù‡ Ø²ÙŠØ§ØªÛ ÙˆÙŠØŒ Ø¯Ø±Û ÙˆÙŠ Ú©Ù‡ لس، Ú©Ù‡ Ø²ÙŠØ§ØªÛØŒ هغو ټولو ته به همغه دوه ثلثه ور رسيږي.
ÙØ§Ø¦Ø¯Ù‡: د اولاد د وراثت دوه صورتونه په آيت Ú©Û Ø°Ú©Ø± شول:
Ù¡ ـــ دا Ú†Û Ù‡Ù„Ú© او Ù†Ø¬Ù„Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ù‡ نوعه اولاد موجود وي.
Ù¢ ـــ دا Ú†Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù„ÙˆÚ¼Û ÙˆÙ„Ø±ÙŠ او دا دوه صورتونه لري: Ú†Û ÙŠÙˆÙ‡ لور وي يا له ÙŠÙˆÛ Ø²ÙŠØ§ØªÛ ÙˆÙŠØŒ نو اوس ÙŠÙˆØ§Ø²Û ÙŠÙˆ صورت Ù¾Ø§ØªÛ Ø¯Ù‰ Ú†Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù‡Ù„Ú©Ø§Ù† ولري، نو د هغه ØÚ©Ù… دادى Ú†Û: ټول ميراث به هغوى ته ور رسيږي، اعم له Ø¯Û Ú†Û ÙŠÙˆ وي Ú©Ù‡ Ú‰ÛØ±.
ØªÙØ³ÛŒØ±: وَلأَبَوَيْه٠لÙÙƒÙلّ٠وَاØÙد٠مّÙنْهÙمَا Ø§Ù„Ø³Ù‘ÙØ¯Ùس٠مÙمَّا تَرَكَ Ø¥ÙÙ† كَانَ لَه٠وَلَدٌ
اوس د مور او پلار د ميراث صورتونه بيان ÙØ±Ù…ايي:
د اول صورت خلاصه داده Ú†Û Ú©Ù‡ د ميت اولاده Úوى يا لور وي نو د ميت مور او پلار ته دده له ØªØ±Ú©Û Ú…Ø®Ù‡ هر يوه ته Ø³ÙØ¯Ø³ ÙŠØ¹Ù†Û Ø´Ù¾Ú–Ù…Ù‡ برخه ور رسيږي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙÙŽØ¥ÙÙ† لَّمْ ÙŠÙŽÙƒÙÙ† لَّه٠وَلَدٌ ÙˆÙŽÙˆÙŽØ±ÙØ«ÙŽÙ‡Ù أَبَوَاه٠ÙَلأÙمّÙه٠الثّÙÙ„ÙØ«Ù
د دوهم صورت خلاصه داده: Ú©Ù‡ ميت Ù‡ÛÚ… اولاد ونه لري او ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù…ÙˆØ± او پلار ÙŠÛ ÙˆØ§Ø±Ø« وي نو د هغه مور ته يو Ø«Ùلث ÙŠØ¹Ù†Û Ø¯Ø±ÙŠÙ…Ù‡ ور رسيږي، ÙŠØ¹Ù†Û Ù†ÙˆØ± Ù¾Ø§ØªÛ Ø¯ÙˆÙ‡ ثلثه د هغه پلار ته ور رسيږي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙÙŽØ¥ÙÙ† كَانَ Ù„ÙŽÙ‡Ù Ø¥ÙØ®Ù’وَةٌ ÙَلأÙمّÙÙ‡Ù Ø§Ù„Ø³Ù‘ÙØ¯ÙسÙ
دريم صورت دادى: Ú©Ù‡ د ميت له يوه څخه پورته وروڼه او Ø®ÙˆÙŠÙ†Ø¯Û ÙˆÛØŒ Ú©Ù‡ سکني وي، Ú©Ù‡ د پلار له لوري يا د مور له لوري او اولاد Ù‡ÛÚ… ونه لري نوپه Ø¯Û ØµÙˆØ±Øª Ú©Û Ø¯Ø¯Ù‡ مور ته سدس (شپږمه برخه) ور رسيږي، ÙŠØ¹Ù†Û Ù¾Ø§ØªÛ Ù¼ÙˆÙ„ د هغه پلار ته Ù¾Ø§ØªÛ Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ ورور او خور ته Ù‡ÛÚ… نه ور رسيږي، Ú©Ù‡ يو ورور يا يوه خور ولري نو مور ته يو ثلث او پلار ته دوه ثلثه ور رسيږي، Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ù¾Ø§Ø³ په دوهم صورت Ú©Û Ø°Ú©Ø± شو.
