د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù…Ø®ÛŒÙ†Ù‡
Rabies یا د سپي د Ù„Ûوني Ú©ÛØ¯Ùˆ ناروغي له خطرناکو زونوزیس ناروغیو (د انسانانو او څارويو Ú«Ú‰Ù‡ ناروغÛ) څخه Ú«Ú¼Ù„ Ú©ÛÚ–ÙŠ. یاده ناروغي یوه وايروسي Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø¯Ù‡ Ú†Û Ù¾Ø± مرکزي عصبي غونډال برید کوي؛ لومړی Ùلج او Ú©Ù‡ ÛŒÛ Ú˜Ø± درملنه Ùˆ نه شي؛ پر مرګ پای ته رسÛÚ–ÙŠ.
ربیس په Ø§Ù†Ú«Ø±ÛØ²ÛŒ Ú©ÛMad Dog باله شي او په لاتین Ú©Û ÛŒÛ Hydrophobia بولي. دا ناروغي ټول ګرمه وینه لرونکي ککړولای شي. په انسانانو او څارویو Ú©Û Ù„Ù‡ Ú‰ÛØ±Ù‡ پخوا Ù¾Ûژندل Ø´ÙˆÛ Ø¯Ù‡ Ú†Û Ù„Ù‡ نن څخه کابو Û´ÛµÛ°Û° کاله ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ù¾Ù‡ اروپا ( یونان ) او Ø§ÙØ±ÛŒÚ©Ø§ ( مصر ) Ú©Û Ø®Ù¾Ø±Ù‡ وه. په کال ۱۸۵۸ز Ú©Û Â«Ù„ÙˆØ¦ÛŒ پاسټور» د Ø¯Û ÙˆÛØ±ÙˆÙ†Ú©Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ÙˆØ§Ú©Ø³ÛŒÙ† جوړ Ú©Ú“. د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ ÙˆÚ“Ø§Ù†Ø¯Û Ø§Ù†Ø³Ø§Ù†ØŒ څاروي او الوتونکي ØØ³Ø§Ø³ دي.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ø§Ù…Ù„
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ø§Ù…Ù„ د RNA وایروسونو په ډله Ù¾ÙˆØ±Û ØªÚ“Ù„ÛŒ دی، په جنس Ú©Û Ù¾Ù‡ Lyssa Virus ور Ú«Ú‰ÛÚ–ÙŠØ›( Lyssa په یوناني Ú©Û ØºÙˆØ³Ù‡ ناک او Ù„Ûوني ته ویل Ú©ÛÚ–ÙŠ )ØŒ Ú©ÙˆØ±Ù†Û ÛŒÛ Rhabdoviridae نومÛÚ–ÙŠ Ú†Û Ù¾Ù‡ خپله Ú©ÙˆØ±Ù†Û Ú©Û ÛŒÛ Ú…ÛØ±Ù‡ او جوله د Vesicular Stomatitis له وایرس سره یورنګه ده. یاد وایرس اعصابخوښی یا Neurotropic خوي لري او د ماغزو او شوکي نخاغ د وژونکي پاړسوب لامل Ú©ÛÚ–ÙŠ.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ÙˆØ§ÛŒØ±Ø³ له Û²-Û³ RNAØŒ Û·Ûµ سلنه پروټینو، Û²Û°-Û²Û¶ سلنه غوړو او Û³ سلنه خوږو یا کاربوهایډرÛټو څخه رغون موندلی. پلنوالی ÛŒÛ Û·Ûµ نانو مټره دی.
یاد وایروس په Ú†Ø§Ù¾ÛØ±Ù„ Ú©Û ØªØ± Ú‰ÛØ±Ù‡ ژوند ته دوام نه شي ور کولای. د سانټي ګراډ په Û¶Û° Ø¯Ø±Ø¬Û ØªÙˆØ¯ÙˆØ®Ù‡ Ú©Û Ù†ÛŒÙ… ساعت وروسته او په Û¸Û° Ø¯Ø±Ø¬Û Ø¯ Ú…Ùˆ Ø´ÛØ¨Ùˆ په ØªØ±Ú Ú©Û Ù„Ù‡ منÚÙ‡ ÚÙŠ. د تودوخي په نسبت په نسبي ÛŒØ®Ù†Û Ú©Û ÛŒÛ Ø¯ پایښت چانس Ú‰ÛØ± دی. په عصبي ريښتو او شوکي نخاغ Ú©Û ÛŒÙˆÙ‡ Ú…Ù‡ موده Ú˜ÙˆÙ†Ø¯Û Ù¾Ø§ØªÛÚ–ÙŠ.
