الیوم اکملت Ù„Ú©Ù… دینکم Ùˆ اتممت علیکم نعمتي ورضیت Ù„Ú©Ù… الاسلام دینا. ژباړه: الله تعالی ÙØ±Ù…ایلي دي Ú†ÛØ› اوس ما ستاسو دین پوره کړیدی او په ØªØ§Ø³Û Ù…Û Ù†Ø¹Ù…Øª پوره کړیدی او ســــتاسو له پاره مو اسلام دین غوره Ú©Ú“ÛŒ دی. سورة مائده (ایة Û³) Ù‚Ùلْ Ø¥Ùنْ Ú©ÙنْتÙمْ ØªÙØÙØ¨Ùّونَ اللَّهَ ÙÙŽØ§ØªÙŽÙ‘Ø¨ÙØ¹ÙÙˆÙ†ÙŠâ€ ÙŠÙØÙ’Ø¨ÙØ¨Ù’Ú©Ùم٠اللَّه٠وَ يَغْÙÙØ±Ù’ Ù„ÙŽÚ©Ùمْ ذÙÙ†ÙوبَکÙمْ (الایة) ال عمران (Û³Û±). ژباړه: ته ورته ووایه ای نبي علیه السلام: Ú©Ù‡ Ú†ÛØ±ØªÙ‡ تاسو مینه کوئ د الله تعالی جل جلاله سره، نو زما تابعداري وکړئ، الله تعالی جل جلاله به تاسو سره مینه ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او ستاسو ګناهونه به وبښي .
باید دا واضØÙ‡ Ú©Ú“Ùˆ Ú†Û Ù†ÙØ³ ذکر د ولادت او مروجه مجلس د میلاد النبي یا مولود یا زوکړه دواړه بÛÙ„ بÛÙ„ شیان دي او په دواړو Ú©Û Ù…Ø¹Ù…ÙˆÙ„ÛŒ توپیر نشته Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯ آسمان او د Ù…ÚÚ©Û Ø¯ÙˆÙ…Ø±Ù‡ توپیر دی.
Ù†ÙØ³ ذکر ولادت: Ù¾Ø¯Û Ú©Û Ø¯Ù‡ÛŒÚ†Ø§ اختلا٠نشته Ø¨Ù„Ú©Û Ø¯ ټولو Ø§ØªÙØ§Ù‚ ده او بلاشک دا جائز ده او باعث د خیر او ثواب ده Ù€ لیکن Ù†ÙØ³ ذکر د ولادت Ú…Ù‡ ته وایي او Ø¯Ø¯Û Ø´Ø±ÙˆØ¹ کله وشوه نو دا د دواړو خواؤ له ژبو څخه اورو.
له مخالÙینو څخه مولانا خلیل اØÙ…د مهاجر مدني لیکي: Ù†ÙØ³ ذکر د ولادت یا میلاد د ÙØ®Ø± عالم علیه السلام Ù‡ÛÚ…ÙˆÚ© ÛŒÛ Ù…Ù†Ø¹ نه کوي، Ø¨Ù„Ú©Û Ø°Ú©Ø± د ولادت دده د نور سیر او ØØ§Ù„اتو ذکر کول مندوب دي.
د ØµØØ§Ø¨ÙˆÙˆØŒ تابعینو، او تبع تابعینو او تر شپږ سوه کالو Ù¾ÙˆØ±Û Ø°Ú©Ø± د میلاد او Ù¾ÛÚšÛ Ù…Ø®Ú©Û Ù„Ù‡ ولادت څخه دارنګه دده ØØ§Ù„ات او Ø´Ø±Ø Ø§Ùˆ د نبوت په اړه ټول اØÚ©Ø§Ù…ØŒ بیان او Ú©ÛŒØ³Û .... دا د تعلیم او تعلم په ډول ترسره Ú©ÛØ¯Ù„ØŒ Ù„Ú©Ù‡: د درس او تدریس په توګه ویل Ú©ÛØ¯Ù„ØŒ نه هلته د مجلس عقد یا غونډه نیول Ú©ÛØ¯Ù„ه، نه خوراک او طعام نه بل Ú…Ù‡..... Ø¨Ù„Ú©Û Ù‡ØºÙ‡ ډول به ØµØØ§Ø¨ÙˆÙˆ ترسره کول، Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ مبارک ÛŒÛ ÚšÙˆØ¯Ù†Ù‡ Ú©Ú“Û ÙˆÙ‡.
د میلاد پیل:
د مروجه میلاد نسبت نه په قرآن کریم Ú©Û Ø´ØªÙˆÙ† لري نه په ØªÙØ§Ø³ÛŒØ±Ùˆ Ú©Û Ù†Ù‡ Ø§ØØ§Ø¯ÛŒØ«Ùˆ Ú©Û Ø§Ùˆ نه د خیر القرون څخه Ø¯Ø¯Û Ø«Ø¨ÙˆØª شته، سید سلیمان ØµØ§ØØ¨ ندوي په سیرة النبي جلد Û³ ØµÙØÙ‡ Û¶Û¶Û´ طبعه دوهم Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: په اسلام Ú©Û Ø¯ میلاد مجلس رواج له Ú…Ù„ÙˆØ±Ù…Û Ø³Ù„ÛŒØ²Û Ú…Ø®Ù‡ پیل شویدی.
لیکن واقعه دا ده Ú†Û Ø¯ اسلام له پیل څخه تر شپږ سوه کالو Ù¾ÙˆØ±Û Ø¯ مروجه میلاد Ù‡ÛÚ… ثبوت نشته او Ø¯Ø¯Û Ù¾Ù‡ جواز او عدم جواز Ú©Û Ø¯ امت اختلا٠دی خو Ù¾Ø¯Û Ú©Û Ø¯ هیچا اختلا٠نشته Ú†Û Ù„Ù‡ Ø´Ù¾Ú–Ù…Û Ù‡Ø¬Ø±ÙŠ Ù…Ø®Ú©Û Ù…ÛŒÙ„Ø§Ø¯ شتون نه درلود.
Ù„Ú©Ù‡ د میلاد د لمانÚلو ØØ§Ù…ÙŠ او ملاتړی مولوي عبدالسمیع هم په انوار ساطعه Ú©Û Ø§Ø¹ØªØ±Ø§Ù Ú©ÙˆÙŠ:
Ú†Û Ø¯Ø¯Û Ù…ÛŒÙ„Ø§Ø¯ Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ ÛŒÛ Ú†Û Ø®Ù„Ú© لمانÚÙŠ: له ربیع الاول سره Ø¯Ø¯Û ÛŒÙˆ ÚØ§ÛŒ کول ÛŒØ¹Ù†Û Ø¯ÙˆÙ„Ø³Ù…Ù‡ ÙˆØ±Ú Ù¾Ù‡ میلاد النبي سره تعین (ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û) کول دا وروسته شویدي، ÛŒØ¹Ù†Û Ø¯ Ø´Ù¾Ú–Ù…Û Ø³Ù„ÛŒØ²Û Ø¢Ø®Ø± Ú©Û. (ØµÙØÙ‡ Û±ÛµÛ¹).
د میلاد بنسټ اÛښودونکی: د ØµØØ§Ø¨ÙˆÙˆØŒ تابعینو، او تبع تابعینو او تر شپږ سوه کالو Ù¾ÙˆØ±Û Ø°Ú©Ø± د میلاد ثبوت نشته خو چا Ø¯Ø¯Û ÙˆØ±Ú Ù„Ù…Ø§Ù†Úنه پيل کړه؟ ØµØ§ØØ¨ د مجموعه سعادت لیکي: وایي Ú†Û ÛŒÙˆ کس له هند څخه هجرت ÙˆÚ©Ú“ او Ù…Ú©Ù‡ مکرمه Ú©Û ÛŒÛ Ú˜ÙˆÙ†Ø¯ غوره Ú©Ú“ØŒ هغه د مولود په اړه Ø¯Ø§Ø³Û ÙˆØ§ÛŒÙŠ:
د روم څخه سر لښکر Ú†Û Ù†ÙˆÙ… ÛŒÛ Ù¾Ø§Ø´Ø§ وو هغه Ù…Ú©Ù‡ Ù…Ú©Ø±Ù…Û ØªÙ‡ له Ù¾ÙˆÚ Ø³Ø±Ù‡ راغی او هغه د مولود یا میلاد مجلس وکته د Ù…Ú©Û Ù…Ú©Ø±Ù…Û Ù…ÙØªÙŠ Ú…Ø®Ù‡ ÛŒÛ ØªÙ¾ÙˆØ³ ÙˆÚ©Ú“ØŒ Ø¯Ø¯Û Ù…Ø¬Ù„Ø³ Ú…Ù‡ ØÚ©Ù… دی او په کومه زمانه Ú©Û Ø§ÛŒØ¬Ø§Ø¯ شوی دی او دا په کومه درجه Ú©Û Ø±Ø§ÚÙŠØŒ آیا دا ÙØ±Ø¶ØŒ سنت یا Ù…Ø³ØªØØ¨ دی، Ú†Û Ù‡Ø± Ú…Ù‡ وي په دلائلو سره ما ته Ø¯Ø¯Û ÙØªÙˆÙ‡ راواستوه؟
بیا Ù…ÙØªÙŠ ØµØ§ØØ¨ په کتابونو Ú©Û Ù¾Ù„Ù¼Ù†Ù‡ وکړه، Ù‡ÛÚ… پته او ثبوت په لاس ورنغی لیکن د تاریخ په یوه کتاب Ú©Û Ø¯Ø§Ø³Û Ù…Ù†Ø¯Ø±Ø¬ ول، Ú†Û Ù¾Ù‡ Û·Û°Û° هجري د مصر په ښار Ú©Û ÛŒÙˆ کس د مسلمانانو په میلمستیا Ú©Û Ø§Ùˆ Ù…Ø®Ú©Û Ù„Ù‡ خوراک څخه ÛŒÛ ÙˆØ¹Ø¸ هم ÙˆÚ©Ú“ØŒ هغه له صØÛŒØ Ø§ØØ§Ø¯ÛŒØ«Ùˆ څخه ولادت او Ù…Ø¹Ø¬Ø²Û Ú†Û Ø¯ ØØ¶ÙˆØ± صلی الله علیه وسلم په اړه مروي دي هغه ÛŒÛ ÙˆØ§ÙˆØ±ÙˆÙ„ او همدارنګه واقعات او عجائبات ÛŒÛ Ù‡Ù… واورول، د خلکو دا خوښ شول، بیا یو بل کس د یو بل مجلس ترتیب ونیوه، بیا درÛیم کس Ø¯Ø§Ø³Û ÙˆÚ©Ú“Ù„ خو ورو ورو دا په مولود سره مشهور شو، Ù…ÙØªÙŠ ØµØ§ØØ¨ دا Ú©ÛŒÙیت پاشا ته ور واستوه او نور ÛŒÛ Ù‡ÛÚ… Ø´ÛŒ ور Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ùˆ نه لیکل. مجموعه سعادت ØµÙØÙ‡ Û±Û² او Û±Û³ جلد Û².