ØªÙØ³ÛŒØ±: Ù…ÙÙ† بَعْد٠وَصÙيَّة٠يÙوصÙÙŠ بÙهَا أَوْ دَيْنÙ
ÙŠØ¹Ù†Û Ù‡ÙˆÙ…Ø±Ù‡ Ú†Û Ø¯ وارثانو Ø¨Ø±Ø®Û Ø°Ú©Ø± Ø´ÙˆÛ Ø¯ÙŠØŒ دا Ù¼ÙˆÙ„Û Ø¯ ميت د وصيت او د هغه د قرض د ادا کولو څخه وروسته وارثانو ته ورکولى Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ او د واراثانو ØÙ‚ Ùقط په همغومره مال Ú©Û Ú©ÛÚ–ÙŠ Ú†Û Ø¯ وصيت او قرض د مقدار څخه وروسته Ù¾Ø§ØªÛ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
او نص٠(نيمايي) او ثلث (دريمه برخه) او نور له Ù‡Ù…Ø¯Û Ù¾Ø§ØªÛ Ù…Ø§Ù„ څخه مراد دى، نه له ټول مال څخه.
تنبيه: د ميت مال Ø¯Û Ø§ÙˆÙ„ دده په ګور او Ú©ÙÙ† Ú©Û ÙˆÙ„Ú«ÙˆÙ„ شي! Ú…Ù‡ Ú†Û Ù„Ù‡ هغه څخه Ù¾Ø§ØªÛ Ø´ÙŠØŒ له هغه څخه Ø¯Û Ø¯Ø¯Ù‡ پور ورکړ شي! Ú…Ù‡ Ú†Û Ø¯Ø¯Ù‡ له قرض څخه Ù¾Ø§ØªÛ Ø´ÙŠ له هغه څخه تر يوه ثلثه (Ø¯Ø±ÙŠÙ…Û Ø¨Ø±Ø®Û) Ù¾ÙˆØ±Û Ø¯Û Ø¯ Ù…Ú“ÙŠ په وصيت Ú©Û ØµØ±Ù Ú©Ú“Ù‰ شي! وروسته له ګور او Ú©ÙÙ† او قرض او پس له وصيت څخه د مال په ثلث Ú©ÛØ› په Ù¾Ø§ØªÛ Ù…ØªØ±ÙˆÚ©Ù‡ Ú©Û Ù¼ÙˆÙ„ وارثان سره شريکان دي! او هغه ترکه پر دوى Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆÛØ´Ù„Ù‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
ØªÙØ³ÛŒØ±: آبَآؤÙÙƒÙمْ وَأَبناؤÙÙƒÙمْ لاَ تَدْرÙونَ أَيّÙÙ‡Ùمْ أَقْرَب٠لَكÙمْ Ù†ÙŽÙْعاً ÙَرÙيضَةً مّÙÙ†ÙŽ اللّه٠إÙنَّ اللّهَ كَانَ عَلÙيما ØÙŽÙƒÙيمًا
په Ø¯Û Ø¢ÙŠØª Ú©Û ÙŠÛ Ø¯ÙˆÙ‡ ډوله ميراث بيان Ú©Ú“: د اولاد ميراث او د مور او پلار، اوس ÙØ±Ù…ايي: څرنګه Ú†Û Ø¯Ø§ خبره ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ معلومه نه ده Ú†Û Ù„Ù‡ کوم يوه څخه به ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ Ù†ÙØ¹ او څومره Ù†ÙØ¹ دررسيږي؟ نو ÚÚ©Ù‡ په Ø¯Û Ú©Û ØªØ§Ø³Ùˆ ته نه ښايي Ú†Û Ú…Ù‡ مداخله وکړئ، هره برخه او ØØµÙ‡ Ú†Û Ø§Ù„Ù„Ù‡ تعالى (ج) چاته مقرره Ú©Ú“Û Ø¯Ù‡ØŒ د هغه رعايت وکړئ! ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ø§Ù„Ù„Ù‡ تعالى (ج) پر هر شي Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÚšÙ‡ خبردار او لوى ØÚ©Ù…ت والا دى.