Ø®Ù¾Ø±ÛØ¯Ù†Ú« ډول
په دوه ډوله خپرÛÚ–ÙŠ:
لومړی: په طبیعي ډول یا Non-Iatrogenic Ú†Û Ù¾Ù‡ Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ù„Ø§Ø±Ùˆ Ù„Ûږد مومي:
1. Ú‰ÛØ±Ú©Ù„Û ( عامه ) لاره ÛŒÛ Ø¯Ø§ ده Ú†Û Ø¯ Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ وایرس اخته ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø› انسان یا بل ØÛŒÙˆØ§Ù† داړي Ú†Û Ù¾Ø¯Û Ø³Ø±Ù‡ د Ú©Ú©Ú“ ØÙŠÙˆØ§Ù† د Ø®ÙˆÙ„Û Ù†Ø§Ú“Û ( لعاب ) د داړل شوي بدن ته ننوÚÙŠ او وروسته د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø³Ø¨Ø¨ Ú©ÛÚ–ÙŠ. دا هم Ø´ÙˆÙ†Û Ø¯Ù‡ Ú†Û Ø¯ روغ انسان یا ØÛŒÙˆØ§Ù† د بدن له ټپ سره دي د Ú©Ú©Ú“ ØÛŒÙˆØ§Ù† Ù†Ø§Ú“Û Ø§Ú“ÛÚ©Ù†Û Ø´ÙŠØ› او ناروغي دي را Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ شي.
ï¼’. Ú©Ù‡ ناروغ انسان بل انسان په غاښ Ú©Ú“ÙŠØ› هم د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø®Ù¾Ø±ÛØ¯Ù†Ú« ته لاره سمÛÚ–ÙŠ او یا هم Ú©Ù‡ د Ú©Ú©Ú“ کس ناړ Û Ø¯ روغمن د بدن پر ټپونو توی شي؛ روغ کس ناروغي اخلي.
3. کله نا کله د ساییزو څاڅکو ( ØªÙ†ÙØ³ÙŠ Ù‚Ø·Ø±Ø§ØªÙˆ ) په مټه هم د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ûږد شونی دی.
ï¼”. Ú©Ù‡ بچی د Ú©Ú©Ú“Û/Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù…ÙˆØ± په Ø®Ûټه Ú©Û ÙˆÙŠØ› د Ù¾ÛØ±ÙˆØ§Ù† یا Placenta له Ù„Ø§Ø±Û Ù¾Ù‡ Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø§Ø®ØªÙ‡ Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي.
5. ÚÛŒÙ†Û Ú©Ø³Ø§Ù† Ú†Û Ù¾Ù‡ کانونو او ÚšÙ…Ú…Ùˆ Ú©Û ÙˆÙŠØ› د پوستکي ( ټپ ) او سهیلیز غونډال ( هضمي سیسټم ) له Ù„Ø§Ø±Û ÙˆØ§ÛŒØ±Ø³ اخلي ÚÚ©Ù‡ د کانونو او ÚšÙ…ÚÙˆ هوا د اسمانڅکالو په میتیازو Ú©Ú©Ú“Ù‡ Ø´ÙˆÛ ÙˆÙŠ. یاده دي شي Ú†Û Ø§Ø³Ù…Ø§Ù†Ú…Ú©Ø§Ù„ÙŠ د وایرس د Ù„Ûږد تر ټولو ÚšÙ‡ مټه ده.
دویم: په ناطبیعي ډول یا IatrogenicØ› Ú†Û Ù¾Ù‡ Ù„Ø§Ù†Ø¯Û Ù„Ø§Ø±Ùˆ Ù„ÛږدÛÚ–ÙŠ:
1. روغ انسان ته له Ú©Ú©Ú“Ù‡ انسان څخه د ژونکیز Ù„Ûږد په مټه
ï¼’. د Ù…Ú“Ù‡ شوي انسان یا څاروي پر جسد/لاښ Ú…ÛÚ“Ù†Û ( اوټوپسي ) د Ù„Ûږد له خطره ØªØ´Û Ù†Ù‡ دي.