لیکن Ø§ÙØ³ÙˆØ³ Ú†Û Ø¯ مجموعه سعادت مؤل٠له ØªØØ±ÛŒØ± څخه Ù‡ÛÚ… د منقول عنه پته نه Ù„Ú«ÙŠØŒ نه عالم مهاجر، نه Ù…ÙØªÙŠ Ø¯ Ù…Ú©Û Ù…Ø¹Ø¸Ù…Û Ø§Ùˆ نه د Ù¾ÙˆÚ Ø³Ø±Ù„ÚšÚ©Ø± نوم معلومیږي، نه دا ظاهریږي Ú†Û Ù¾Ù‡ Û·Û°Û° هجري Ú©Û Ù¾Ù‡ مصر Ú©Û Ø¯ØºÙ‡ اول کس د میلاد مجلس ترتیب Ú©Ú“ او هلته یو چا د مولود په هکله وعظ او بیان ÙˆÚ©Ú“.
هو Ú©Ù‡ د چا نوم اخیستل کیږي Ú†Û Ù¾Ù‡ Ù‡ØºÛ Ø³Ø±Ù‡ مواÙقین او مخالÙین دواړه دا مني، هغه عمر بن ملا Ù…ØÙ…د موصلي دی هغه کس Ú†Û Ù¾Ù‡ دنیا Ú©Û ØªØ± ټولو اول او مخته ÛŒÛ Ù¾Ù‡ موصل Ú©Û Ø¯Ø§ مروجه میلاد مجلس ایجاد کړی، Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û Ù…Ø¬ÙˆØ²ÛŒÙ†Ùˆ څخه Ø´Ø§Ø±Ø Ø¯ صØÛŒØ مسلم امام نووي متوÙÙŠ ØµÙØÙ‡ Û¶Û·Û· د هغه شیخ، ØØ§Ùظ Ø§Ù„ØØ¯ÛŒØ« امام عبدالرØÙ…ان بن اسماعیل المعرو٠په ابی شامه په کتاب، الباعث علی انکار البدع والØÙˆØ§Ø¯Ø« Ú©Û Ø§Ùˆ بیا غالباً د هغه په پيروي Ú©Û Ø¯ علامه جلال الدین سیوطي شاګرد، علامه Ù…ØÙ…د بن علي یوس٠دمشقي شامي په کتاب، سبل الهدی والرشاد ÙÛŒ سیرم خیر العباد Ú†Û Ù…Ø´Ù‡ÙˆØ± په شامي دی لیکلي دي:Ù€
تر ټولو Ù…Ø®Ú©Û Ø¯ مولود عمر بن Ù…ØÙ…د په موصل Ú©Û Ú†Û ÛŒÙˆ نیک شخص او مشهور ؤ او بیا سلطان اربل د هغه پیروي ÙˆÚ©Ú“Ù‡.
بیا وروسته ټولو متأخرینو هم Ø¯Ø§Ø³Û Ù†Ù‚Ù„ کړيدي او د Ù…ÙØªÙŠ Ø³Ø¹Ø¯ الله قول Ú†Û Ø¯ مولوي عبدالØÙ‚ مهاجر Ù…Ú©ÙŠ په رساله Ú©Û Ø§Ù„Ø¯Ø± المنظم ÙÛŒ ØÚ©Ù… عمل مولد النبي Ú©Û Ù…Ù†Ù‚ÙˆÙ„ دی:
اول دا عمل په ربیع الاول Ú©Û Ú©ÙˆÙ„ØŒ Ø¯Ø¯Û ØªØ®ØµÛŒØµ او تعیین کول په موصل Ú†Û Ø¯ عراق یو ښار ده هلته ترسره شو، هلته یو متقي دیندار شیخ عمر Ú†Û Ù†ÛŒÚ© سړی وو هغه دا ایجاد ÙˆÚ©Ú“ Ù€ ØµÙØÙ‡ Û±Û¶Û°.
د میلاد النبي د موجد یا ایجادونکي ØØ§Ù„: عمر بن موصلي دده شمار نه په مجتهدینو Ú©Û Ú©ÛŒÚ–ÙŠØŒ نه Ù…ØØ¯Ø«ÛŒÙ†Ùˆ Ú©ÛØŒ نه Ùقهاوو Ú©Û Ù†Ù‡ متکلمینو Ú©ÛØŒ Ø¨Ù„Ú©Û ÙˆØ§Ù‚Ø¹Ù‡ دا ده Ú†Û Ø¯ علمي تØÙ‚یق په بناء هغه یو مجهول Ø§Ù„ØØ§Ù„ شخص دی، دده یواÚÛŒÙ†Û Ú©Ø§Ø±Ù†Ø§Ù…Ù‡ Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ ترسره Ú©Ú“Û Ù‡Ù…Ø¯Ø§ د میلاد ایجاد دی او بل د هغه نوم یادونه د سلطان اربل په ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ø´ÙˆÛ Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ د مولود په عمل Ú©Û Ø¯Ø¯Ù‡ اقتدا Ú©Ú“Û Ú«Ù†Û Ø¯Ø¯Ù‡ نوم به هم چا نه وو یاد Ú©Ú“ÛŒ ÚÚ©Ù‡ دی یو علمي شخص نه ؤ.
علامه ابوشامه او ØµØ§ØØ¨ د سیرة شامي د هغه په اړه لیکلي Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ له صالØÛŒÙ†Ùˆ او مشهورو خلکو څخه ؤ، نو اهل علم Ù¾Ø¯Û Ù¾ÙˆÙ‡ÛŒÚ–ÙŠØŒ Ú†Û Ù„Ø¯Û Ø®Ø¨Ø±Û Ú…Ø®Ù‡ Ù‡ÛÚ… نه معلومیږي Ú†Û Ù¾Ø¯Û Ø³Ø±Ù‡ د Ø¯Ø§Ø³Û Ú©Ø³ علم او تØÙ‚یق Ú©Û Ù‡ØºÙ‡ Ú…Ù‡ ترلاسه کړيدي Ù€ بیا دا هم معلومه نده Ú†Û Ø¯Ø¯Ù‡ په اړه دا Ø®Ø¨Ø±Û Ø¯ تØÙ‚یق پر بناء دي او Ú©Ù‡ Ù…ØØ¶ د شهرت په بناء Ù€ Ø¯Ø§Ø³Û Ú‰ÛØ± خلک دي Ú†Û Ú‰ÛØ± مشهور شوي او ØØªÛŒ دده څخه روایات هم اخیستل شوي خلکو یا د رجال په کتابونو Ú©Û Ø¯Ø§Ø³Û Ú‰ÛØ±Û Ú©ÛŒØ³Û Ø´ØªÙ‡.
ابن ØØ¨Ø§Ù† د عبد الله بن Ù…ØØ±Ø± په اړه لیکلي. عبد الله بن Ù…ØØ±Ø± د الله تعالی له نیکو بندګانو څخه ؤ، بیا وروسته ÛŒÛ Ø¯Ø¯Ù‡ د یو روایت او درایت او علم او Ù¾ÙˆÙ‡Û Ù¾Ù‡ Ù„ØØ§Ø¸ دده په اړه لیکي.
لیکن هغه غلط بیاني کوله او نه Ù¾ÙˆÙ‡ÛØ¯Ù‡ او د ØØ¯ÛŒØ«Ùˆ په نقل Ú©Û Ø¨Ù‡ ÛŒÛ Ù„Ø§Ù†Ø¯Ø¦ باندئ کاوه او Ù‡ÛÚ… نه Ù¾ÙˆÙ‡ÛØ¯Ù‡.