بل ÚØ§ÛŒ ÙØ±Ù…ایي: ÙˆÙŽÙ„ÙŽÙƒÙمْ Ù†ÙØµÙ’Ù٠مَا تَرَكَ أَزْوَاجÙÙƒÙمْ Ø¥Ùنْ لَمْ ÙŠÙŽÙƒÙنْ Ù„ÙŽÙ‡Ùنَّ وَلَدٌ ÙÙŽØ¥Ùنْ كَانَ Ù„ÙŽÙ‡Ùنَّ وَلَدٌ ÙÙŽÙ„ÙŽÙƒÙÙ…Ù Ø§Ù„Ø±Ù‘ÙØ¨Ùع٠مÙمَّا تَرَكْنَ Ù…Ùنْ بَعْد٠وَصÙيَّة٠يÙوصÙينَ بÙهَا أَوْ دَيْن٠وَلَهÙنَّ Ø§Ù„Ø±Ù‘ÙØ¨Ùع٠مÙمَّا تَرَكْتÙمْ Ø¥Ùنْ لَمْ ÙŠÙŽÙƒÙنْ Ù„ÙŽÙƒÙمْ وَلَدٌ ÙÙŽØ¥Ùنْ كَانَ Ù„ÙŽÙƒÙمْ وَلَدٌ ÙÙŽÙ„ÙŽÙ‡Ùنَّ الثّÙÙ…ÙÙ†Ù Ù…Ùمَّا تَرَكْتÙمْ Ù…Ùنْ بَعْد٠وَصÙيَّة٠تÙوصÙونَ بÙهَا أَوْ دَيْن٠وَإÙنْ كَانَ رَجÙÙ„ÙŒ ÙŠÙورَث٠كَلالَةً أَو٠امْرَأَةٌ وَلَه٠أَخٌ أَوْ Ø£ÙØ®Ù’تٌ ÙÙŽÙ„ÙÙƒÙÙ„ÙÙ‘ وَاØÙد٠مÙنْهÙمَا Ø§Ù„Ø³Ù‘ÙØ¯Ùس٠ÙÙŽØ¥Ùنْ كَانÙوا أَكْثَرَ Ù…Ùنْ ذَلÙÙƒÙŽ ÙÙŽÙ‡Ùمْ Ø´ÙØ±ÙŽÙƒÙŽØ§Ø¡Ù ÙÙÙŠ الثّÙÙ„ÙØ«Ù Ù…Ùنْ بَعْد٠وَصÙيَّة٠يÙوصَى بÙهَا أَوْ دَيْن٠غَيْرَ Ù…ÙØ¶ÙŽØ§Ø±Ù‘٠وَصÙيَّةً Ù…ÙÙ†ÙŽ اللَّه٠وَاللَّه٠عَلÙيمٌ ØÙŽÙ„Ùيمٌ (١٢)
او شته ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ نيم د هغه مال Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÙ‰ دى ÚšÚÙˆ Ø³ØªØ§Ø³Û Ú©Ù‡ نه وي Ø¯Û ÚšÚÙˆ لره ولد (ÚÙˆÚØ§Øª) نوکه وي Ø¯Û ÚšÚÙˆ لره ولد (ÚÙˆÚØ§Øª) نو ØªØ§Ø³Û Ù„Ø±Ù‡ شته (څلورمه) برخه له هغه ماله Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÙ‰ وي Ø¯Û ÚšÚÙˆ پس (له ادا کولو) د وصيت نه Ú†Û ÙˆØµÙŠØª Ú©Ú“Ù‰ وي (Ø¯Û ÚšÚÙˆ) په هغه سره يا (پس له اداکولو د) دين څخه (Ú†Û ÙˆÙŠ په Ø¯Û ÚšÚÙˆ) او شته Ø¯Û ÚšÚÙˆ لره څلورمه برخه له هغه ماله Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÙ‰ وي ØªØ§Ø³Û Ú©Ù‡ نه وي ØªØ§Ø³Û Ù„Ø±Ù‡ ولد (ÚÙˆÚØ§Øª) نو Ú©Ù‡ ؤ ØªØ§Ø³Û Ù„Ø±Ù‡ ولد (ÚÙˆÚØ§Øª) نو دى Ø¯Û ÚšÚولره ثمن (اتمه برخه) له هغه ماله Ú†Û Ù¾Ø±ÙŠÚšÙ‰ وي ØªØ§Ø³Û Ù¾Ø³ له ادا کولو د وصيت Ú†Û ÙˆØµÙŠØª کوئ ØªØ§Ø³Û Ù¾Ù‡ هغه سره يا پس له ادا کولو د دين (Ú†Û ÙˆÙŠ پر ØªØ§Ø³Û Ø§Ù‰ ميړونو!) او Ú©Ù‡ ؤ يو سړى Ú†Û Ù…ÙŠØ±Ø§Ø« ØªØ±Û ÙˆÚ“Ù„ Ú©ÙŠÚ–ÙŠ کلاله (Ø¨Û ÙˆÙ„Ø¯Ù‡ Ø¨Û ÙˆØ§Ù„Ø¯Ù‡) يا ÚšÚÙ‡ وه (Ù‡Ù…Ø¯Ø§Ø³Û Ú©Ù„Ø§Ù„Ù‡) ØØ§Ù„ Ø¯Ø§Ú†Û ÙˆÙŠ Ø¯Û Ù…Ú“ÙŠ لره (يو اخياÙÙŠ) ورور يا (اخياÙÙŠ) خور پس شته هر يوه لره له Ø¯Û (اخياÙÙŠ) ورور او خوره سدس (شپږمه برخه د ترکÛ)ØŒ نو Ú©Ù‡ وو (وروڼه Ø®ÙˆÙŠÙ†Ø¯Û Ø¯ Ú©Ù„Ø§Ù„Û ) زيات له دغه (يو ورور او خور څخه) نو دوى (ټول) سره شريکان دي په ثلث (دريمه برخه د ترکÛ) Ú©Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ له (اداء کولو د) وصيت Ú†Û ÙˆØµÙŠØª کولى شي په هغه سره يا پس (له اداء کولو) د دين په Ø¯Û ØØ§Ù„ Ú©Û Ú†Û (نورو ته) نقصان ونه رسوي (په Ø¯Û ÙˆØµÙŠØª Ú©Û) وصيت کوي الله ØªØ§Ø³Û ØªÙ‡ وصيت له (جانبه) د الله؛ او الله ÚšÙ‡ عالم دى (په ټولو اØÙˆØ§Ù„Ùˆ) ډير تØÙ…Ù„ والا (په تاخير د عقوبت له پاره دانابت).
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙˆÙŽÙ„ÙŽÙƒÙمْ Ù†ÙØµÙ’Ù٠مَا تَرَكَ أَزْوَاجÙÙƒÙمْ Ø¥ÙÙ† لَّمْ ÙŠÙŽÙƒÙÙ† لَّهÙنَّ وَلَدٌ ÙÙŽØ¥ÙÙ† كَانَ Ù„ÙŽÙ‡Ùنَّ وَلَدٌ ÙÙŽÙ„ÙŽÙƒÙÙ…Ù Ø§Ù„Ø±Ù‘ÙØ¨Ùع٠مÙمَّا تَرَكْنَ Ù…ÙÙ† بَعْد٠وَصÙيَّة٠يÙوصÙينَ بÙهَا أَوْ دَيْنÙ.
اوس د زوجينو بيان کاوه شي، Ú†Û Ù…ÛÚ“Ù‡ لره دده د ÚšÚÛ Ù„Ù‡ مال څخه نيمايي ور رسيږي، Ú©Ù‡ دا ÚšÚÙ‡ اولاد ونه لري، اوکه اولاد ولري، اعم له Ø¯Û Ú†Û ÙŠÙˆ Úوى يا يوه لور يا Ú‰ÛØ± زامن او Ù„ÙˆÚ¼ÛØŒ له Ø¯Û Ù…ÛÚ“Ù‡ څخه، يا له بل Ù…ÛÚ“Ù‡ څخه ولري؛ نو Ù…ÛÚ“Ù‡ ته Ø¯Ø¯Û Ù„Ù‡ مال څخه ربع (څلورمه) برخه وروسته له ورکولو د پور او وصيت څخه ور رسيږي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙˆÙŽÙ„ÙŽÙ‡Ùنَّ Ø§Ù„Ø±Ù‘ÙØ¨Ùع٠مÙمَّا تَرَكْتÙمْ Ø¥ÙÙ† لَّمْ ÙŠÙŽÙƒÙÙ† لَّكÙمْ وَلَدٌ ÙÙŽØ¥ÙÙ† كَانَ Ù„ÙŽÙƒÙمْ وَلَدٌ ÙÙŽÙ„ÙŽÙ‡Ùنَّ الثّÙÙ…ÙÙ†Ù Ù…Ùمَّا تَرَكْتÙÙ… مّÙÙ† بَعْد٠وَصÙيَّة٠تÙوصÙونَ بÙهَا أَوْ دَيْنÙ.