3. په لابراتوار Ú©Û Ù¾Ø± Ú©Ú©Ú“Ùˆ ژونکو/انساجو ازموینه هم د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø®Ù¾Ø±ÛØ¯Ù†Ú« شونی کوي.
ï¼”. په وایرس له Ú©Ú©Ú“Ùˆ وسایلو سره اړÛÚ©ÛŒ هم د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ø§Ù…Ù„ ګرÚÙŠ.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ø±Ù…Ø®ØªÚ«
کله Ú†Û Ú©Ú©Ú“ یا ناروغ ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø› کس وداړي؛ د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ø§Ù…Ù„ د ناړو په مټه د داړل شوی بدن ته ننوÚÙŠ Ú†Û Ø³Ù…Ø¯Ø³ØªÙŠ د ټپي ÚØ§ÛŒ په ژونکو یا میوسایټو Ú©Û Ù¾Ù‡ Ú‰ÛØ±ÚšØª Ù¾ÛŒÙ„ کوي. د Ù¼Ù¾Ø¬Ù†Û Ø³Ø§ØÛ عصبي Ø±ÚšØªÛ ÛŒÛ Ø´ÙˆÚ©ÙŠ نخاع، شوکي نخاع ÛŒÛ Ø¯ مرکزي اعصابو غونډال ته رسوي او له هغه ÚØ§ÛŒÙ‡ ټول بدن ÛŒØ§Ù†Û Ù¾ÙˆØ³ØªÚ©ÙŠØŒ د سترګو ګاټو، د ناړو غدو او نورو غوړو ته خپرÛÚ–ÙŠ. Ú©Ù‡ د انسان یا څاروي بچی په نس وي؛ د Ù¾ÛØ±ÙˆØ§Ù† له Ù„Ø§Ø±Û Ø¨Ú†ÙŠ ته هم Ù„ÛږدÛÚ–ÙŠ.
کلینکي Ù†ÚšÛ:
د سپي د Ù„Ûوني Ú©ÛØ¯Ùˆ Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ( Rabies ) پټ پړاو یا مخÙÙŠ دوره یو ډول نه ده. تر Ú‰ÛØ±Ù‡ بریده د داړل شوي انسان/ØÛŒÙˆØ§Ù† بدن ته د ننوتي وایرس په Ø§Ù†Ø¯Ø§Ø²ÛØŒ د وایرس په ÙˆÛØ±ÙˆÙ„ینس ( ناروغ زÛږدی Úواک )ØŒ د ټپ په ژوروالي، له مرکزي عصبي غونډال څخه د ټپ په پرÛوت، د داړل شوي کس/څاروي په منګ او د Ú©Ú©Ú“ شوي انسان/ØÛŒÙˆØ§Ù† په معاÙیت پوري ØªÚ“Ù„Û Ø¯Ù‡.
Ú©Ù‡ Ú†ÛØ±ÙŠ Ø§Ù†Ø³Ø§Ù† Úوان وي یا ټپ د مرکزي اعصابو غونډال ته جوخت او یا هم ژور وي؛ نو پټ پړاو لنډ ØØªÛŒ Û´-Ûµ ورÚÛ ÙˆÙŠ خو Ú©Ù‡ هره اندازه ټپ د مرکزي اعصابو له غونډال څخه Ù„Ø±Û ÙˆÙŠØ› په هغه اندازه پټ پړاو اوږدÛÚ–ÙŠØ› Ø´ÙˆÙ†Û Ø¯Ù‡ تر Û· میاشتو وغزÛÚ–ÙŠ. په منÚÙ†Û ØªÙˆÚ«Ù‡ یاده دوره له Ù†ÛŒÙ…Û ØªØ± دوو میاشتو وي. په انسانانو Ú©Û Ú©Ù„Ùˆ ته هم ØºØ²ÛØ¯Ø§ÛŒ شي.