په هر ØØ§Ù„ ابوشامه سیرت شامي Ú©Û Ø¯ عمر بن Ù…ØÙ…د په اړه Ú†Û Ú©ÙˆÙ…Ù‡ د خیر کلمه Ù„ÛŒÚ©Ù„Û Ù„Ø¯Û Ú…Ø®Ù‡ دا خبره Ù‡ÛÚ… واضØÙ‡ نه معلومیږي، Ú†Û Ù¾Ù‡ علم او تÙقه Ú©Û Ø¯ دغه کس یو ÚØ§Ù†Ú«Ú“ÛŒ مقام ؤ، Ø¯Ø¯Û Ø¨Ø±Ø¹Ú©Ø³ Ú‰ÛØ±Ùˆ نورو اکابرو هم په ده Ø³Ø®ØªÛ Ø¬Ø±ØÛ او تنقیدونه Ú©Ú“ÙŠØŒ Ù„Ú©Ù‡ له قدما څخه علامه تاج الدین ÙØ§Ú©Ù‡Ø§Ù†ÙŠ Ù¾Ù‡ رساله المورد ÙÛŒ الکلام مع عمل المولد Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ: Ø§ØØ¯Ø«Ù‡Ø§ البطالون وشهرة Ù†ÙØ³ واعتنابها الا کالون.
مولود ایجاد کړیدی باطلو، غلط کارو او د Ù†ÙØ³ غوښتونکو او Ø¯Ø¯Û Ø§Ù‡ØªÙ…Ø§Ù… کړیدی غوړه مالو یا د Ø®Ûټو پالونکو.
ØµØ§ØØ¨ د قرة العیون اول Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ: او دا خبره ÚšÙ‡ ښکاره او بهر ده، Ú†Û Ø¯Ø§ د میلاد مجلس له دریو قرونو څخه وروسته دا اهل بدعت ایجاد Ú©Ú“ Ù€ جلد Û± ØµÙØÙ‡ Û´Û¸ بیا ورو ورو د شیخ عمر او سلطان اربل د دغو دواړو په اړه له ØÙˆØ§Ù„Ùˆ سره دا صا٠ظاهریږي Ú†Û:
او دا ښکاره ده Ú†Û Ù…ÙˆØ¬Ø¯ یا ایجادونکی د مجلس میلاد بهئیت کذائیه هغه شیخ عمر او ملک Ù…Ø¸ÙØ± ابو سعید دی او معلÙنْ بالÙÙØ³Ù‚ Ú©ÛØ¯Ù„ دا قول له عبد الله بن اسعد Ø§Ù„Ø§ÙØ¹ÙŠ Ø´Ø§ÙØ¹ÙŠ Ù…ØªÙˆÙÙŠ Û·Û¶Û¸ هجري مراة الجنان څخه ÙˆØ§Ø¶Ø Ø§Ùˆ ثابت دی Ù€ ØµÙØÙ‡ ÛµÛ° جلد Û±.
له دغو خبرو څخه معلومیږي Ú†Û Ø¹Ù…Ø± بن Ù…ØÙ…د د اهل عمل او Ø§ØØ¨Ø§Ø¨ شریعت په ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û ÛŒÙˆ Ú‰ÛØ± غلط شانته سړی ؤ Ù€ والله اعلم.
Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û ØµØ§ØØ¨ د قرة العیون اول Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ: د میلاد مروجه ایجادونکی او Úینو ویلي، Ú†Û Ø§ÙˆÙ„ سلطان اربل دا ایجاد کړیدی، Ù„Ú©Ù‡: Ú†Û Ø¬Ù„Ø§Ù„ الدین سیوطي په ØØ³Ù† المقصد ÙÛŒ عمل المولد Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ: واّول من Ø§ØØ¯Ø« ذالک ابن Ø§Ù„Ù…Ø¸ÙØ± ابوسعید بن زین الدین بن علی Ø§ØØ¯ الملوک الا مجاد، تر ټولو د مخه مولود ایجاد کړیدی ابن Ù…Ø¸ÙØ± بن سعید ابن زین الدین ابن علي Ú†Û Ù„Ù‡ لویو باچایانو څخه ؤ.
او له ÚÛŒÙ†Û Ø¨ÛŒØ§Ù†Ùˆ څخه ثابتیږي Ú†Û Ø§ÙˆÙ„ موجد Ø¯Ø¯Û Ø¹Ù…Ø±Ø¨Ù† Ù…ØÙ…د ؤ او سلطان اربل د مولود ملاتړی ؤ Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û Ø¹Ù„Ø§Ù…Ù‡ ابوشامه او ØµØ§ØØ¨ د سیرة شامي په عبارت Ú©Û Ù…Ùˆ ولوستل ؛؛وبه اقتدای ÙÛŒ ذالک ØµØ§ØØ¨ اربل؛؛ Ú†Û Ø¨Ø§Ú†Ø§ اربل د مولود په اړه د عمر بن Ù…ØÙ…د پيروي Ú©Ú“ÛØ¯Ù‡ØŒ زموږ په آند دا آخري خبره صØÛŒØ ده Ù€ اصل دا ده Ú†Û Ø¯ میلاد ایجاد کوونکی هغه عمر بن Ù…ØÙ…د دی، او دده په اقتداء او رواج کولو د مولود Ú©Û ØªØ± ټولو د مخه سلطان اربل نوم راÚÙŠØŒ Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û Ù…Ø¹Ø²Ø§Ù„Ø¯ÛŒÙ† ØØ³Ù† خوارزمي پخپل تاریخ Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ: وهوا اوّل من Ø§ØØ¯ÛŒØ« من الملوک هذالعمل، له باچایانو څخه سلطابن اربل اولنی باچا ؤ چا Ú†Û Ù…ÙˆÙ„ÙˆØ¯ ولمانÚÙ‡.
دا Ù¼Ú©Û Ø›Ø›Ø§ÙˆÙ‘Ù„Ø›Ø› د سیرة شامي په کلام Ú©Û Ù¾Ù‡ ظاهره تعارض معلومیږي، له مجوزینو څخه مولانا سلامت الله ØµØ§ØØ¨ په اشباع الکلام Ú©Û Ø¯Ø§ نقل Ú©Ú“ÙŠ او Ø¯Ø§Ø³Û Úواب ÛŒÛ ÙˆØ±Ú©Ú“ÛŒØ¯ÛŒ:
؛؛اول شخص چا Ú†Û Ø¯Ø¯Û Ø´Ø±ÙˆØ¹ ÙˆÚ©Ú“Ù‡ هغه شیخ عمر بن Ù…ØÙ…د موصلي ؤ او اول شخص له ملوک چا Ú†Û Ø¯Ø§ Ú‰ÛØ± مشهور Ú©Ú“ هغه Ù…Ø¸ÙØ± الدین ابو سعید کوکبري بن زین الدین باچا د اربل ؤ؛؛ الدر المنظم ØµÙØÙ‡ Û¹Û² .
مولوي سمیع مرØÙˆÙ… هم دا نظر لري او په انوار سامعه Ú©Û ÛŒÛ ÙˆØ±ØªÙ‡ نظر ښکار کړیدی، وګورئ دده همدا کتاب پاڼه Û±Û¶Û° Ù€ دی هم وایي Ú†Û Ø¨Ø§Ú†Ø§ÛŒØ§Ù†Ùˆ څخه اول ابو سعید Ù…Ø¸ÙØ± د مولود تخصیص او تعیین سره په ربیع الاول Ú©Û Ú©Ú“ÛŒ غرض دا Ú†Û Ø¯ØºÙ‡ باچا د شیخ عمر مذکور پیروي Ú©Ú“Û Ù¾Ù‡ دغه ÙØ¹Ù„ Ú©Û.
د مروجه میلاد ØØ§Ù„: ابن خلکان په دÙیات الاعیان او کامل ابن اثیر او د تاریخ په نورو کتابونو Ú©Û Ø¯Ø¯Û Ú‰ÛØ± ØªÙØµÛŒÙ„ راغلی خو لنډیز ÛŒÛ Ø¯Ø§Ø³Û Ø¨ÛŒØ§Ù†ÙˆÙˆ: د دغه باچا نوم دی کوکبوري یا کوکیري یا کوکري او لقب دده ملک معظم Ù…Ø¸ÙØ± الدین ؤ Ù€ ابو سعید ÛŒÛ Ú©Ù†ÛŒØª ؤ، د موصل په کلا Ú©Û Ø¯ سه Ø´Ù†Ø¨Û Ù¾Ù‡ شپه په Û²Û·ØŒ Ù…ØØ±Ù… ÛµÛ´Û¹ هجري Ú©Û Ù¾ÙŠØ¯Ø§ شوی، په څوارلس Ú©Ù„Ù†Û Ú©Û Ø¯Ø¯Ù‡ د پلار Ø§Ø¨ÙˆØ§Ù„ØØ³Ù† زین الدین علي ترکماني له ÙˆÙØ§Øª څخه وروسته د هغه ÚØ§ÛŒ ناستی وټاکل شو.