او Ù‡Ù…Ø¯Ø§Ø³Û ÚšÚÛ Ù„Ø±Ù‡ Ú†Û Ù…ÛÚ“Ù‡ ÙŠÛ Ø§ÙˆÙ„Ø§Ø¯ ونه لري، Ø¯Ø¯Û Ø¯ Ù…ÛÚ“Ù‡ له مال څخه ربع (څلورمه برخه) ور رسيږي، Ú©Ù‡ اولاد لري، اعم له Ø¯Û Ú†Û Ù„Ù‡ Ù‡Ù…Ø¯Û ÚšÚÛ Ú…Ø®Ù‡ وي Ú©Ù‡ له Ø¨Ù„Û ÚšÚÛ Ú…Ø®Ù‡ØŒ نو ÚšÚÛ ØªÙ‡ ثمن (اتمه برخه) Ø¯Ø¯Û Ø¯ Ù…ÛÚ“Ù‡ له هغه مال څخه ور رسيږي Ú†Û Ø¯ وصيت او قرض له ادا کولو څخه وروسته Ù¾Ø§ØªÛ ÙˆÙŠØŒ له هرقسم مال څخه نغد وي Ú©Ù‡ جنس، وسله وي Ú©Ù‡ Ú«Ûڼه، سراى وي Ú©Ù‡ باغ، Ù¾Ø§ØªÛ Ø´Ùˆ د ÚšÚÛ Ù…ÙŽÙ‡Ø± هغه له ميراث څخه جلا او په قرض Ú©Û Ø¯Ø§Ø®Ù„ دى، دا ټول دوه صورتونه لري، Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ø¯ نارينه د ميراث صورتونه هم همدا دوه Ùˆ.
مسئله: پاته Ø¯Û Ù†Ù‡ وي، Ú†Û Ú©Ù‡ کوم خاوند Ø®Ù¾Ù„Û ÚšÚÛ ØªÙ‡ بائن طلاق ورکړي په دغه ÙˆØ±Ú ÙŠØ§ دوهمه ÙˆØ±Ú Ù†Ø§Ø±ÙˆØº شو او د Ù‡ØºÛ ÚšÚÛ Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ ÛŒÛ Ø¯ Ù¡\Ù£ وصت ÙˆÚ©Ú“ په دغه صورت Ú©Û Ø¯Û ØªÙ‡ Ù¡\Ù£ برخه رسيږي البته Ø¯Û ØªÙ‡ ميراث نه Ø¨Ù„Ú©Û ÙˆØµÙŠØª ويل Ú©ÙŠÚ–ÙŠ.