په څارویو Ú©Û ÛŒØ§Ø¯Û Ù†ÚšÛ Ù„Ù‡ یو بل سره بÛلي دي. خو په ټوله Ú©Û Ø¯Ø§ خبره اړینه ده Ú†Û Ú©Ù‡ د څاروي په چلند Ú©Û Ø¨Ø¯Ù„ÙˆÙ† راغی او عصبي Ú«Ú‰ÙˆÚ‰ÙŠ Ù¾Ú©Û ØªØ± سترګو شوه؛ نو Ù¾Ø¯Û Ø§Ú©Ø± Ú©Û ÙˆÛØ±Ù‡ شته Ú†Û Ú…Ø§Ø±ÙˆÛŒ د سپي د Ù„Ûوني Ú©ÛØ¯Ø§ په وایرس اخته شوی دی.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ کلاسیکه نومونه Ú©Û Ø¯Ø±Û Ù¾Ú“Ø§ÙˆÙ‡ دي Ú†Û:
لومړي: لومړی پړاو Ú†Û Prodrmal Phase ÛŒÛ Ù‡Ù… بولي. په یاد پړاو Ú©Û Ø¯ ناروغ څاروي غږ بدلÛÚ–ÙŠØŒ ستړي وي، Ù†Ø§Ù„ÙˆÙ‡Û ( Ø¨Û Ø§Ø´ØªÙ‡Ø§ ) وي، له هر Ú…Ù‡ ÙˆÛØ±ÛÚ–ÙŠØŒ Ú©Ù‡ ناروغ ØÛŒÙˆØ§Ù† سپي وي؛ نه شي غپلای او تر خوله ÛŒÛ Úګونه ÚÙŠ.
دویم: د هیښمنتیا ( هیجاني ) پړاو Ú†Û Ù¾Ù‡ Ø§Ù†Ú«Ø±ÛØ²ÙŠ Ú©Û Exidative Phase ور ته وايي. ØÛŒÙˆØ§Ù† هره خوا او پر هر Ú…Ù‡ منډه ور اخلي، هر شي ته خوله ور اچوي، د تګ پر مهال Ù†ÛØº روان وي، Ù„Ú©Û ÛŒÛ Ø¯ ملا له تیر سره موازي وي او Ú©Ù‡ ÛŒÛ ØªØ± مرګ ورسته Ú«ÛÚ‰Ù‡ Ú…ÛØ±ÙŠ Ø´ÙŠØ› لرګي، Ú‰Ø¨Ø±Û Ø§Ùˆ ناخوړنتوکي به Ù¾Ú©Û ÙˆÙŠ.
درÛیم: د Ùلج پړاو ته Paralytic phase هم وايي. د څاروي د ستوني غړي مري Ú†Û Ù¾Ù‡ Ø¯Û Ú‰ÙˆÙ„ د خوارکتوکو ØªÛØ±ÙˆÙ„ ناشونی Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ له ÚØ§ÛŒÙ‡ نه شي خوÚÛØ¯Ø§ÛŒØŒ د سترګو مردکي ÛŒÛ Ú©ÙˆÚ†ÛŒÙ†ÙˆØ§Ù„ÛŒ مومي، له Ø®ÙˆÙ„Û ÛŒÛ Ú‰ÛØ±ÙŠ Ù†Ø§Ú“Û Ø¨Ù‡ÛÚ–ÙŠ او Û´-Ûµ ورÚÙˆ وروسته مري.
Ú©Ù‡ Ù¾ÙˆØ±ØªÙ†Û Ù†ÚšÛ Ù¾Ù‡ ØÛŒÙˆØ§Ù† په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ په سپي یا پيشو Ú©Û ØªØ± سترګو Ø´ÙˆÛØ› Ø±ØºÛØ¯Ù†Ú« ÛŒÛ Ù†Ø§Ø´ÙˆÙ†ÛŒ دی او باید انسانان او څاروي ور څخه خوندي شي.
د Úناورو چلند هم بدلون مومي؛ د بÛÙ„Ú«Û Ù¾Ù‡ ډول Ú©Ù‡ Ú«ÛØ¯Ú“Ù‡ ناروغه شي، هوښیاري بایلي.