د سلطان اربل په اړه دومره معلومیږي، Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ زړور، عادل او سخي ضرور ؤ خو ثقه Ú©ÛØ¯Ù„ دده نه ثابتیږي. دارنګه اوّل علامه اØÙ…د بن Ù…ØÙ…د مالکي مصري پخپل کتاب قول معتمد Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ Ú†ÛØ› معز الدین ØØ³Ù† خوارزمی پخپل تاریخ Ú©Û Ø¯Ø§Ø³Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ: کان ملکاً Ù…Ø³Ø±ÙØ§ يأمر علماء زمانه ان یعملوا باستنباطهم واجتهادهم وان لایتبعوا لمذهب غیرهم ØØªÛŒ مالت الیه جماعة من العلماء ÙˆØ·Ø§Ø¦ÙØ© من Ø§Ù„ÙØ¶Ù„اء Ùˆ ÛŒØØªÙÙ„ لمولد النبی صلی الله علیه وسلم ÙÛŒ الربیع الاول وهو اول من الملوک Ø§ØØ¯Ø« هذا العمل. لنډ مطلب: دا Ú†Û Ø¯ØºÙ‡ مسر٠او ظالم بادشاه نوموړي میلاد النبي ایجاد Ú©Ú“ÛŒ دی او په دولسم د ربیع الاول به ÙŠÛ Ù„Ù…Ø§Ù†Úلو او علماء به ÛŒÛ Ø®Ù¾Ù„Ùˆ خواهشاتو ته هڅول د شریعت پابند نه ؤ. القول المعتمد ÙÛŒ عمل المولد Ú©Û ÙˆÚ«ÙˆØ±Ù‡ Ú†Û Ø§Ù„ØØ§ÙˆÙŠ Ù„Ù„ÙØªØ§ÙˆÛŒ د سیوطي Ú©Û Ø¯ÙŠ. علامه ذهبي په دول الاسلام Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: کان ینÙÙ‚ Ú©Ù„ سنة علی مولد النبي صلی الله علیه وسلم Ù†ØÙˆ ثلاث مائة الÙ. هر کال به Ø¯Ø±Û Ù„Ú©Ù‡ Ø±ÙˆÙ¾Û Ø¯ØºÙ‡ بادشاه په میلاد Ù„Ú«ÙˆÙ„Û Ø§Ùˆ دغه بادشاه درباري ملا ته Û±Û°Û°Û° Ø±ÙˆÙ¾Û Ø§Ù†Ø¹Ø§Ù… ورکړو. دول الاسلام للذهبي Û² / Û±Û°Û´. سلطان ÙØ¶ÙˆÙ„ لګښت کاوه، د خپل وخت علماؤ ته ÛŒÛ ØÚ©Ù… ÙˆÚ©Ú“ Ú†Û Ù¾Ø®Ù¾Ù„ اجتهاد او قیاس Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¹Ù…Ù„ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او د نورو مذاهبو تقلید پرÛږدي، ØØªÛŒ د علماؤ یوه ډله هم د ترک تقلید خواته مایله شوه Ù€ له دغه عبارت څخه دوه Ø®Ø¨Ø±Û ÚšÚ©Ø§Ø±Ù‡ Ø´ÙˆÛ ÛŒÙˆ دا Ú†Û Ø³Ù„Ø·Ø§Ù† اربل مسر٠یا اسرا٠کونکی ؤ او بل د ائمه ؤ د تقلید مخال٠هم ؤ او نورو ته ÛŒÛ Ø¯ ترک تقلید ØÚ©Ù… ورکړیدی.
او ØØ§Ùظ ابن ØØ¬Ø± عسقلاني د دغه درباري ملا بیان Ø¯Ø§Ø³Û Ú©ÙˆÙŠ په لسان المیزان څلورم جلد صـ۲۹۴: کان کثیرالوقیعة ÙÛŒ الائمة ÙˆÙÛŒ السل٠من العلماء خبیث اللسان اØÙ…Ù‚ شدید الکبرقلیل النظر ÙÙŠ امورالدین متهاوناً. مطلب او ترجمه ÛŒÛ Ø¯Ø§ ده: د دین په امامانو او سل٠صالØÛŒÙ†Ùˆ Ù¾Ø³Û Ø¨Ù‡ ÛŒÛ Ø¨Ø¯ رد ویل او Ú‰ÛØ± د Ø®Ø¨ÛŒØ«Û Ú˜Ø¨Û ÙˆØ§Ù„Ø§ انسان ؤ او Ú©Ù… عقل، اØÙ…Ù‚ او کبرجن ؤ. د دین په کارونو Ú©Û Ø¹Ù„Ù… او نظر َیی Ú©Ù… ؤ او د دین په کارونو Ú©Û Ø³Ø³ØªÙŠ کوونکی ؤ. بیا په څلورم جلد Û´/ Û²Û¹ Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: قال ابن النجار رأیت الناس مجتمعین علی کذبه Ùˆ ضعÙÙ‡ علامه ابن ØØ¬Ø± د ابن النجار نه نقل کوي Ú†Û Ù…Ø§ خلک لیدل Ú†Û Ø§ØªÙØ§Ù‚ ÛŒÛ Ú©Ú“ÛŒ ؤ دده په دروغژنوالي او ضعی٠والي باندÛ.
ابن جولان متوÙÙŠ Û¶ÛµÛ´ هجري په تاریخ مرأة الزمان Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ Ú†Û Ø³Ù„Ø·Ø§Ù† اربل Ù€ یعمل للصوÙیه سماعاً من الظهر الی العصر ویرقص Ø¨Ù†ÙØ³Ù‡ معهم، ÛŒØ¹Ù†Û Ù„Ù‡ ماسپښین څخه مازدیګر Ù¾ÙˆØ±Û Ø¯ صوÙیانو په مجلس Ú©Û Ø¨Ù‡ ÛŒÛ Ø³Ù…Ø§Ø¹ کوله او هغوی سره به دی هم ګډیده.
د ابن خلکام له بیان څخه معلومیږي Ú†Û Ø³Ù…Ø§Ø¹ له مزامیر سره وه او دا Ø¨Ø§Ù„Ø§ØªÙØ§Ù‚ ØØ±Ø§Ù… کار دی او خپله سماع بلا مزامیر Ù¾Ø¯Û Ú©Û Ù‡Ù… اختلا٠ده.
ابن خلکان اربلي Ø´Ø§ÙØ¹ÙŠ Ù…ØªÙˆÙÙŠ Û¶Û¸Û± هجري په دÙیات الاعیان Ú©Û Ø¯ خپل وطنوال او هم عصر سلطان اربل او دده مولد په ØªÙØµÛŒÙ„ سره ذکر کړیدی او مولود په ذکر Ú©Û ÛŒÛ ØªØµØ±ÛŒØ Ú©Ú“ÛØ¯Ù‡ Ú†Û Ù¾Ù‡ هره طبقه Ú©Û ÛŒÙˆÙ‡ ډله د سندرو ویلو او د خیال به ناسته وه.
په لنډه توګه ویلی شو: د تاریخ له Ù‡Ù…Ø¯Û Ú©ØªØ§Ø¨ څخه دامعلومیږي Ú†Û: سلطان اربل یو زړور، منص٠او سخی ؤ، یقیناً دتعری٠قابل ؤ او Ù„Ø¯Û Ù„ØØ§Ø¸ څخه Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ Ù…Ø³Ø±ÙØŒ مزامیر سره به ÛŒÛ Ø³Ù†Ø¯Ø±Û Ø§ÙˆØ±ÛØ¯Ù„ÛØŒ د تقلید مخال٠ؤ او غلط کار او غیر ثقه ؤ.
د مولود د کتاب Ø§ÙˆÙ„Ù†Û Ù…ØµÙ†Ù: هغه چا Ú†Û Ù¾Ù‡ مولود اول کتاب ولیکه د هغه نوم دی ابوالخطاب عمر بن ØØ³Ù† بن دØÛŒÙ‡ کلبي اندلسي بلنسي په ÛµÛ´Û´ هجري Ú©Û Ù¾ÛŒØ¯Ø§ شویدی، د ابن خلکان په قول هغه یو مشهور عالم ؤ، خو دده په اړه ډول ډول Ø®Ø¨Ø±Û Ù…Ø´Ù‡ÙˆØ±Û Ø´ÙˆÛŒØ¯ÙŠ.
د Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ø§Ù‚ÙˆØ§Ù„Ùˆ څخه به دده په اړه نور ÙˆØ¶Ø§ØØª هم وشي.
اول: علامه شمس الدین ذهبي متوÙÙŠ Û·Û´Û· هجري په میزان الاعتدال Ú©Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÙŠ:
عمر بن ØØ³Ù† بن دØÛŒÙ‡ اندلسي Ù…ØØ¯Ø«ØŒ په نقل Ú©Û Ù…ØªÙ‡Ù… ؤ، همدارنګه دی وایي: زه وایم Ú†Û Ø¯ ابن دØÛŒÙ‡ په کتابونو Ú©Û Ø¯Ø§Ø³Û Ø´ÛŒØ§Ù† هم دي Ú†Û Ù¾Ø± هغه عیب لګول کیږي، Ù„Ú©Ù‡: د تصØÛŒØ او تضعی٠له مخÛ.