(Û±) وکذا ÙÙŠ شريÙيه، ص: Ù¡Ù§
(Û²) (ÙˆÙŽØ¥Ùنْ طَلَّقَهَا ثَلَاثًا Ø¨ÙØ£ÙŽÙ…ْرÙهَا أَوْ قَالَ لَهَا اخْتَارÙÙŠ Ùَاخْتَارَتْ Ù†ÙŽÙْسَهَا أَوْ اخْتَلَعَتْ Ù…Ùنْه٠ثÙمَّ مَاتَ ÙˆÙŽÙ‡ÙÙŠÙŽ ÙÙÙŠ Ø§Ù„Ù’Ø¹ÙØ¯Ù‘َة٠لَمْ ØªÙŽØ±ÙØ«Ù’Ù‡Ù) Ù„ÙØ£ÙŽÙ†Ù‘َهَا رَضÙيَتْ Ø¨ÙØ¥Ùبْطَال٠ØÙŽÙ‚Ù‘Ùهَا وَالتَّأْخÙÙŠØ±Ù Ù„ÙØÙŽÙ‚Ù‘Ùهَا.العناية، ج:٥، ص:٣٨١
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙˆÙŽØ¥ÙÙ† كَانَ رَجÙÙ„ÙŒ ÙŠÙورَث٠كَلاَلَةً Ø£ÙŽÙˆ امْرَأَةٌ وَلَه٠أَخٌ أَوْ Ø£ÙØ®Ù’تٌ ÙÙŽÙ„ÙÙƒÙلّ٠وَاØÙد٠مّÙنْهÙمَا Ø§Ù„Ø³Ù‘ÙØ¯ÙسÙ
له Ø¯Û ÚØ§ÙŠÙ‡ د (اخياÙÙŠ) ورور او خور د ميراث ذکر دى Ú†Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù¾Ù‡ مور Ú©Û Ø³Ø±Ù‡ شريکان وي، نو ښايي وپوهÛږئ! Ú†Û Ø¯ پلار او Úوى د Ù¾Ø§ØªÛ Ú©ÛØ¯Ù„Ùˆ سره ورور او خور ته Ù‡ÛÚ… نه ور رسيږي، هو! Ú©Ù‡ والد او ولد نه وي نو ورور او خور ته به ميراث ور رسيږي، ورور او خور په Ø¯Ø±Û Ú‰ÙˆÙ„Ù‡ دي:
Ù¡ Ù€ سکني Ú†Û Ù¾Ù‡ مور او پلار Ú©Û Ø³Ø±Ù‡ شريکان وي، Ú†Û Ø¯ÙˆÙ‰ ته (عيني) وايي.
Ù¢ Ù€ (علاتي) Ú†Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù¾Ù‡ پلار Ú©Û Ø³Ø±Ù‡ شريکان وي.
Ù£ Ù€ (اخياÙÙŠ) Ú†Û ÙŠÙˆØ§Ø²Û Ù¾Ù‡ مور Ú©Û Ø³Ø±Ù‡ شريکان وي.
په Ø¯Û Ø¢ÙŠØª Ú©Û Ø¯ (اخياÙÙŠ) ذکر دى، Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ø¯ متعددو Ø§ØµØØ§Ø¨Ùˆ کرامو (رض) په قرائتونو Ú©Û Ø¯ (وله اخ٠او Ø§ÙØ®Ù’تÙ) څخه وروسته د (Ù…ÙÙ† الام) کلمه په ØªØµØ±ÛØ سره شته، او په Ø¯Û Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯ ټولو Ø§ØµØØ§Ø¨Ùˆ (رض) اجماع ده Ú†Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û ÚØ§Ù‰ Ú©Û Ù„Ù‡ (اخ) څخه اخياÙÙŠ ورور مراد دى، Ø¯Ø¯Û Ø¢ÙŠØª مطلب دادى Ú†Û Ù‡Ø± هغه ميت نارينه وي Ú©Ù‡ ÚšÚÙ‡ Ú†Û Ù…ÙˆØ± او پلار او لور او Úوى Ù‡ÛÚ… ونه لري او ÙŠÙˆØ§Ø²Û ÙŠÙˆ (اخياÙÙŠ) ورور يا خور ولري نوله Ø¯Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ùˆ څخه هر يوه ته سدس (شپږمه برخه) ور رسيږي، او د نارينه او ÚšÚÛ ÙŠØ¹Ù†Û Ø¯ (اخياÙÙŠ) ورور او خور برخه برابره ده، او Ù‡ÛÚ… زيادت او کمي Ù¾Ú©Û Ù†Ø´ØªÙ‡ Ù¾Ø§ØªÛ Ø´ÙˆÙ‡ دوه ډوله ورور او خور ÙŠØ¹Ù†Û (عيني) او (علاتى) نو Ø¯Ø¯Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ùˆ ØÚ©Ù… Ù„Ú©Ù‡ د اولاد Ø¯Ø§Ø³Û Ø¯Ù‰ØŒ په Ø¯Û Ø´Ø±Ø· Ú†Û Ø¯ Ù…Ú“ÙŠ پلار او Úوى Ù‡ÛÚ… نه وي، مقدم (عيني) دى، Ú©Ù‡ هغه نه وي نوبيا (علاتى) دى.
د (النساء) د سورت په آخر Ú©Û Ø¯Ø¯Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ùˆ د ميراث ذکر هم راÚÙŠ.