شخوند وهونکو څارویو ته سهیلیزه ( هضمي ) Ú«Ú‰ÙˆÚ‰ÙŠ پیدا Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ لومړیو Ú©Û Ù‚Ø¨Ø¶ÛŒØª وي او وروسته ÛŒÛ Ù†ÙˆÚ–ÛŒØ²Ù‡ ګروه ( جنسي تمایل ) Ú‰ÛØ±ÛÚ–ÙŠØŒ تر Ø®ÙˆÙ„Û ÛŒÛ ÚÚ«Ù†Û Ù†Ø§Ú“Û ÚÙŠØŒ عصبي Ù†ÚšÙŠ په Ú©Û Ù„ÛŒØ¯Ù„ Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ غاړه او Ù„Ú©Û ÛŒÛ Ú©Ú–Ù‡ وي او وروسته مري.
اسانو ته د کلمو خوږ پیدا Ú©ÛÚ–ÙŠØŒ د مخ په Ù¾ÚšÙˆ ÚÙ…Ú©Ù‡ خَرّي، ټپي ÚØ§ÛŒÙˆÙ†Ù‡ د خارښت په توسن په Ú©Ù„Ú©Ùˆ شیانو پوري موښي او سخت غوسه ناک وي.
الوتونکي د څارویو په پرتله لیږ په Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø§Ø®ØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. د ناروغو الوتونکو د وزرو Ø¨Ú¼Ú©Û Ú«Ú‰Û ÙˆÚ‰Û Ø§Ùˆ وزرونه Ù…Ú“Ù‡ وي او مرغه بریدګر اکر خپلوي.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù†ÚšÛ:
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ù‡ لومړیو Ú©Û Ù¼ÙˆØ®ÛŒØŒ تبه، د ستوني خوږ، د Ú«ÛÚ‰Û Ø¯Ø±Ø¯ØŒ د پټ په خوا Ú©Û Ø³ÙˆØ±ÙˆØ§Ù„ÛŒ له درد او خارښت سره، Ú«Ú‰ÙˆÚ‰ سوچونه او اندÛÚšÙ†Û.
په وروستیو Ú©Û Ø¯ Ø±ÙˆÛŒÛ Ø§Ùˆ چلند بدلون، خواشیني او اندÛÚšÙ†ÛØŒ له اوبو او هوا څخه ÙˆÛØ±Ù‡ØŒ له هر شي ÙˆÛØ±Ù‡ØŒ Ù„Ûونتوب، د ØºØ§Ú“Û Ø§Ùˆ پرین ( ØØ¬Ø§Ø¨ عاجز ) د غړو شخي، د ÙˆÛŒÙ†Û Ø¯ ÙØ´Ø§Ø± Ø¨Û Ù†Ø¸Ù…ÙŠØŒ د بدن د ØªÙˆØ¯ÙˆØ®Û Ø§Ùˆ نبض Ú«Ú‰ÙˆÚ‰ÙŠØŒ د غړو Ùلج، کوما، د ساه بندښت او په پای Ú©Û Ù…Ø±Ú« را Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ.
تر Ù…Ú“ÛŒÙ†Û ÙˆØ±ÙˆØ³ØªÙ‡ Ù…ÙˆÙ†Ø¯Ù†Û ÛŒØ§ پتولوژي
هغه انسان Ú†Û Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ÙˆÚ˜Ù„ÛŒ وي؛ په بدن Ú©Û ÛŒÛ ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û Ø¨Ø¯Ù„ÙˆÙ†ÙˆÙ†Ù‡ نه Ø±Ø§Ù…Ù†Ú ØªÙ‡ Ú©ÛÚ–ÙŠ. د ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø§ØªÙˆ په Ú«ÛÚ‰Ùˆ Ú©Û Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي Ø¨Ù‡Ø±Ù†Û Ù¾Ú–ÙŠ ( اجنبي اجسام ) ولیدل شي.