دوم: علامه ذهبي له ØØ§Ùظ ابوبکر بن عبدالغني مشهور په ابن النقطه ØÙ†ÙÙŠ بغدادي څخه نقل کړیدي، هغه وایي: ابن دØÛŒÙ‡ د Ù…Ø¹Ø±ÙØª او بزرګي سره موصو٠ؤ، ÚÛŒÙ†Û Ø¯Ø§Ø³Û Ø¯Ø¹ÙˆÛ ÛŒÛ Ù‡Ù… Ú©Ú“ÙŠ Ú†Û Ø¯ هغو ØÙ‚یقت او اصل نشته.
درÛیم: ØØ§Ùظ ضیاء مقدسي ÙØ±Ù…ایي: ما ته دده ØØ§Ù„ Ú‰ÛØ± ÚšÙ‡ معلومیږي، لیکن: هغه ائمه ؤ ته Ú‰ÛØ± بد ویل Ù„Ø¯Û Ú©Ø¨Ù„Ù‡ هغه ما ته نیک شخص معلوم نشو.
څلورم: ØØ§Ùظ ضیاء ته علامه ابراهیم سنهوري خبر ورکړ Ú†Û: Ø¨ÛØ´Ú©Ù‡ د Ù„ÙˆÛŒØ¯ÛŒÚ Ù…Ø´Ø§Ø¦Ø®Ùˆ د ابن دØÛŒÙ‡ د Ø¬Ø±Ø ØªØ¶Ø¹ÛŒÙ Ù„ÛŒÚ©Ù„ÛŒ Ù€ بیا ØØ§Ùظ ضیاء خپله مشاهده لیکي: بیا ما له ابن دØÛŒÙ‡ څخه Ø¯Ø§Ø³Û Ú‰ÛØ± شیان ولیدل Ú†Û Ø¯Ø¯Ù‡ د Ø¬Ø±Ø Ø§Ùˆ ØªØ¶Ø¹ÛŒÙ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù¾Ù‡ رښتیا هم دلالت کوي.
پنÚÙ…: ØØ§Ùظ ابن ØØ¬Ø± عسقلاني متوÙÙŠ Û¸ÛµÛ³ هجري له ØØ§Ùظ Ø§Ø¨ÙˆØ§Ù„ØØ³Ù† بن Ø§Ù„Ù…ÙØµÙ„ څخه نقل کوي:
ابن دØÛŒÙ‡ ظاهري المذهب ؤ، ائمه او سلÙÙˆ ته به ÛŒÛ Ú‰ÛØ± بد ویل، دده ژبه خبیثه وه، هغه اØÙ…Ù‚ ؤ، Ú‰ÛØ± مغرور او د دین په امورو Ú©Û Ø¨Ù‡ ÛŒÛ Ù„Ù†Ú‰ نظري او متهاون ؤ، ÛŒØ¹Ù†Û Ø¯ دیني امورو Ù„Ú– Ø®Ø¨Ø±Û ÛŒÛ Ø²Ø¯Ù‡ ÙˆÛ Ù€ (لسان المیزان).
شپږم: علامه ابن عساکر پخپل کتاب رجال Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: Ù€
ابن دØÛŒÙ‡ یو ÚšÙ‡ شاعر ؤ لیکن په روایت Ú©Û Ù…ØªÙ‡Ù… ؤ، ÚÚ©Ù‡ به ÛŒÛ Ú‰ÛØ± روایتونه کول.
اوم: ابن نجار پخپل تاریخ Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: ما خلک د ابن دØÛŒÙ‡ د کاذب او ضعی٠ویلو په اړه متÙÙ‚ ولیدل او په هغه د ØØ¯ÛŒØ«Ùˆ د سماع په Ø§ÙˆØ±ÛØ¯Ù„Ùˆ سره مدعي ول له چا څخه Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ نه ؤ Ø§ÙˆØ±ÛØ¯Ù„ÙŠ او د خلکو ملاقات بیان به ÛŒÛ Ú©ÙˆÙ„Ùˆ له چا سره Ú†Û Ø¯Ø¯Ù‡ کتنه هم نه وه Ø´ÙˆÛ Ø¯Ø§ ډول Ù†ÚšØ§Ù†Û Ù¾Ø¯Ù‡ Ø¸Ø§Ù‡Ø±Û ÙˆÛ.
اتم: شیخ الاسلام ابن تیمیة رØÙ…Ø© الله علیه په اقتضاء الصراط المستقیم Û²/ Û¶Û±Ûµ Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: لم ÛŒÙØ¹Ù„Ù‡ السل٠مع قیام المقتضی له Ùˆ عدم المانع Ùیه ولوکان خیراً Ù…ØØ¶Ø§Ù‹ او Ø±Ø§Ø¬ØØ§Ù‹ لکان السل٠رضی الله عنهم اØÙ‚ به منا ÙØ§Ù†Ù‡Ù… کانوا اشد Ù…ØØ¨Ø©ÙŽ Ù„Ø±Ø³ÙˆÙ„ ا لله وتعظیماً له منا وهم علی الخیر Ø§ØØ±Øµ. ÛŒØ¹Ù†Û Ø³Ù„Ù ØµØ§Ù„ØÛŒÙ†Ùˆ نه دی Ú©Ú“ÛŒ Ú†Û Ù‡ØºÙˆÛŒ د رسول الله صلی الله علیه وسلم سره Ú‰ÛØ±Ù‡ مینه درلوده او له موږ څخه ÛŒÛ Ú‰ÛØ± تعظیم او Ø§ØØªØ±Ø§Ù… ورته درلودلو.
Ú‰ÛØ± ستر او کبار علماء دده ضع٠بیانوي او هم ÛŒÛ Ù…Ø®Ø§Ù„Ù Ø¯ÙŠ: د مثال په توګه: ØØ§Ùظ ابن نقطه، ØØ§Ùظ ضیاء، ابراهیم مشهوري، ØØ§Ùظ ابن ØØ¬Ø± عسقلاني ØµØ§ØØ¨ د ÙØªØ الباري، ØØ§Ùظ Ø§Ø¨ÙˆØ§Ù„ØØ³Ù†ØŒ بان عساکر، ابن نجار، او علامه سیوطي Ø´Ø§ÙØ¹ÙŠ Ø§Ùˆ Ø¯Ø§Ø³Û Ù†ÙˆØ± دده مخال٠ؤ ÛŒÙˆØ§Ø²Û Ù¾Ø¯Û Ù†Ù‡ Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ د مولود په اړه کتاب ولیکه Ø¨Ù„Ú©Û Ù¾Ù‡ ده Ú©Û Ù†ÙˆØ±Û Ú‰ÛØ±Û Ø¨Ø¯ÙŠØ§Ù†Û ÙˆÛ.