ÙØ§Ø¦Ø¯Ù‡: د (کلالÛ) دا ØªÙØ³ÙŠØ± Ú†Û Ú©Ú“Ù‰ شوى دى (Ú†Û Ø¯ هغه پلار او Úوى نه وي) دا ټول سره مني، مګر زموږ امام ابوØÙ†ÙŠÙÙ‡ رØÙ…Ù‡ الله د نيکه او لمسي Ù†ÙÙŠ هم ورسره کوي، او وايي کوم ØÚ©Ù… Ú†Û Ù¾Ù‡ پلار او Úوى Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù…Ø±ØªØ¨ Ú©ÛÚ–ÙŠ عيناً همغه ØÚ©Ù… پر نيکه او لمسي Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù‡Ù… مرتب Ú©ÛØ¯ÙˆÙ†Ú©Ù‰ دى، او د ØØ¶Ø±Ø§Øª ØµØØ§Ø¨Ù‡ وو (رض) له وخت څخه Ø±Ø§Ù‡ÙŠØ³Û Ø¯Ø§ اختلا٠د علماوو په Ù…Ù†Ú Ú©Û Ø¯ÙˆØ§Ù… لري.
ØªÙØ³ÛŒØ±: ÙÙŽØ¥ÙÙ† كَانÙوَاْ أَكْثَرَ Ù…ÙÙ† ذَلÙÙƒÙŽ ÙÙŽÙ‡Ùمْ Ø´ÙØ±ÙŽÙƒÙŽØ§Ø¡ ÙÙÙŠ الثّÙÙ„ÙØ«Ù Ù…ÙÙ† بَعْد٠وَصÙيَّة٠يÙوصَى بÙÙ‡ÙŽØ¢ أَوْ دَيْن٠غَيْرَ Ù…ÙØ¶ÙŽØ¢Ø±Ù‘٠وَصÙيَّةً
ÙŠØ¹Ù†Û Ú©Ù‡ (اخياÙÙŠ) ورور او خور له يوه څخه زيات وي نو دوى ټولو ته همغه يو ثلث (دريمه برخه) په ميراث ور رسيږي، او په ړومبني صورت Ú©Û Ù‡ØºÙ‡ Ø³ÙØ¯Ø³ (شپږمه برخه) او په وروستني صورت Ú©Û Ù‡ØºÙ‡ (ثلث) Ú†Û ÙˆØ±Ú©Ø§ÙˆÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ له وصيت او قرض څخه وروسته Ú…Ù‡ مال Ú†Û Ø¨Ø§Ù‚ÙŠ Ù¾Ø§ØªÛ Ú©ÛÚ–ÙŠ له همغه څخه دا (ثلث) يا (سدس) ورکاوه Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ او وصيت هلته صØÙŠØ او پر ميراث Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù…Ù‚Ø¯Ù… Ú©ÛØ¯Ø§Ù‰ شي Ú†Û Ù¾Ù‡ هغه Ú©Û Ø¯ نورو Ú…Ù‡ زيان نه وي او دا زيان دوه صورتونه لري:
Ù¡ - دا Ú†Û Ù„Ù‡ يوه (ثلث) څخه ÙŠÛ Ø¯ زيات مال وصيت Ú©Ú“Ù‰ وي.
Ù¢ – دا Ú†Û Ø¯Ù‡ØºÙ‡ وارث له پاره Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ ته له ميراث څخه هم برخه ور رسيږي Ú…Ù‡ وصيت ÙˆÚ©Ú“ÙŠØŒ په Ø¯Û Ø¯ÙˆØ§Ú“Ùˆ صورتونو Ú©Û ÙˆØµÙŠØª صØÙŠØ نه دى، هو! Ú©Ù‡ ټول ورثه هغه وصيت سره ومني نو ÚšÙ‡! Ú©Ù‡ نه؛ Ù‡Ø³Û ÙˆØµÙŠØªÙˆÙ†Ù‡ ټول مردود دي.