د مرکزي اعصابو د غونډال په آمونAmon Horns او Ù…Ûډولا اوبلانګاتا Medulla Oblongata Ú©Û Ø§Ùˆ همدارنګه د رګونو په شاوخوا Ú©Û Ø¯ لمÙوسایټونو هجوم تر سترګو Ú©ÛÚ–ÙŠ. د ژونکو په سایټوپلازم Ú©Û ØªÙˆØ±Ù¾Ú–ÙŠ یا Negro Bodies لیدل Ú©ÛÚ–ÙŠ.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾Ûژندنه
د سپي د Ù„Ûونتوب Ú‰Ø§Ú«ÛŒØ²Û Ú©Ù„ÛŒÙ†ÛŒÚ©ÙŠ Ù†ÚšÛ Ø³Ú“ÛŒ د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù¾ÛÚ˜Ù†Ø¯Ù†Û ( تشخیص ) ته ور Ù†ÙŠÚ˜Ø¯Û Ú©ÙˆÙŠ. د Ø¯Û ØªØ± Ú…Ù†Ú« د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù…Ø®ÛŒÙ†Ù‡ هم مرستمنه پرÛÙˆÚÙŠ. البته دا خبره باید په پام Ú©Û ÙˆÙ†ÛŒÙˆÙ„ شي Ú†Û Ù†ÙˆØ±Û Ù„Ûږدیزي ( ساري ) Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù‡Ù… شته Ú†Û Ø¯ ماغزو د پاړسوب په توسن په ØÛŒÙˆØ§Ù† Ú©Û Ø¹ØµØ¨ÙŠ Ú«Ú‰ÙˆÚ‰Û Ø²Ûږوي. د Ø³Ù…Û Ù¾ÛÚ˜Ù†Ø¯Û Ù„Ù¾Ø§Ø±Ù‡ دي لابراتواري Ø§Ø²Ù…ÙˆÙ†ÛŒÛ ØªØ± سره شي. RRAT او FAT هغه لابراتواري ازمویښتونه دي د تشخیص په ډګر Ú©Û Ú‰ÛØ± کار ور څخه اخیستل Ú©ÛÚ–ÙŠ. اړینه ÛŒÛ Ù†Ù‡ بولم Ú†Û Ø¯ یادو ازمایښتونو په اړه مو Ú‰ÛØ± سر در وخوږوم.
درملنه او مخنیوی
د سپي د Ù„Ûونيتوب ناروغي Ú©Ù‡ هغه په انسان Ú©Û ÙˆÙŠ یا هم Ú©Ù‡ ØÛŒÙˆØ§Ù† Ù¾Ø±Û Ø§Ø®ØªÙ‡ وي او Ù†ÚšÛ ÙˆÚšÙŠØ› د Ø¯Ø±Ù…Ù„Ù†Û ÙˆÚ“ نه ده او مرګ ÛŒÛ Ù¾Ø§ÛŒ دی خو د Úینو لارو چارو په مټ کولای شوي Ú†Û Û¹Û° سلنه له Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ú…Ø®Ù‡ ÚØ§Ù† وژغورو.
Ú©Ù‡ کوم کس د شکمن ØÛŒÙˆØ§Ù† په ÚØ§Ù†Ú«Ú“Û ØªÙˆÚ«Ù‡ سپي او پیشو په داړو وداړل شي؛ سمدستي دي ټپ په میکروب ضد توکو ( Piodine Iodine ) ومینÚÙ„ شي، د میکروب ضد توکو د نه شتون پر مهال دي له اوبو او صابون Ú…Ù‡ کار واخیستل شي. Ú©Ù‡ د ټپ انساج Ú‰ÛØ± له منÚÙ‡ تللي وي؛ د جراØÛ په مټه دي ØªØ±Û Ù„Ø±ÙŠ شي خو دا خبره به یاد لرو Ú†Û Ù¼Ù¾ باید Ùˆ نه Ú«Ú¼Ù„ شي ÚÚ©Ù‡ Ú†Û Ù¾Ú©Û Ø²ÙˆÙŠ( چرک ) را Ù¼ÙˆÙ„ÛØ¯Ø§ÛŒ شي. ناروغ ته دي د زهرو ضد درمل ور Ú©Ú“Ù„ شي. د اړتیا پر مهال دي د میکروب ضد درمل هم وکارول شي. Ú©Ù‡ ناروغ ÙˆÚ–ÙŠ وي او خوراک Ùˆ څښاک نه شي کولای؛ د شین رګي ( ورید ) له Ù„Ø§Ø±Û Ø¯ÙŠ اوبلن خوړتوکي ( Ø³ÛØ±ÙˆÙ… ) ور Ú©Ú“Ù„ شي. ناروغ دي یواÚÛ Ø§Ùˆ ارام پرÛښودل شي؛ Ú©Ù‡ د خوب او عصبي ارامي درمل Ù„Ú©Ù‡ Diazepam او Chlorpromazine ور Ú©Ú“Ù„ شي؛ ÚšÙ‡ خبره ده.