علامه ÙØ§Ú©Ù‡Ø§Ù†ÙŠ Ù‡Ù… ÙØ±Ù…ائي: لااعلم لهذا المولد اصلاً ÙÛŒ کتاب ولاسنة ولاینقل عمله عن Ø§ØØ¯ من علماء الامة الذین هم القدوة ÙÛŒ الدین المتمسکون باثارالمتقدمین بل هو بدعة Ø§ØØ¯Ø«Ù‡Ø§ المبطلون وشهوه اعتنی بها الا کالون. مطلب دا Ú†Û Ø´Ø±ÛŒØ¹Øª Ú©Û Ù‡ÛÚ… اصل، نقل او دلیل نه لري خواهش غوښتونکو دغه بدعت د خوراکي Ù…ÙØ§Ø¯Ùˆ لپاره ایجاد Ú©Ú“ÛŒ دی وګوره المورد ÙÙŠ الکلام علی المولد Ø§Ù„ØØ§ÙˆÛŒ Ù„Ù„ÙØªØ§ÙˆÛŒ للسیوطي Û²Û²Û³/Û±. (د میلاد په رد Ú©Û ØªÙØµÛŒÙ„ÙŠ Ø¨ØØ« لیکلی دی ابن Ø§Ù…ÛŒØ±Ø§Ù„ØØ§Ø¬ په المدخل دویم جلد ص Û²Û²Û¹ څخه تر Û²Û´Ûµ پورÛ) Û±Û¶ ØµÙØÛ Ø±Ø¯ ÛŒÛ ÙˆØ± Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù„ÛŒÚ©Ù„ÛŒ دی او Ø¯Ø¯Û Ù…ÙØ§Ø³Ø¯ØŒ مکروهات او نقصانات ÛŒÛ Ù¾Ù‡ ګوته کړيدي دا Ø¨ØØ« ورته پوره دی. او هغه وايي Ú†Û Ø¨Ø¹Ø¶Û Ø®Ù„Ú© به دا ګمان کوي Ú†Û Ø¯Ø§ به لوی عبادت، ثواب او اظهار د شعائرالله وي او Ù¾Ø¯Û Ú©Û Ø¨Ù‡ ثواب وي او دا په Ú‰ÛØ±Ùˆ ØØ±Ø§Ù…Ùˆ او بدعاتو Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù…Ø´ØªÙ…Ù„ او Ú‰Ú© عمل او Ø´ÛŒ دی. د مـیلاد په رد Ú©Û Ø¯ علماء کرامو د کتابونو ØÙˆØ§Ù„Û Ø¯Ø§ دي: امام نــصیرالـدین په ارشاد الاخیار ص Û²Û° Ú©Û . مجدد ال٠ثاني ØÙ€Ù€Ù†ÙÙŠ په مکــتوبات ØÙ€ØµÙ‡ Ûµ/ Û²Û² Ú©Û Ø´ÛŒØ® Ø³Ø±ÙØ±Ø§Ø² ØµÙØ¯Ø± ØÙ€Ù€Ù†ÙÙŠ راه سنت ص Û±Û¶ Ú©Û. تÙهیم المسائل د شیخ ګــوهر الرØÙ…ان Û³Û±Û¸/Û´ Ú©Û Ø§Ù‚ØªØ¶Ø§Ø¡ الصراط المستقم صـ Û²Û´Û¹Ú©Û Ø´Ù€ÛŒØ® الاسلام رد کړیدی. مجموع Ø§Ù„ÙØªØ§ÙˆÙŠ Ù„Ù„Ø´Ù€ÛŒØ® ابن عثیمین Û±/ Û¸Û· ÙØªØ§ÙˆÛŒ اســلامیه Û±/ Û³Û¹ المــدخل لابن امیر Ø§Ù„ØØ§Ø¬ Û²/ Û±Û²Û¹- Û±Û´Ûµ. د عـلامه ÙØ§Ú©Ù€Ù‡Ø§Ù†ÙŠ Ø§Ùˆ د علامه عبـدالرØÙ…ان المــغربي او د عــلامه ذهبي او د علامه ابن ØØ¬Ø± د کــتابونو ØÙˆØ§Ù„Û Ù…Ø®Ú©Û Ø°Ú©Ù€Ù€Ø± شـوي دي د علماء د یوبند د کــتابونــو ØÙˆØ§Ù„Û Ø¯ مـیلاد النبي په رد Ú©Û ÙˆÚ«ÙˆØ±Ø¦ Ù€ د مروجه مـیلاد رد د د یوبند علماء کرامو کتـابونو څخه Ø§ØØ³Ù† Ø§Ù„ÙØªØ§ÙˆÙŠ Û±/ Û³Û³Û¸ – Û³Û´Û· Ú©Û . Ù…ÙØªÙŠ Ø±Ø´ÛŒØ¯ اØÙ…د لدهیانوي ØÙ†ÙÙŠ دیوبندي ÛŒÛ Ø¯Ø±Û Ù†Ù‚ØµØ§Ù†Ø§Øª په Ø§Ù„ÙØŒ ب ØŒ ج سره ذکر کړیدي. العر٠الشذي علی الترمذي للشیخ الکشمیري الدیوبندي Û²Û³Û²/Û± Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø§Ù„Ø±Ø³ÙˆÙ… مولانا اشر٠علي التهانوي الدیوبندي صـ Û¹Û¸ . مجموعه Ø§Ù„ÙØªØ§ÙˆÛŒ لمولانا عبدالØÛŒ الکهنوي Û´ /Û³Û³Ûµ ص ۱۰۹، سنت او بدعت Ù„Ù…ÙØªÙŠ Ù…ØÙ…د Ø´Ùیع الدیوبندي ص، ÙØªØ§ÙˆÛŒ رشیدیه ص ۱۳۳، Û²ÛµÛµ – Û²ÛµÛ¶ Ú©Û Ø´ÛŒØ® رشید اØÙ…د ګنګوهي ØµØ§ØØ¨ میلاد رد Ú©Ú“ÛŒ دی. ÙØªØ§ÙˆÛŒ دارالعلوم دیوبند، امداد Ø§Ù„Ù…ÙØªÛŒÙ† Û² / Û±Û·Û² – Û±Û·Ûµ. Ù…ÙØªÙŠ Ú©ÙØ§ÛŒØª ا لله په Ú©ÙØ§ÛŒØª Ø§Ù„Ù…ÙØªÙŠ Û±/ Û±Û´Û´. دا رنګه په Û±Û´Û±/Û± او د علامه زاهدي ØµØ§ØØ¨ کتاب (ناروا بدعتونه او دودونه ص Û¸Ûµ) هم کتلی شئ..
د مروجه میلاد Ø¯Ø±Û ÙˆØ§Ú“Ù‡ مصنÙین غیر مقلدین ول: Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ مو Ú†Û ÙˆÙ„ÙˆØ³ØªÙ„ Ú†Û Ø¯Ø§ Ø¯Ø±Û Ú©Ø³Ø§Ù† Ù„Ú©Ù‡ عمر بن Ù…ØÙ…د موصلي او دغه کار ته رواج ورکولو والا ملک معظم Ù…Ø¸ÙØ± الدین ابو سعید کوکبوري اربلي، او د مولود د کتاب لیکونکی عمر بن ØØ³Ù† بن دØÛŒÙ‡ کلبي اندلسي همدارنګه دا هم ظاهره شوه Ú†Û: سلطان اربل غیر مقلد ؤ ÚÚ©Ù‡ د معز الدین ØØ³Ù† خوارزمي په قول هغه به د وخت علماؤ ته ØÚ©Ù… ورکاوه Ú†Û Ø®Ù¾Ù„Ù‡ هم اجتهاد ÙˆÚ©Ú“ÙŠ او د نورو په مذهب Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ØªÚ« ونکړي، دا ټول غیر مقلدین ول Ù€ د ØØ§Ùظ ابن ØØ¬Ø± عسقلاني په قول هغه ظاهري المذهب ؤ، ائمه ؤ ته به ÛŒÛ Ø¨Ø¯ ویل او د علامه جلال الدین سیوطي په قول هغه به په خپل عقل او Ø±Ø£ÛŒÛ Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÙØªÙˆØ§ ورکوله، او بیا وروسته د هغه په تائید به ÛŒÛ ÙØ±Ø¶ÙŠ Ø³Ù†Ø¯ او ØØ¯ÛŒØ« ÙˆØ±Ù¾ÙˆØ±Û Ø¬ÙˆÚ“ÙˆÙ„.
غرض دا Ú†Û Ø¯ ټولو مذاهبو ÛŒØ¹Ù†Û Ù…Ø°Ø§Ù‡Ø¨ اربعه علماؤ د مروجه مولود لمانÚنه ØºÙ†Ø¯Ù„Û Ø§Ùˆ ټولو علماؤ ورته بدعت ویلي Ù„Ú©Ù‡ علامه تاج الدین، ØØ§Ùظ Ø§Ù„ØØ³Ù† علبي بن ÙØ¶Ù„ مقدسي مالکي، علامه ابوعبد الله بن Ø§Ù„ØØ§Ø¬ مالکي Ú†Û Ø¯ علامه تقي الدین سبکي له شیوخو څخه Ú«Ú¼Ù„ کیږي، شیخ عبدالØÙ‚ Ù…ØØ¯Ø« دهلوي او نور........
قاضي شهاب الدین ØÙ†ÙÙŠ دولت آبادي متوÙÙŠ Û¸Û·Û¹ هجري په تØÙØ© القضاة Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: شیخ عبدالرØÙ…ان مغربي ØÙ†ÙÙŠ پخپله ÙØªØ§ÙˆØ§ Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: Ø¨ÛØ´Ú©Ù‡ مولود مروجه لمانÚÙ„ بدعت دي، رسول الله، Ø®Ù„ÙØ§Ø¡ او ائمه د دین دا کار ندی Ú©Ú“ÛŒ او نه ÛŒÛ Ù„Ù…Ø§Ù†ÚÙ„ÛŒ.
امام نصیرالدین Ø´Ø§ÙØ¹ÙŠ Ù‡Ù… دا نظر لري او مولود مروجه لمانÚلو مخال٠دی.
شیخ الØÙ†Ø§Ø¨Ù„Ù‡ علامه شر٠الدین اØÙ…د ØÙ†Ø¨Ù„ÙŠ په ابن قاضي جبل په قول د Ù…Ø¤Ù„Ù ÙØªØ الموجد ØµÙØÙ‡ Û±ÛµÛ¹ جزری Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: هغه ÚÛŒÙ†Û Ø§Ù…Ø±Ø§Ø¡ په هر کال Ú©Û Ø¯ Ù…ØÙÙ„ میلاد جوړولو والا، Ù¾Ø¯Û Ú©Û Ú«Ú‰ÙˆÙ† کول ÙÛŒ Ù†ÙØ³Ù‡ بدعت دی، دا اهل هوا ایجاد کړی، او ØµØ§ØØ¨ د شریعت د هغه نه امر مني او نه نهی.
مجدد ال٠ثانی پخپل مکتوبات Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: Ú©Ú†ÛŒØ±Û ØØ¶ÙˆØ± صلی الله علیه وسلم اوس ژوندی وای او مروجه میلاد النبی چا لمانÚÙ„ÛŒ نو آیا ØØ¶ÙˆØ± صلی الله علیه وسلم به په هغه راضي وای یا دا به ÛŒÛ Ø®ÙˆÚš Ú©Ú“ÛŒ ؤ، Ù¾Ø¯Û Ø§Ú“Ù‡ زما نظر دا دی Ú†Û Ù‡ØºÙ‡ مبارک به دا Ù‡Ûڅکله هم نه وای خوښ Ú©Ú“ÛŒ. (Ø¯ÙØªØ± اول مکتوب، ص: Û±Û·Û³). ابن تیمه ØÙ†Ø¨Ù„ÙŠ هم ورته نظر لري او هغه د میلاد مروجه مخال٠دی.