ÙØ§Ø¦Ø¯Ù‡: څرنګه Ú†Û Ù„Ù‡ وارثانو څخه اندÛښنه وه Ú†Û Ø¯ ميت له ØªØ±Ú©Û Ú…Ø®Ù‡ به د ميت وصيت او پور ادا نه Ú©Ú“ÙŠ Ø¨Ù„Ú©Û Ù¼ÙˆÙ„ مال به د خپلو ÚØ§Ù†ÙˆÙ†Ùˆ له پاره وساتي نو ÚÚ©Ù‡ ÙŠÛ Ù„Ù‡ ميراث سره هرÚÙ„Û Ø¯ وصيت او د دين د ØÚ©Ù… تاکيد بيان Ú©Ú“ØŒ او کله Ú†Û ÙˆØµÙŠØª تبرع او Ø§ØØ³Ø§Ù† دى او Ú‰ÛØ± Úله يو معين سړى Ø¯Ø¯Û Ù…Ø³ØªØÙ‚ نه وي اوله Ø¯Û Ø³Ø¨Ø¨Ù‡ د هغه د ضائع Ú©ÛØ¯Ù„Ùˆ Ø§ØØªÙ…ال قوي Ùˆ نو ÚÚ©Ù‡ ÙŠÛ Ø¯ اهتمام او Ø§ØØªÙŠØ§Ø· له امله په هر ÚØ§Ù‰ Ú©Û Ù„Ù‡ دَين (پور) څخه د وصيت ذکر د مخه ÙØ±Ù…ايلى دى، ØØ§Ù„ دا Ú†Û Ø¯ وصيت درجه له دَين څخه وروسته ده، Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ù¾Ø®ÙˆØ§ ØªÛØ±Ù‡ شوه (ÙŠØ¹Ù†Û Ù„Ú©Ù‡ Ú†Û Ù‡ÛÚ…ÙˆÚ© د دين په اداء کولو Ú©Û ØºÙلت نه کوي Ù‡Ù…Ø¯Ø§Ø³Û Ø¯Û Ù¾Ù‡ وصيت Ú©Û Ù‡Ù… نه کوي)! او هم وصيت د مورث ØÙ‚ دى، Ù„Ú©Ù‡ تجهيز، او تکÙين، پرته له وراثت او دَين څخه Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ د نورو ØÙ‚ دى نو له Ø¯Û ØÙŠØ«ÙŠØªÙ‡ به وصيت له دين څخه مقدم وي، اګرکه له Ø¨Ù„Û ÙˆØ¬Ù‡Û Ø¯ÙŠÙ† په وصيت Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ø¯Ù‰ØŒ او دلته Ú†Û Ø¯ (غيرمضار) قيد زيات شوى دى همدا قيد به په نورو سابقه ÚØ§ÙŠÙˆÙ†Ùˆ Ú©Û Ù‡Ù… معتبر وي.
ØªÙØ³ÛŒØ±: مّÙÙ†ÙŽ اللّه٠وَاللّه٠عَلÙيمٌ ØÙŽÙ„Ùيمٌ
هغه ميراثونه Ú†Û Ø¯Ø¯Û Ø±Ú©ÙˆØ¹ له شروع څخه ØªØ±Ø¯Û ÚØ§ÙŠÙ‡ پور بيان شوي دي پنÚÙ‡ دي:
Ù¡ ـــ Úوى، لور . Ù¢ ـــ مور او پلار، Ù£ ـــ Ù…Ûړه، Ù¤ ـــ ÚšÚه، Ù¥ ـــ اخياÙÙŠ ورور او خور.
Ù‡Ù…Ø¯Û Ù¾Ù†ÚÙˆ ته ذوى Ø§Ù„ÙØ±ÙˆØ¶ ÙŠØ¹Ù†Û Ø¯ معلومو برخو خاوندان وايي (په استثنا د Úوى Ú†Û Ø¹ØµØ¨Ù‡ دى) Ø¯Ø¯Û Ù¾Ù†ÚÙˆ واړو د ميراث اØÚ©Ø§Ù… ÙŠÛ Ø¨ÙŠØ§Ù† Ú©Ú“Ù„ØŒ په پاى Ú©Û ÙŠÛ Ø¯ تاکيد په ډول ÙˆÙØ±Ù…ايل Ú†Û: دا ØÚ©Ù… د پاک الله (ج) دى او تعميل ÙŠÛ Ø¶Ø±ÙˆØ±ÙŠ دى او الله (ج) ته هر شى معلوم دي Ú†Û Ú©ÙˆÙ… يو اطاعت کوي او کوم يو غاړه غړوي؟ او کوم يو په ميراث، وصيت او دَين Ú©Û Ù„Ù‡ ØÙ‚ او انصا٠سره سم کار کوي او کوم يو Ø¨Û Ø§Ù†ØµØ§ÙÙŠ کوي او ضرر رسوي؟ ا