سمیه‌اییز یا مرکزی روغتون ته دي د ایمونو ګلوبولین او واکسین ( Post Exposure Vaccination-PEV ) اخیستلو لپاره یوړل شي.
د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù„Ù‡ خطر سره ØªÙ„Ù…Ø®Û Ú‰Ù„Ù‡ ( Ú…Ûړونکي، د څارویو درملګر، دلابراتوار کارکوونکي، ژوبڼسمبالګر، د کانونو کارګر او نور ) باید واکسین او د بدن د معاÙیب Ú©Ú†Ù‡ ÛŒÛ Ù„ÙˆÚ“Ù‡ وساتل شي.
له Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ú…Ø®Ù‡ د خوندیتوب ÚšÙ‡ لاره دا ده Ú†Û Ø§Ù†Ø³Ø§Ù† باید واکسین شي ÚÚ©Ù‡ Ú©Ù‡ Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù†ÚšÛ ÚšÚ©Ø§Ø±Ù‡ Ú©Ú“ÙŠØ› بیا ÛŒÛ Ø¯Ø±Ù…Ù„Ù†Ù‡ Ù†Ø§Ø´ÙˆÙ†Û Ø¯Ù‡.
په Ù†Ú“Û Ú©Û Ú‰ÛØ± ډوله واکسینونه شته Ú†Û Ø¯ څارویو لپاره ژوندي کمزوري شوي او د انسانانو لپاره ØºÛŒØ±ÙØ¹Ø§Ù„ شوي واکسینونه کارول Ú©ÛÚ–ÙŠ.
Ú©Ù‡ کوڅه‌ډبي سپي او اسمان څکالي له منÚÙ‡ یوړل شي او Ú©ÙˆØ±Ù†Û ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø§Øª پر وخت واکسین شي او همدارنګه Ú©ÙˆØ±Ù†Û ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø§Øª له Úناورو ( Ú«ÛØ¯Ú“ه، شغال، Ù„Ûوه، موش Ø®ÙØ±Ù…ا او ...) Ù„Ø±Û ÙˆØ³Ø§ØªÙ„ شي؛ تر Ú‰ÛØ±Ù‡ بریده د Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù…Ø®Ù‡ نیول Ú©ÛØ¯Ø§ÛŒ شي.
یادونه
د ربیس Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ ØªÙ‡ د « Ù„Ûوني سپي Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Â» نوم کارول ناسم دی ÚÚ©Ù‡ دلته د انسان ذهن ته دا خبره ور ÚÙŠ Ú†Û Ù„Ûونی سپی Ù†ÙˆØ±Û Ú‰ÛØ±ÙŠ Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ù‡Ù… لرلای شي او له Ø¯Û Ú‰Ù„Û Ú…Ø®Ù‡ ÛŒÛ ÛŒÙˆÙ‡ د ربیس Ù†Ø§Ø±ÙˆØºÛ Ø¯Ù‡. دا Ú†Û Ø¯Ø§ ناروغي روغ انسانان یا ØÛŒÙˆØ§Ù†Ø§Øª د Ù„Ûونتوب تر پولو اړوي نو Ú©Ù‡ د « Ø³Ù¾Û Ø¯ Ù„Ûوني Ú©ÛØ¯Ùˆ ناروغي » نوم ورته وکارول شي غوره به وي.
وييپانګه
بهرني پږي: اجنبي اجسام
پرین: ØØ¬Ø§Ø¨ عاجز
Ù¾Ûژندنه: تشخیص
تلمخی: تل له (خطر ) سره مخ خلګ
خوړتوکي: خوراکي مواد
ژوبڼسمبالګر: ژوبن پال
ژونکه: ØØ¬Ø±Ù‡
ساییز: ØªÙ†ÙØ³ÙŠ
سوررګ: شریان
سهیلیز: هضمي
شین رګ: ورید
غونډال : سیسټم
Ù„Ûږدیز: ساري
نالوهÛ: Ø¨Û Ø§Ø´ØªÙ‡Ø§
نوږیزه ګروه: جنسي تمایل
هیښمنتیا: هیجانیتوب