علامه انور شاه Ú©Ø´Ù…ÛØ±ÙŠ ÙØ±Ù…ایي Ú†ÛØ› په میلاد النبي Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ù¾Ù‡ لکونو Ù¾ÛŒØ³Û Ù„Ú«ÙˆÙ„ او Ù¾Ø¯Û Ø³Ø±Ù‡ د خلکو Ø¯ÛØ®ÙˆØ§ØªÙ‡ راګرÚول، Ù„Ú©Ù‡: ملوکو به خلک خپل ÚØ§Ù†ØªÙ‡ راګرÚول او خپل ØÚ©ÙˆÙ…ت به ÛŒÛ ÙˆØ± Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ú©Ø§ÙˆÙ‡ او بلخوا د ملک او کام Ù¾ÛŒØ³Û Ø¨Ù‡ ÛŒÛ Ø¯Ø§Ø³Û Ù„Ú«ÙˆÙ„Û Ú†Û Ù‡ÛÚ… ګټه به ÛŒÛ Ù†Ù‡ وه. ( Ùیض الباري، ج: ۲، ص: Û³Û±Û¹).
علامه شاه انور شاه الکشمیري رØÙ…Ø© الله علیه د ترمذي په Ø´Ø±Ø Ø§Ù„Ø¹Ø±Ù Ø§Ù„Ø´Ø°ÙŠ اول جلد صـ Û²Û³Û² طبع مکتبه رØÙ…انیه لاهور باب ماجاء ÙÛŒ التکبیر ÙÛŒ العیدین په Ø´Ø±Ø Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: ÙˆØ§ØØ¯Ø«Ù‡ (المولود) صوÙÙŠ ÙÛŒ عهد سلطان اربل ÙÛŒ Û¶Û°Û° هـ ولم یکن التصنی٠ÙÛŒ هذه البدعة یلیق بشأن الØÙاظ ÙˆØ§Ù„Ù…ØØ¯Ø«ÛŒÙ†. شاه ØµØ§ØØ¨ ÙØ±Ù…ايي: Ú†Û Ø¯Ø§ یو صوÙÙŠ ایجاد کړیدی په Û¶Û°Û° هـ Ú©Û Ø¯ اربل بادشاه په وخت Ú©Û Ø§Ùˆ شریعت Ú©Û Ú…Ù‡ اصل او نقل او ثبوت نلري.
دارنګه په زرګونو علماء دي Ú†Û Ø¯ هر یو قول ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ú©ÙˆÙ„ Ú‰ÛØ± وخت او یو بÛÙ„ کتاب لیکلو ته اړتیا لري نو د مروجه میلاد النبي Ù‡ÛÚ… عالم باعمل ندی لمانÚÙ„ÛŒ او له خیر القرون څخه Ø¯Ø¯Û Ø«Ø¨ÙˆØª نشته.
Ù¾Ø§ØªÛ Ø¯Û Ù†Ù‡ وي، Ú†Û Ø¯ پيغمبر صلی الله عليه وسلم د ميلاد په ÙˆØ±Ú Ú©Û Ø§Ø®ØªÙ„Ø§Ù Ø¯ÛŒØŒ Ú†Û Ù¾Ù‡ کومه ÙˆØ±Ú ÙˆÙˆØŒ خو په ÙˆÙØ§Øª Ú©Û ÙŠÛ Ø§Ø®ØªÙ„Ø§Ù Ù†Ø´ØªÙ‡ØŒ Ú†Û Ù¾Ù‡ 12 د ربيع الأول وو، او دا Ø¨ÛØ®Ø¨Ø±Ù‡ خلک د هغه د ÙˆÙØ§Øª په ÙˆØ±Ú Ú©Û Ø¯ هغه د ميلاد جشن نيسي.
علامه ابن عبدالبر په الاستعاب Û±Û³Û¶/Û± Ú©Û Ù„ÙŠÚ©ÙŠ Ú†Û Ø¨Ø¹Ø¶Û Ø§Ù‡Ù„ علم او تاريخ وايي، Ú†Û Ù…ÙŠÙ„Ø§Ø¯ (د نبي علیه السلام پیدایښت) په نهم يا Û±Û² شوی دی، علامه Ù†Ûلوي ØµØ§ØØ¨ په مجله ګلستان اسلام ربيع الاول Û±Û´Û±Û· هـ Ú©Û Ù„ÛŒÚ©ÙŠ: Ù¾Ø¯Û Ø®Ùˆ Ø§ØªÙØ§Ù‚ دی Ú†Û Ù†Ø¨ÙŠ علیه السلام د Ø¯ÙˆØ´Ù†Ø¨Û Ù¾Ù‡ ÙˆØ±Ú ÙˆÙØ§Øª شوی دی. خو Û±Û² ربیع الاول څخه نه یوم ولادت او نه یوم ÙˆÙØ§Øª یقیني طور Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ú…ÙˆÚ© ثابتولی شي او Ú©Ù‡ ومنو Ú†Û Ø¯Ø§ یوم ولادت او یوم ÙˆÙØ§Øª دی. نو د رسول الله یوم ÙˆÙØ§Øª ÙˆÙ„Û Ù†Ù‡ Ù„Ù…Ø§Ù†ÚØ¦ Ú†Û ÛŒÙˆÙ… ولادت Ù„Ù…Ø§Ù†ÚØ¦ او رسول الله او Ø®Ù„ÙØ§Ø¡ راشدینو او امامانو یوم میلاد ÙˆÙ„Û Ù†Ù‡ لمانÚلو Ú†Û ØªØ§Ø³Û ÙŠÛ Ù„Ù…Ø§Ù†ÚØ¦ ايا تاسو له هغوی څخه په دين او خير Ú©Û ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ø§Ùˆ ÚšÙ‡ ياست؟ نو Û±Û² ربيع الاول نه يوم ولادت دی نه يوم ÙˆÙØ§Øª دی او Ú©Ù‡ شي هم نو شريعت موږ ته د Ø®ÙˆØ´ØØ§Ù„ÙŠ او د غم ØÚ©Ù… او امر ندی راکړی او د مؤمن Ø®ÙˆØ´ØØ§Ù„ÙŠ او غم او شکر او صبر به د شريعت په برابر وي.
الامام Ø§Ù„Ù…ØØ¯Ø« عبدالرØÙ…Ù† السهيلي (ÙˆÙØ§Øª ÛµÛ¸Û± هجري) په (الروض الأن٠/ مطبوعه دار اØÙŠØ§Ø§Ù„تراث الاسلامي، Ø¨ÛØ±ÙˆØªØŒ لبنان) Ú©Û Ù„ÙŠÚ©ÙŠ: â€Ø¯ ربيع الاول د دوولسم روايت مدار پر زياد بن عبد الله البکايي راڅرخي، Ú†Û Ø¶Ø¹ÙŠÙ Ø¯ÛŒâ€ Ù„Ú©Ù‡ امام Ù…ØÙ…د بن اØÙ…د بن عثمان شمس الدين الذهبي په â€Ù…Ù† متکلم ÙÙŠÙ‡â€ Ú©Û Ø´Ù…ÛØ±Ù„ÛŒ دی. بله په زړه Ù¾ÙˆØ±Û Ø®Ø¨Ø±Ù‡ دا ده Ú†Û Ø§Ù…Ø§Ù… Ù…ØÙ…د بن Ù…ØÙ…د ابن خلکان (ÙˆÙØ§Øª Û¶Û¸Û± هجري) په (ÙˆÙيات الأعيان / ترجمه ÛµÛ´Û·ØŒ جز Û´ØŒ ص ۱۱۸، مطبوعه دارالثقاÙه، بيروت، لبنان) Ú©Û Ø¯ Ù…Ûلاد النبي صلی الله عليه وسلم د بنسټ اÛښودوونکي Ù…Ø¸ÙØ±Ø§Ù„دين الکوکبري ابوسعيد په اړه Ú©Ú“Û Ú†Û: â€ÙŠÙˆÚ©Ø§Ù„ به ÙŠÛ Ø¯Ø±Ø¨ÙŠØ¹ الاول اتمه او بل کال به ÙŠÛ Ø¯ ربيع الاول دولسمه لمانÚله ÚÚ©Ù‡ دا دوه مختل٠روايتونه ديâ€.
Ùقیه العصر Ù…ÙØªÙŠ ÙØ±ÛŒØ¯ ليکي: ميلاد شری٠که د تبلیغي اجتماع نوم وي نو جائز دی، او ذکر د ولادت وي، نو دا خپله یو لوی عبادت دی، لیکن عوارض خارجیه، اسرا٠او مروجه نعت ویل، د اعتقاد خطره له ØØ§Ø¶Ø± او ناظر له Ù…Ø®Û Ø¯Ø§ مروجه میلاد النبي مجالس منعقد یا دایرول ممنوع دي. Ùقط. قال ابن عابدین لو دعی الی دعوة قالواجب الا جابة ان لم یکن هناک معصیة ولا بدعة والا متناع اسلم ÙÛŒ زماننا الا اذا علم یقینا ان لا بدعة ولا معصیة والظاهر ØÙ…له علی غیر الولیمة لما مر ÙˆÙÛŒ التقریرات Ø§Ù„Ø±Ø§ÙØ¹ÛŒ ص Û³Û°Û¶ لا یظهر هذا Ù„ØÙ…Ù„ بل الظاهر ØÙ…له علی عمومه. (Ø±Ø¯Ø§Ù„Ù…ØØªØ§Ø± ص Û²Û´Ûµ جلد Ûµ کتاب Ø§Ù„ØØ¸Ø± ÙˆØ§Ù„Ø§Ø¨Ø§ØØ©).
همدا مسئله شيخ المشايخ امداد الله مهاجر Ù…Ú©ÙŠ رØÙ…Ù‡ الله هم په ÚšÙ‡ ØªÙØµÙŠÙ„ سره په اوو مسئلو Ú©Û Ù„ÙŠÚ©Ù„Û Ø¯Ù‡ Ú†Û Ø¯Ø§ ÙŠÙˆÙ…Ø³ØªØØ¨ کار دی خو Ù¾Ø¯Û Ø´Ø±Ø· Ú†Û Ø¯ منکراتو نه خالي وي Ú†Û Ù¾Ú©Û Ø§Ø®ØªÙ„Ø§Ø· د ÚšÚÙˆ نه وي، تعين د ورÚÛ Ù¾Ú©Û Ù†Ù‡ وي Ú†Û Ø®Ø§Øµ په ١٢ د ربيع الاول دا ÙˆØ±Ú Ù„Ù…Ø§Ù†ÚÙŠ يا جوماتونه چراغان Ú©Ú“ÙŠ او Ø¯Ø§Ø³Û Ù†ÙˆØ±...
ÙˆØ¶Ø§ØØª:
مخالÙین وایي، هغه خلک Ú†Û Ø¯ کال په سر یا پای Ú©Û ÚÛŒÙ†Û ØºÙˆÙ†Ú‰Û Ø¬ÙˆÚ“ÙˆÙŠ او هر وخت Ù„Ú©Ù‡ د بخاري ختم، د ØªÙØ³ÛŒØ± شری٠د ختم دوره، یا د دیوبند یا بلد Ø§Ù„ØØ±Ø§Ù… یا بله غونډه نیول کیږي یا د تبلیغي اجتماع او غونډه د کال په ټاکلو ورÚÙˆ او وختونو Ú©Û Ø¯Ø§ÛŒØ±ÛŒÚ–ÙŠ نو دا هم باید Ø¯Ø§ÛŒØ±Û Ù†Ø´ÙŠ... Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û Ø¯Ù„ØªÙ‡ ذکر شول دا خلک، Ú†Û Ú©ÙˆÙ…Û ØºÙˆÙ†Ú‰Û Ù†ÛŒØ³ÙŠ نو په دین Ú©Û Ù†ÙˆÙŠ شیان نه پيدا کوي Ú†Û Ø¯Ø§ Ø´ÛŒ د دین برخه یا جزء دی او Ù‡Ù…Ø¯Ø§Ø³Û Ø¨Ø¯Ø¹Ø§Øª او نوي نوي کارونه په دین Ú©Û Ù†Ù‡ د ننه کوي، هو Ú©Ù‡ همدا د میلاد لمانÚÙ†Û ØºÙˆÙ†Ú‰Û Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û Ù…ÙØªÙŠ ÙØ±ÛŒØ¯ ÙˆØ¶Ø§ØØª ورکړی Ù‡ØºØ³Û ØªØ±Ø³Ø±Ù‡ شي نو په دغه Ú©Û Ù‡Ù… کوم باک نشته، خو Ù…ØªØ§Ø³ÙØ§Ù†Ù‡ په اوسني وخت Ú©Û Ø®Ù„Ú© دا ØºÙˆÙ†Ú‰Û Ù¾Ù‡ Ø¯Ø§Ø³Û Ú‰ÙˆÙ„ لمانÚÙŠ Ú†Û Ù¾Ù‡ شریعت Ú©Û ÙˆØ±ØªÙ‡ کوم نظیر او جواز نشو موندلی. نو یو علمي ØºÙˆÙ†Ú‰Û Ø§Ùˆ Ú©Ù†ÙØ±Ø§Ù†Ø³ÙˆÙ†Ù‡ دي او بل په دین Ú©Û Ø¯ یو نوي شي (بدعت) د ننه کول دي دا دوه بÛÙ„ بÛÙ„ Ù…ÙØ§Ù‡ÛŒÙ… او Ù…ÙˆØ®Û Ù„Ø±ÙŠ او هیڅوک باید دا دوه عملونه سره یو ÚØ§ÛŒ نه Ú©Ú“ÙŠØŒ بلکÛ: او باید په توپیر ÛŒÛ Ù‚Ø§ÛŒÙ„ شي. نو لازمه ده Ú†Û Ù‡Ø± کس د نبي کریم صلی الله علیه وسلم Ø·Ø±ÛŒÙ‚Û Ù¾Ù‡ خپل ژوند Ú©Û Ø¹Ù…Ù„ÙŠ Ú©Ú“ÙŠØŒ خپله Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ø§Ùˆ ټول ملګري د اسلام ØÙ‚Û Ù„Ø§Ø±Û ØªÙ‡ Ø±Ø§ÙˆØ¨Ù„Û Ø§Ùˆ په ټول دین Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û Ø¹Ù…Ù„ ÙˆÚ©Ú“ÙŠ. Ù„Ú©Ù‡ Ú…Ù†Ú«Ù‡ Ú†Û ØµØØ§Ø¨ÙˆÙˆØŒ تابعینو، تبع تابعینو، سلÙÙˆ او د دین مشرانو Ú©Ú“ÙŠ وو. دغه مسئله باید Ø¯Ø§Ø³Û Ø¬ÙˆÚ“Ù‡ نه Ú©Ú“ÙŠ Ú†Û Ø¯Ø§ اختلا٠د جائز او ناجائز تر Ù¾ÙˆÙ„Û ÙˆØ±Ø³ÙˆÙŠ. Ø¯Ø§Ø³Û Ù†Ù‡ Ú†Û Ø¯ مروجه میلاد لمانÚونکي ÚØ§Ù†ÙˆÙ†Ù‡ عاشقان د پیغمبر صلی الله علیه وسلم ونوموي او هغه Ú…ÙˆÚ© Ú†Û Ø¯ مروجه میلاد مخال٠دي هغوی ته ډول ډول ناروا Ø§Ù„ÙØ§Ø¸ وکاروي. هغه خلک Ú†Û ÙˆØ§ÙŠÙŠ موږ د رسول الله صلی الله عليه وسلم سيرت بيانوو آيا د رسول الله صلی الله عليه وسلم په امت Ø¨Ø§Ù†Ø¯Û ÛŒÙˆØ§Ø²Û Ø¯ØºÙ‡ ØÙ‚ دی، Ú†Û Ù¾Ù‡ ټول کال د هغه Ùقط يوه ÙˆØ±Ú Ù‡ØºÙ‡ هم نمایشي ذکر يا د درواغو او رښتيا رسالو په بيانولو وشي او بس، ای Ø§ÙØ³ÙˆØ³ د مسلمانانو ÙØ±Ø¶ خو دا دي Ú†Û Ù¼ÙˆÙ„Ù‡ ÙˆØ±Ú ÙŠÛ Ø±Ø³ÙˆÙ„ الله صلی الله عليه وسلم په ياد وي ÚÚ©Ù‡ مسلمان ته خو ټوله ÙˆØ±Ú Ø¯ قرانکريم او سنتو اØÚ©Ø§Ù… او ارشادات متوجه دي، په عباداتو، معاملاتو، اخلاقو Ú©Û Ø¯ هغوی صلی الله عليه وسلم ارشادات عملي کول دي.
آخري خبره او توصیه مو داده: Ú©Ù‡ Ú…ÙˆÚ© Ù…ØØ¶ د ØºÙ„Ø·Û Ø¹Ù‚ÛŒØ¯Û Ø§Ùˆ غلط رسم او رواج څخه خالي هلته د رسول الله صلی الله علیه وسلم د Ø²ÙˆÚ©Ú“Û Ø°Ú©Ø± ÙˆÚ©Ú“ÙŠØŒ د هغه د سپرلي ذکر ÙˆÚ©Ú“ÙŠØŒ دده قول او ÙØ¹Ù„ د صØÛŒØ Ø§ØØ§Ø¯ÛŒØ«Ùˆ په رڼا Ú©Û Ø¨ÛŒØ§Ù† Ú©Ú“ÙŠØŒ هغه آیتونه او Ø§ØØ§Ø¯ÛŒØ« Ú†Û Ø¯ هغه مبارک، سیرت، صورت، جهاد، تقوا (له الله څخه ډار)ØŒ عبادت، خو٠(له الله څخه ÙˆÛØ±Ù‡) او د هغه د ژوند ټوله کړنلاره په Ú©Û Ø¨ÛŒØ§Ù† شي نو دا Ù…Ø³ØªØØ³Ù†ØŒ Ú‰ÛØ± ÚšÙ‡ کار او باعث د اجر او ثواب به وي. والله تعالیٰ اعلم
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مأخذ: انوار الدلائل